خوراک در پالایشگاه
روش اساسی جداسازی انواع فراورده از نفت خام در پالایشگاه ها، فرایند تقطیر بوده که در برج تقطیر اتفاق می افتد. تقطير در واقع جداسازي فيزيکي برش هاي نفتي است که اساس آن اختلاف در نقطه جوش هيدروکربن هاي مختلف در نفت خام است. هر چه هيدروکربن سنگين تر باشد، نقطه جوش آن بالاتر بوده و هر چه هيدروکربن سبک تر باشد، فراورده زودتر از برج تقطیر خارج مي شود. در پالایشگاه ها عمدتا از نفت کوره و گاز طبیعی برای گرمایش نفت خام در ابتدای برج تقطیر استفاده مي شود. استفاده از گاز مایع مازاد تولیدی پالایشگاه ها به عنوان خوراك این فرایند می تواند به عنوان یک پیشنهاد مناسب در این خصوص مورد بررسی قرار گیرد. با توجه به ارزش حرارتی بالا و آلایندگی کم گاز مایع، استفاده از این سوخت در پالایشگاه ها اثرات مثبت زیست محیطی نیز خواهد داشت.
احداث و توسعه جایگاه های ال پی جی برای خودروها
امروزه در بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا از جمله ترکیه، کره جنوبی، روسیه، ایتالیا، لهستان، انگلیس و آمریکا از گاز مایع به عنوان سوخت خودرو استفاده می کنند که به آن اتوگاز گفته می شود. برای مثال در ترکیه سالانه ۳/۳ میلیون تن اتوگاز در ۴/۵ میلیون خودرو و در کره جنوبی سالانه ۳/۱ میلیون تن اتوگاز در ۲/۱ میلیون خودرو مصرف می شود. این سوخت در اروپا به سوخت پاک معروف است. سالانه ۲۸ میلیون تن اتوگاز در دنیا مصرف می شود.
در کشور ایران، استفاده از گاز مایع در خودروها به صورت غیررسمی افزایش داشته است که دلیل اصلی آن صرفه اقتصادی گاز مایع نسبت به بنزین است. در صورت استفاده از تجهیزات مجاز و ایمن در خودروها، این سوخت به مراتب از سی ان جی و حتی از بنزین و نفتگاز نیز ایمن تر خواهد بود.
فشار مخزن این سوخت در خودروها حدود 8 بار بوده که به مراتب نسبت به فشار 220 بار در مخزن سی ان جی خودروها ایمنی بیشتری خواهد داشت و فشار کم مخزن باعث انفجار آن نخواهد شد. مخزن سی ان جی در خودروها باید قابلیت کار با حداقل فشار کاری 250 بار و حداکثر فشار کاری 275 بار را داشته و ملاک طراحی آن بر اساس حداکثر فشار کاری باشد. استان زنجان نیز به دلیل برخورداری از تعداد بالای مناطق روستایی و گستردگی بسیار، پتانسیل بالایی در احداث جایگاه سوخت ال پی جی به عنوان پایلوت در سطح کشور داشته و شهروندان این استان نیز تمایل زیادی به استفاده از این سوخت در خودروها دارند.
وجود تعدادی مراکز غیرمجاز توزیع گاز ال پی جی به خودروها با وجود برخوردهای مستمر بازرسان در این حوزه، همچنین مراجعه متعدد متقاضیان برای احداث جایگاه مجاز ال پی جی در استان گواه این مطلب است. با توجه به مفاد قانون بودجه سال 1401 و 1402 مصوب مجلس شورای اسلامی جهموری اسلامی ایران در خصوص فروش گاز مایع از طریق سامانه سدف (قانون بودجه سال 1401 کشور، 1400) (قانون بودجه سال 1402 کشور، 1401) و سیاستگذاری اخیر دولت مبنی بر توزیع قانونی گاز مایع به خودروها در بستر توزیع الکترونیکی گاز مایع در کشور که با هدف افزایش فروش الکترونیکی و اجرای قانون بودجه اتخاذ شده، ساماندهی خودروهای گاز مایع سوز و ارائه خدمات ایمن در دستور کار دولت قرار گرفته و با تسهیل گری در احداث و توسعه جایگاه های سوخت گاز مایع برای خودروها، شاهد افزایش اتوگازها در کشور خواهیم بود.
گاز مایع به جای نفت سفید در روستاها
در مناطق فاقد انشعاب گاز طبیعی در کشور، گرمایش داخلی ساختمان ها از طریق نفت سفید و سوخت مورد نیاز برای پخت و پز از طریق گاز مایع و مطابق با دستورعمل های شرکت ملی پخش فراورده های نفتی برای این فراورده (مديريت عمليات شركت ملي پخش فراورده هاي نفتي كشور، 1392) تامین می شود.
استفاده از سوخت گاز مایع به جای نفت سفید برای گرمایش نیز موضوعی است که می تواند مورد بررسی قرار گیرد. برای مثال اگر تعداد خانوارهای روستایی فاقد انشعاب گازطبیعی در استان زنجان حدود 17 هزار خانوار نفت سفیدسوز باشد که به منظور تامین گرمایش این خانوارها به میزان مجموع 2 هزار و 600 لیتر برای خانوارهای زیر 5 نفر و 3 هزار و 200 لیتر برای خانوارهای 5 نفر به بالا (متوسط 2900 لیتر) كالابرگ داده شود، در مجموع به طور متوسط حدود 49. 3 ميليون لیتر نفت سفید در این استان توزیع خواهد شد.
