115 سـال تاریخ در دل موزه های صنعت نفـــت
صنعت نفت ایران، با پیشینه ای 115ساله، وقایع متعددی را در دل خود دارد؛ وقایعی ماندگارمثل ملی شدن صنعت نفت که شیرینی و حلاوتش را به مردم هدیه داد یا جنگی هشت ساله که ایران و صنعت نفت را آماج توپ و آتش کرد وهمه اینها اسنادی هستند ماندگار درصنعت نفت کشور؛ اسنادی که به همراه اشیای همه دوران آن درمدیریت مرکز اسناد و موزه های صنعت نفت نگهداری می شوند.
مرکز اسناد به عنوان یکی از بخش های مدیریت مرکز اسناد و موزه های صنعت نفت با هدف جمع آوری اسناد و اوراق نفتی در یکی از روزهای سال 1394 شکل گرفت، این مرکز که از واحدهای شناسایی، ارزشیابی و گردآوری، مرمت اسناد، فهرست نویسی اسناد، ثبت دیجیتال در نرم افزار، واحد دیداری و شنیداری، بخش کتابخانه و نشریات تشکیل شده، از آن سال تاکنون با جدیت و پشتکار اقدام به شناسايي، گردآوری، طبقه بندی، ساماندهی، بازیابی، آسیب شناسی، ترمیم، حفاظت و نگهداری اسناد مهمی از صنعت نفت کرده است؛ اگر این اقدام ها نبود، شاید اکنون تاریخ 115ساله صنعت نفت در برخی بخش ها دستش از اسناد خالی و بسیاری از این اسناد تاریخی امحا شده بود.
تعداد اسنادی که نگهداری می شوند
اسناد صنعت نفت هم اکنون در 28 هزار و 972 زونکن و کارتن مرکز اسناد نگهداری می شود. در هر کدام از این زونکن ها اوراق زیادی نگهداری می شود که ممکن است در برخی از این کارتن های نگهداری اسناد، حدود یک هزار برگ سند جای گرفته باشد و هر کدام از آنها روایت گر بخشی از نفت ایران است که روزگاری از آن گذشته است. مجموع اسنادی و اوراقی که در مرکز اسناد نگهداری می شود، 11 میلیون برگ سند و اوراق است و بررسی برای شناسایی اسناد نفتی بازهم ادامه دارد.
اسناد بی شمار از فروش نفت ایران
اسناد بی شماری در مرکز اسناد صنعت نفت در بخش بین الملل، پرسنلی و کارگری آبادان، اکتشاف، فلات قاره، منطقه مسجد سلیمان و شرکت ملی مهندسی، دفاع مقدس... وجود دارد، نمی توان گفت اسناد کدام بخش بیشتر است، اما اسناد زیادی از بخش بین الملل مربوط به فروش نفت ایران در سال های پیش و پس از انقلاب، بارگیری نفتکش ها در بزرگترین پایانه نفت ایران (خارگ) وجود دارد که دارای اهمیت فراوانی است، فهرست نویسی اسناد این بخش که از مدتی قبل آغاز شده بود، اکنون به پایان رسیده است و در مرحله ثبت اطلاعات در سامانه قرار دارد.
بزرگانی که در نفت بودند
صنعت نفت به عنوان قدیمی ترین صنعت کشور، مشاهیر و مفاخر بزرگی را به خود دیده است، بررسی اسناد کارمندی پرسنلی و دیگر آرشیوهای مرکز اسناد نشان می دهد مشاهیری همانند محمدعلی موحد، نجف دریابندری، اسماعیل فصیح، حسن کامشاد، ابوالقاسم حالت، مصطفی فاتح، فواد روحانی، حمید نطقی، پروین دولت آبادی، مهرداد مهرین، منوچهر فرمانفرماییان و بسیاری دیگر در نفت حضور داشتند، بزرگانی که هر کدام، بخش مهمی از تاریخ، فرهنگ، عرفان، فلسفه و... ایران را شکل دادند.
