دستاوردهای اکتشافی پژوهشگاه صنعت نفت در شیل های نفت و گاز ایران تشریح شد
شناسایی بیش از 20 ناحیه گازی قابل برداشت
مشعل از سال ها پیش در بازار جهانی نفت، تولید شیل نفت و شیل گازها در نقاط مختلف جهان رونق گرفته و در حال حاضر فناوری های جدیدی از سوی شرکت های بزرگ صنعت نفت برای این ذخایر هیدروکربوری نامتعارف آغاز شده است. صنعت نفت ایران نیز از سال ها قبل در جمع کشورهای دارای منابع شیل نفت و گاز قرار داشته و شرکت ملی نفت ایران پروژه های مطالعاتی به منظور کشف ذخایر شیل اویل و شیل گاز در استان هایی که احتمال بیشتری برای شناسایی آنها وجود دارد، آغاز کرده است. در میانه تحریم های همه جانبه و تغییرات در بازارهای جهانی، پژوهشگاه صنعت نفت به عنوان بازوی پژوهشی صنعت نفت، طرح های مطالعاتی روی شیل های نفتی و گازی را متوقف نکرده است.
شرکت ملی نفت ایران از حدود 10سال قبل بررسی وضعیت اکتشاف ذخایر نامتعارف نفت و گاز در ایران را شروع کرده و یکی از این طرح ها شناسایی و مطالعات شیل های گازی منطقه لرستان بوده است. در واقع پروژه پژوهشی شناسایی و ارزیابی منابع شیل گازی در سازند رسوبی ژوراسیک میانی تا کرتاسه زیرین در ناحیه لرستان در چند فاز پیش بینی و از سوی معاونت اکتشاف شرکت ملی نفت در این سال ها دنبال شده است. پیش تر هم مدیر سابق اکتشاف شرکت ملی نفت ایران گفته بود که «پروژه شناسایی شیلهای نفتی در کویرکوه و قالیکوه پایان یافته و پروژه شناسایی هیدراتهای گازی دریای عمان در جریان است.»
ادامه پژوهش در حوزه شیل ها پس از تحریم ها
براساس اعلام کارشناسان اکتشاف و پژوهشگاه صنعت نفت که از حدود 10 سال قبل در این حوزه مشارکت و بررسی داشته اند، بررسی خصوصیات ژئومکانیکی شیل های گازی در مقابل شکست هیدرولیک از اهداف طرح های شرکت ملی نفت در سال های گذشته تاکنون بوده است، ضمن اینکه در گذشته پژوهشگاه صنعت نفت با دانشگاه آخن آلمان که در این زمینه و در دنیا صاحب فناوری است، در این پروژه های مطالعاتی همکاری کرده و در تلاش برای انتقال دانش فنی بوده است. به عنوان نمونه در طرح شناسایی هیدرات های گازی در دریای عمان، ذخایر موجود در بلورهای یخ عمق دو هزار متری كف دریای عمان مورد ارزیابی قرار گرفته اند. طرح پژوهشی دیگر، شناسایی ساختارهای زمین شناختی در دشت اروندان در استان خوزستان بوده كه در آن میدان های بزرگ نفتی ایران جای گرفته اند. نکته قابل توجه این است که شروع مطالعات در حوزه شیل های گاز و نفت ایران همزمان با برداشته شدن برخی تحریم ها در سال 95 بود. در آن زمان زمینه همکاری با تعدادی از شرکت ها و دانشگاه های معتبر بین المللی فراهم بود و به همین دلیل این افق برای صنعت نفت وجود داشته که در کنار حفظ جریان تولید خود و افزایش تولید به دنبال کشف منابع جدید نفتی هم برود. با این حال با خروج آمریکا از برجام و دوباره شدت گرفتن تحریم های یک جانبه و مستقیم علیه کشورمان، بسیاری از همکاری های مشترک با کشورهای خارجی متوقف شد. با این حال بازوی پژوهش و فناوری صنعت نفت، یعنی پژوهشگاه صنعت نفت طرح های مرتبط با شیل های نفت و گاز در بخش های مختلف کشور را به کمک متخصصان داخلی در این سال ها دنبال کرده است. پردیس بالادستی پژوهشگاه صنعت نفت داراي سه پژوهشكده مستقل به نام «علوم زمين»، «مهندسي نفت» و «مطالعات مخازن و توسعه ميادين» و يك مركز «فناوري اطلاعات بالادستي نفت» و «توسعه نرم افزارهاي بالادستي نفت» است و به طور مشخص موضوع شیل های نفت و گاز در این پردیس مورد ارزیابی قرار می گیرد. تخمین حجم شیل با استفاده از نمودار تصویری FMI و تدوين دانش فني، ساخت و بررسی عملکرد نانوافزایه ها در کاهش تقابلات سازندهای رسی و شیلی با سیال حفاری و کاهش جذب آب و تورم آنها و تولید نیمه صنعتی افزایه های یادشده، از جمله پروژه های مطالعاتی بوده که در این سال ها از سوی متخصصان این پردیس دنبال شده است.