با در نظر گرفتن 35. 85 مگاژول بر لیتر ارزش حرارتی نفت سفید، میزان ارزش حرارتی فراورده توزیع شده یک میلیارد و 767 میلیون و 405 هزار مگاژول خواهد شد. با لحاظ کردن ارزش حرارتی 46. 1 مگاژول بر هر کیلوگرم برای گاز مایع، سوخت نفت سفید توزیع شده معادل 38 میلیون و 338 هزار و 503 کیلوگرم و حدود 38,339 تن گاز مایع خواهد شد. چنانچه این سوخت در کپسول های 11 کیلوگرمی معادل سازی و توزیع شود، تعداد کپسول توزيعی جايگزين نفت سفيد، سه میلیون و 485 هزار و 318 عدد خواهد شد. با وجود آمار قابل توجه سيلندرهای گاز مايع جايگزين نفت سفيد، گاز مایع سوخت پاک بوده و استفاده از آن بخصوص در مناطق روستایی می تواند اثرات زیست محیطی و رضايت مندی مناسبی به همراه داشته باشد؛اما برخی معایب و موانع فراروی آن به شرح زیر قابل چشم پوشی نيست:
الف) در حال حاضر هر کپسول، هزینه ای بالغ بر 400 هزار تومان دارد و این موضوع هزینه هایی را به خانوارها تحمیل خواهد کرد.
ب) با در نظر گرفتن حداقل تعداد 12 هزار و 800 خانوار روستايي در استان زنجان (آمار سال 1402)، متوسط تعداد كپسول هاي موردنياز هر خانوار تقريبا 205 كپسول 11 كيلويي گاز مايع در سال و تقريبا 17 كپسول در هر ماه خواهد بود؛ البته اين مقدار متوسط بوده و در برخي مناطق سردسير استان، اين ميزان ممكن است به 2 يا 3 برابر مقدار برآورد شده برسد. هزينه بالای كپسول ها و نگهداری از آنها يكی از دغدغه های اجرای اين طرح خواهد بود.
لازم است هر خانوار حداقل 20 كپسول ملكي داشته باشد تا بتوان ذخيره يك ماه را تامين کرد.
ج) استفاده از مخزن بالك در خانه های روستايي به دليل مشكلات ايمنی آن منطقی نخواهد بود. ايجاد شرايط كاملا ايمن نيز هزينه احداث آن را بالا خواهد برد.
د) لازم است تمامی دستگاه های گازسوز موجود به گاز مایع تغيير كاربری داده شوند.
ه) لوله كشي سراسری گاز مايع روستايی و ايجاد بالك روستايی (مشابه سی ان جی) نيز به دليل هزينه های بسيار بالا و همچنين انسداد مسيرهای مواصلاتی در فصول سرد و برف و يخبندان سال و عدم امكان تردد گازكش، ميسر نبوده و مناسب نیست.
يافته ها
در پایان اين گزارش، مي توان به اين موضوع اشاره كرد كه استفاده از گاز مايع به جاي نفت سفيد در خانوارهاي روستايی، مي تواند به عنوان يك طرح مناسب مورد بررسي قرار گيرد؛ اما اجرای آن در مناطق سردسير با روستاهاي سخت گذر مشابه استان زنجان به دليل موانع و مشكلات پيش گفته امكانپذير نيست، از این رو اين طرح مي تواند در مناطق معتدل تر مورد بررسي و ارزيابی واقع شود.
نكته ای كه در اينجا از نظر مديريت مصرف انرژی در كشور حائز اهميت است، تنوع سبد سوختی است. با اضافه شدن گاز مايع به سبد سوختی در شهرها و روستاهای كشور و استفاده از آن در مصارفی همچون خودرويی يا گرمايشی مي تواند به مديران در تصميمات كلان كشور ياری دهنده باشد. بنابراین پيشنهاد می شود، گاز مايع برای گرمايش مناطق روستايی معتدل فاقد گاز طبيعی (استان های مركزي و نيمه جنوبی كشور)، جايگزين نفت سفيد شود و در مناطق سردسير (استان های شمال شرقی و شمال غربی) بويژه مناطق محروم و استان های كم برخوردار، جايگزين بنزين یا به عنوان سوخت دوم مورد مصرف خودرويی قرار گيرد.
نتیجه
با توجه به اجرای طرح توزیع الکترونیکی گاز مایع در سطح کشور با هدف توزیع هدفمند آن و کاهش قاچاق و عرضه خارج از شبکه این فراورده، تولید گاز مایع مازاد بر نیاز، مصرفی شده که با در نظر گرفتن محدودیت های موجود در صادرات و همچنین ذخیره سازی آن در کشور، لازم است مدیریت مناسبی در این حوزه صورت گیرد. با توجه به آمار و ارقام ارائه شده و با در نظر گرفتن ایجاد تنوع در سبد سوختی کشور پیشنهاد می شود، گازمایع برای گرمایش مناطق غیرسردسیر فاقد گاز طبیعی جایگزین نفت سفید شده و در مناطق سردسیر و مناطق محروم به عنوان سوخت جایگزین بنزین یا سوخت دوم در خودروها مورد استفاده قرار گیرد.