راه اندازی سامانه ای برای دسترسی آسان
مهم ترین هدف مرکز اسناد صنعت نفت از جمع آوری اسناد نفتی ارائه آن به پژوهشگران و تحلیل گران به خصوص پژوهشگران تاریخ نفت است. این مرکز تلاش دارد شرایط را برای دسترسی هر چه بیشتر پژوهش گران و تحلیل گران به اسناد نفتی فراهم کند؛ از این رو در تلاش است سامانه ای را به این منظور راه اندازی کند تا دسترسی به اسناد تسهیل شود، اقدام های مقدماتی برای راه اندازی این سامانه فراهم شده و در آینده نزدیک آماده ارائه خدمات پژوهشی است.
کیفیت مهم تر از کمیت
کارشناسان مرکز اسناد صنعت نفت در بررسی اسناد بیش ازآنکه دنبال کمیت باشند، پی کیفیت هستند، کارشناسان این بخش تلاش دارند اسناد با کیفیت را از دل میلیون ها برگ اوراق به جا مانده جدا کنند و در معرض دید علاقه مندان قرار دهند، نمونه های این اسناد زیاد هستند از جمله می توان به اسناد چاه شماره «یک» مسجدسلیمان، رونوشت قرارداد 1933، ملی شدن صنعت نفت، چیا سرخ، اکتشاف نفت در خشت سرمحمودآباد و اسناد بی شمار دیگر اشاره کرد.
استفاده پژوهشگران از اسناد نفتی
پژوهشگران وتحلیل گران علاقه مند به تاریخ نفت ایران هم اکنون برای دسترسی به اسناد نفتی با دریافت مجوز از مدیریت مرکز اسناد و موزه های صنعت در مرکز اسناد صنعت نفت حضور پیدا می کنند؛ این مرکز که در بلوار پژوهشگاه باقرشهر قرار دارد، در طول هفته میزبان دانشجویان و پژوهشگران دانشگاه های مختلفی است. به تازگی گروهی از پژوهشگران مرتبط با اداره کل روابط عمومی وزارت نفت و دانشجویان دانشگاه تهران، بهشتی و اساتیدی از دانشگاه علامه طباطبایی برای انجام کارهای پژوهشی به این مرکز مراجعه کردند.
چالش مرکز اسناد
مهم ترین چالش کنونی مرکز اسناد صنعت نفت، بخش زیرساخت و دوری از مرکز به خصوص مراکز پژوهشی است، امید می رود با در اختیار قرار دادن ساختمان مناسب به مرکز اسناد صنعت نفت ضمن حفاظت از میراث تاریخی این صنعت، دسترسی پژوهشگران این مرکز و تعامل با سایر مراکز پژوهشی تسهیل شود.
سند تاریخی
نمونه فرم استخدام شرکت نفت انگلیس و ایران
بخاری شعله آبی علاءالدین
شرکت چراغ فانوس صنایع آمریکا وعلاءالدین شرکت های چند ملیتی بودند که در سرتاسر جهان و آمریکا مانند کانادا، انگلستان، فرانسه، ایران، عراق، اردن، عمان، چین، ژاپن، هنگ کنگ، آرژانتین، برزیل، اوروگوئه، ... دارای دفتر، انبار، تجارت اشتراکی و شرکت های وابسته بودند. شرکت علاء الدین افزون بر چراغ و بخاری سازنده و فروشنده ی محصولات بسیار دیگری نیز بود.
تاریخچه ی چراغ علاءالدین دارای داستان جالب توجه ای است که بیش از صد سال پیش با رویا و نوآوری ویکتور ساموئل جانسن (1261-1322) آغاز شد. او که در زمان کودکی داستان علاءالدین را خوانده بود، بعدها به عنوان یک فروشنده ی صابون شرکت چراغ فانوس را در شیکاگو- الینوی در سال 1287 تأسیس کرد.
مدل های گوناگون از این چراغ وجود داشت که اساسا ساخت انگلستان در دهه ی چهل (شمسی) هستند. مخزن آن دارای گنجایش 4-5 لیتر است و می بایست برای آن نفت مرغوب استفاده شود. استفاده از سوخت های دیگر خطرناک است. درجه نشانگر مخزن مقدار سوخت موجود را بطور تقریبی نشان می دهد و نشانگر ایمنی چراغ رنگ آبی شعله است (رنگ آبی شفاف شعله در تمامی سطح فتیله ی چراغ نشانه یک چراغ علاء الدین ایمن است.) موزه ی بنزین خانه مجموعه از چراغ ها و بخاری های نفت سوز من جمله علاءالدین را دارد.