دستاوردهای پژوهشگاه در میدان های متعارف و غیرمتعارف
عزت الله کاظم زاده، رئیس پردیس بالادستی پژوهشگاه صنعت نفت در دی ماه 1400 با اشاره به ورود پژوهشگاه صنعت نفت به موضوع شناسایی منابع شیل های گازی در ناحیه لرستان گفته بود: «خوشبختانه نتایج خوبی در این زمینه حاصل شده است و ۲۱ نقطه پر پتانسيل شناسایی و گزینه های اقتصادی و فنی آن نیز بررسی شده است. از آنجا که موضوع فناوری های نو در دنیا از اهمیت بالایی برخوردار است، پروژه های آینده پژوهی را در زمینه منابع متعارف و نامتعارف در پژوهشگاه صنعت نفت تعریف کرده ایم که بتوانیم مطالعات فناورانه و نوآورانه ای را در این مجموعه رقم بزنیم.»
بیژن بیرانوند، رئیس پژوهشکده علوم زمین پژوهشگاه صنعت نفت هم خرداد 1401 از طرح «مروارید خلیج فارس» در حوزه اکتشاف منابع هیدروکربنی به عنوان بزرگ ترین طرح پژوهشی صنعت نفت یاد کرد و گفت: این طرح در یکی از پیچیده ترین حوضه های رسوبی خاورمیانه انجام شده و جزو پنج طرح برتر مشابه خود در دنیاست که از یک سو نقطه عطف فناوری های اکتشافی در صنعت نفت ایران به حساب می آید و از سوی دیگر این صنعت را افزون بر دستاوردهای اکتشافی به این دانش و فناوری مجهز کرده است. بیرانوند تصریح کرد: تداوم شکوفایی فناوری های اکتشافی با اجرای مدل سازی یکپارچه افق های مخزنی گروه بنگستان در دشت آبادان با هدف ارزیابی و محاسبه حجم نفت درجای این مخازن و شناسایی پتانسیل های عظیم نفتی در یکی از غنی ترین حوضه های هیدروکربنی دنیا را باید دومین قدم مستحکم در اکتشاف منابع هیدروکربنی در پژوهشگاه صنعت نفت دانست. او افزود: اگرچه طرح مروارید(قرارداد آن در سال 90 امضا شده است) و دشت آبادان از مهم ترین فناوری های اکتشافی منابع متعارف هیدروکربنی یک دهه اخیر صنعت نفت ایران بوده و برای اولین بار در ایران به انجام رسیده اند، اما نقطه عطف فناوری های اکتشافی منابع هیدروکربنی در شناسایی و کسب دانش و تجربه لازم برای اکتشاف منابع نامتعارف هیدروکربنی است. متناسب با اهمیت و ارزش اقتصادی تاثیرگذار این مطالعات بر جوامع بشری می توان به شناسایی و کشف منابع هیدرات گازی، شیل های گازی، گاز محبوس در لایه های زغال سنگی و افق های ماسه سنگی کم تراوا اشاره کرد. تورج بهروز، رئیس پردیس پژوهش و توسعه صنایع بالادستی پژوهشگاه صنعت نفت نیز اخیرا گفته است: این مرکز در حوزه فعالیت های مدل سازی، مطالعاتی و آزمایشگاهی دستاوردهای بسیار خوبی در حوزه میدان های متعارف (conventional) و غیرمتعارف (unconventional) داشته است. بهروز بابیان اینکه این مرکز علمی صنعت نفت چند سال است که در زمینه ارزیابی مخازن غیرمتعارف کشور فعالیت داشته و روی ذخایر شیل گاز در منطقه لرستان و هیدرات های گازی کشور در حال مطالعه است، تصریح کرد: پیش بینی می شود بر اساس مطالعات اولیه، منابع هیدرات گازی قابل توجهی از این منابع وجود داشته باشد.
فعالیت روی ذخایر شیل گاز لرستان
تجربه استخراج نفت و گاز از منابع غیرمتعارف (شیل) در سال های گذشته تاکنون نشان داده که هزینه های استخراج در مورد این منابع تا حد زیادی بازدارنده بوده است و کشورهای بزرگ صادرکننده نفت و شرکت های بزرگ نفتی تنها در زمانی که قیمت جهانی نفت افزایش قابل توجه دارد، به سمت این منابع می روند. به عبارتی شناسایی زمینه های استخراج این نوع از منابع غیرمتعارف در بلندمدت می تواند کارساز و مفید باشند و در کوتاه مدت، بیشتر کشورها همان شیوه معمول استخراج از منابع نفت و گاز را در دستور کار دارند. به هر روی به نظر می رسد که پردیس بالادستی پژوهشگاه صنعت نفت در سال ۹۷ پروژه شناسایی، مطالعه و ارزیابی منابع شیل های گازی را در ناحیه لرستان با همکاری مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران به پایان رساند که این مطالعه، نخستین مطالعه اکتشافی منابع شیل گازی در کشور بوده است. مهم ترین دستاورد آن نیز تهیه نقشه پراکندگی نقاط پرظرفیت و شناسایی بیش از 20 ناحیه گازی قابل استحصال بوده است. اینکه چه زمان صنعت نفت ایران تصمیم به برداشت از این منابع می گیرد و این برداشت برایش اقتصادی خواهد بود، تصمیمی راهبردی است. در این میان موضوعات امنیتی، سیاسی و اقتصادی با دامنه بین المللی و منطقه ای تاثیر زیادی در محاسبات شرکت های نفتی برای رفتن به سراغ شیل ها دارد. کشورهای مختلف به دنبال دستیابی به فناوری تجاری تولید نفت از منابع غیرمتعارف هستند، اما این تمایل تا زمانی است که قیمت تمام شده برای آنها در بازار جهانی صرفه اقتصادی داشته باشد.