صنعت پتروشیمی به دنبال تکمیل زنجیره ارزش محصولات پایه است
کاهش خام فروشی و وابستگی به واردات
مشعل صنعت پتروشیمی در حداقل یک دهه اخیر و همزمان با سخت ترین و شکننده ترین تحریم ها علیه خود، مسیر توسعه ای را در پیش گرفته و امروز در نقطه اوج این حرکت قرار دارد. برنامه ریزی های انجام شده، صنعت پتروشیمی را به سمتی می برد که به عنوان یکی از اصلی ترین بازیگران بازار در منطقه، خود را از خام فروشی و وابستگی به واردات برخی محصولات، کالاها و تجهیزات تا حد امکان بی نیاز کند.
حرکت صنعت پتروشیمی در دولت سیزدهم، با تقویت روند توسعه و دستورالعملی که برای بخش های مختلف آن در پیش گرفته، قرار است جهشی چشمگیر داشته باشد، به طوری که تا پایان سال 1402 حداقل 12 پروژه پتروشیمی به بهره برداری برسد که در نتیجه آن، علاوه بر ایجاد اشتغال پایدار و افزایش تولید ملی، تولید محصولات بالادستی و میانی پتروشیمی بیشتر و صنایع تکمیلی پتروشیمی نیز از واردات خوراک بی نیاز شوند.
کاهش وابستگی 15 تا 25 درصدی
در چند دهه گذشته، توسعه صنعت پتروشیمی، چرخه ای ناقص را طی کرده و برنامه ریزی طرح ها و طراحی های تولید محصولات و چرخه آنها، همخوانی و تناسبی با بازارهای منطقه ای و جهانی نداشته است. به این دلیل است که این صنعت امروز با وجود تغییرات و اصلاحات بسیار، همچنان با تکمیل نشدن زنجیره ارزش مواجه است. در حال حاضر و بر اساس اعلام شرکت ملی صنایع پتروشیمی، سالانه حدود 2 میلیارد دلار واردات محصولات میانی و پایین دستی پتروشیمی صورت می گیرد که ارزش هر تن از آنها 3.8 برابر محصولات صادراتی صنعت پتروشیمی ایران است.
مرتضی شاهمیرزایی، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی، چندی قبل با اعلام اینکه هنوز ۲۵ درصد از صنعت پتروشیمی کشورمان به خارج از کشور وابسته است، گفت: این محصولات، قطعات و تجهیزات صنعت پتروشیمی که مجبور به واردات آن هستیم، کاملا های تک است؛ اما برای همین میزان نیز در تلاش هستیم با کمک شرکت های دانش بنیان و فناور و حتی صنایع نظامی، نیاز صنعت پتروشیمی، تا حد امکان در داخل تامین شود.
وی با بیان اینکه انتظار ما این است که سرمایه گذاران صنعت پتروشیمی با همت همه فناوران داخلی و سازندگان کالا و تجهیزات در دو، تا سه حوزه، کارهای نیمه تمام را کامل کنند، افزود: بنابراین اهتمام شرکت ملی صنایع پتروشیمی این است که وابستگی ۱۵ تا ۲۵ درصدی به کالا و تجهیزات را که در برخی از طرح ها وجود دارد، به صفر نزدیک کنیم تا صنعت پتروشیمی نیازهای کالایی و تجهیزاتی خود را از سازندگان داخلی تأمین کند.
حسن عباس زاده، مدیر برنامه ریزی شرکت ملی صنایع پتروشیمی نیز چندی قبل گفته بود که صنعت پتروشیمی، سالانه به ۲ میلیارد دلار واردات محصولات پتروشیمی نیاز دارد و میزان واردات سال 1401 نیز ۸۷۰ هزار تن بوده است. او پیش تر تاکید کرده بود که نقشه راهی برای تکمیل زنجیره ارزش و تنوع بخشی به محصولات صنعت پتروشیمی و کاهش واردات محصولات پتروشیمی تدوین شده است.
تکمیل زنجیره ارزش
وقتی گفته می شود، تکمیل زنجیره ارزش، کاهش خام فروشی و کاهش واردات، سه ضلع یک مثلث است که همراه و همسو با هم باید پیگیری شوند تا به نتیجه برسد، به این معنی است که حرکت در مسیر هرکدام از این سیاست های راهبردی، مسیر را برای دو برنامه دیگر فراهم و آسان می کند.
در برنامه ریزی که وزارت نفت دولت سیزدهم پیش بینی کرده است، در کنار شروع سرمایه گذاری و اجرای پروژه های جدید در صنعت پتروشیمی، دستور جدی برای تکمیل پروژه های معوق و نیمه تمام نیز صادر شده و به نظر می رسد، با اجرای حداقل 30 پروژه ای که در بخش های مختلف صنعت پتروشیمی پیش بینی شده، واردات محصولات پتروشیمی تا ۷۰ درصد کاهش یابد.
شرکت ملی صنایع پتروشیمی تلاش می کند، تنوع بخشی به سبد محصولات پتروشیمی، کاهش واردات و ایجاد توازن در توسعه صنعت پتروشیمی را همراه با رویکرد تکمیل ارزش و استفاده از محصولات فعلی به عنوان خوراک در طرح های جدید در دستور کار قرار دهد. از این رو با اجرای این پروژه های کوچک و بزرگ و مگاپروژه که بسیاری از آنها در حال اجرا هستند، حدود ۲۰ محصول جدید به بازار بزرگ پتروشیمی ایران اضافه می شود.