این شی درموزه بنزین خانه آبادان نگهداری می شود.
مدیریت در ایران تعریف جهانی ندارد (بخش هشتم )
بعد عده ای خدمت حضرت امام رفتند و شکایت کردند و این چیزها. اما فرمودند: آزاد کرده، کاری نکرده! ببینید اگر در ذهنیت خود برای اداره کشور، در جایی که منافع عام است، گروه ایجاد کنید، ساقط می شوید. منافع ملی به مردم تعلق دارد. خب نفت بود، کارگر بود، گاز بود، همه چیز بود.
در سال 1360 اعلام کردم همه اتومبیل ها گازسوز شوند، اما دولت مخالفت کرد. اگر به این توصیه عمل شده بود اصلا این همه مشکل پیش نمی آمد. همه این اختلافات به روش سیاسی حاکم کشیده شد. آن دسته از روش های سیاسی که منافع عامه را حفظ نمی کنند، معمولا از بین می روند و بیشتر از سه سال و پنج سال دوام نمی آورند. مهمترین انگیزه برای اینکه مردم را قانع کنیم منافعشان حفظ می شود این است که بتوانیم نیازهای مردم را برطرف کنیم.
به یاد دارم نفت سفید دو ریال بود. من به ارومیه رفته بودم. عده ای جمع شده بودند و می گفتند: این نفت به ما نمی رسد. شما قیمت را به 15 ریال برسانید تا ما بتوانیم بخریم. پیدا بود که آنجا یک بند و بساطی پیدا شده. گفتم چرا این کار را بکنم! می روم بیشتر تولید می کنم. خب حالا شما این دو تفکر را نگاه کنید؛ یک تفکر می گوید گران کنیم. تفکر دیگر می گوید بیشتر تولید کنیم. پیداست که معارضه خیلی شدید می شود.
از نظر من کشور، کشور نمی شود مگر اینکه تولید داشته باشیم. اعم از اینکه تولید نفت باشد یا تولید کشاورزی یا هر تولید دیگر، زیرا کشور به استعدادش تعریف می شود نه به سیاست هایش. شما اگر دانشگاه، خط آهن و هواپیما داشته باشید و اتومبیل و نفت و... تولید کنید، طرف مقابل وقتی می بیند شما همه چیز دارید، برای شما نقشه نمی کشد اگر ببیند برنج و گندم ندارد و نمی تواند تولید کند برای آن نقشه می کشد.
هم اشکالات کشورداری در دوره های قبل از مشروطه و دوره مشروطه و جمهوری به مدیریت مربوط می شود. مدیریت در ایران تعریف جهانی ندارد و بیشتر با تکیه گاه سیاسی بوده است. گرفتاری این است که مدیریت به جای اینکه تعریف اجماعی داشته باشد، تعریف حزبی و سیاسی دارد. من عملکرد حزب ایران نوین و حزب مردم را دیدهام. حزب رستاخیز را هم دیده ام. اینها امتیازات را میان خودشان تقسیم می کردند. این کشورداری نمی شود.
بعد از انقلاب هم همین جور شد. التفات می کنید؟ اصلا تولید، یا مثلا منابعی که قابل توسعه است. حالا خاک یک منبع بسیار بزرگی است اما کارکردن روی آن خیلی زحمت دارد و کار می برد. مگر منابع خاکی ما کم است؟ ایران می تواند به اندازه 200 میلیون نفر غذا تهیه کند ولی کار می برد. منابع نفت و گاز هم می تواند کارها را راحت تر کند، مخصوصا فناوری کمک می کند. اما خود داشتن این همه خیلی ارزشمند است. من قول داده بودم که اکتشاف را جایی برسانیم که معادل...
تاریخ شفاهی وزرای نفت ایران؛ سید محمد غرضی