به این ترتیب می توان گفت، در رویکرد جدید شرکت ملی صنایع پتروشیمی برای توسعه این صنعت و طرح های جدید، حداقل 6 زنجیره تولید محصول تعریف شده که مهم ترین آنها زنجیره ارزش پروپیلن و پلی پروپیلن است. نکته قابل توجه این است که با این پروژه ها و تکمیل زنجیره ارزش آنها، ضمن اینکه از واردات عمده محصولات پتروشیمی بی نیاز می شویم، خوراک صنایع پایین دستی به شکلی وسیع تامین می شود.
رویکرد آینده نگری که وزارت نفت و شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران برای توسعه صنعت پتروشیمی در نظر گرفته، همزمان با بازنگری در طرح های توسعه ای و تمرکز بر تکمیل زنجیره ارزش، مبتنی بر منطق بهره گیری حداکثری از خوراک های اولیه و کشش بازارهای داخلی و خارجی، توانسته در مدت زمانی کوتاه، اثرگذاری خود را داشته باشد.
در سنوات قبل، با استفاده از منابع طبیعی و خام هیدروکربوری توسعه مناسبی در بالادست زنجیره ارزش پتروشیمی صورت گرفته و سهم بالای تولید محصولات پایه صنعت پتروشیمی، نشان دهنده این موضوع است که در تولید محصولات پایه پتروشیمی، توسعه کافی انجام شده؛ اما به همان اندازه در صنایع پایین دستی و میان دستی، کاستی هایی وجود دارد.
مرتضی شاهمیرزایی، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی، چندی قبل در تشریح چالش های پیش روی صنعت پتروشیمی تاکید کرد : صنعت پتروشیمی، اکنون با چالش هایی از جمله نبود توسعه کافی در بخش میانی و انتهایی زنجیره های تولید نظیر زنجیره پروپیلن (به دلیل دسترسی نداشتن به فناوری و نبود جذابیت برای سرمایه گذاران)، همچنین نبود کفایت تولید محصولات میانی و نهایی مورد نیاز کشور مواجه است که بر اثر توسعه متوازن نیافتن زنجیره ارزش، برخی محصولات مورد نیاز صنایع پایین دستی پتروشیمی به اندازه کافی در کشور تولید نمی شود، از این رو این صنایع، مجبور به واردات این محصولات هستند .
به نظر می رسد، صنعت پتروشیمی، با تغییرات و اصلاحاتی که برای تکمیل زنجیره ارزش محصولات پایه، بخصوص در حوزه تکمیل زنجیره ارزش متانول شروع کرده، بزودی شاهد درآمدزایی روزافزون در بخش محصولات میانی و پایین دستی متانول باشد. در حال حاضر ظرفیت کنونی تولید متانول حدود ۱۴ میلیون تن است که از این مقدار، تنها ۴۰۰ هزار تن در کشور مصرف و مابقی به صورت خام صادر می شود. با این حال پیش بینی این است، با طرح هایی که قرار است تا 1406 به ثمر بنشیند، همه این ۱۴ میلیون تن متانول را در زنجیره ارزش آن در داخل کشور داشته باشیم.
به صفر رساندن سهم کاتالیست های وارداتی
در سال های اخیر، به تولید دانش فنی و توسعه کاتالیست ها در بخش دولتی و خصوصی، اهمیت بسیاری داده شده و تاکنون گام های پایدار و ارزشمندی نیز در این زمینه برداشته شده است. همچنین در بند ۱۳ سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی، مقابله با ضربه پذیری درآمد حاصل از صادرات نفت و گاز از طرق مختلف، مثل افزایش صادرات پتروشیمی، به عنوان یک هدف تعیین شده و این موضوع به آن معناست که در مفاهیم و مضامین سیاستگذاری کلی اقتصاد مقاومتی نیز می توان ردپای کاتالیست ها را به عنوان یک محصول راهبردی مشاهده کرد.
بر اساس برآوردهای رسمی، صنایع پتروشیمی و پالایشی کشور سالانه به حداقل 30 هزار تن کاتالیست نیاز دارند؛ اما هنوز تعدادی از این کاتالیست های راهبردی از خارج کشور وارد می شوند و در لیست قابل توجه واردات سالانه پتروشیمی ها قرار دارند.
مرتضی شاهمیرزایی، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی در این خصوص اعلام کرده که از شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی، به عنوان یکی از بازوهای اجرایی شرکت ملی صنایع پتروشیمی خواسته تا با کمک همه فناوران، پارک های فناوری و پتروشیمی و مراکز پژوهشی و دانشگاهی تا پایان دولت سیزدهم، تولید همه کاتالیست های مورد نیاز صنعت نفت، گاز و پتروشیمی تحقق یابد.
به گفته معاون وزیر نفت در امور پتروشیمی و تاکید وی بر اهمیت خودکفایی در کالا و تجهیزات صنعت پتروشیمی، اگر در این زمینه خودکفا بودیم، مطمئنا گام های تکمیل زنجیره ارزش را سریع تر برمی داشتیم؛ البته برنامه راهبردی و قطعی شرکت ملی صنایع پتروشیمی در دولت سیزدهم تحقق همین امر است تا جشن تکمیل زنجیره ارزش را در سال های نه چندان دور بگیریم.