مدیر عامل شرکت پالایش نفت بندرعباس در ادامه با اشاره به اینکه طرح بهبود کیفیت نفت کوره و تولید کک اسفنجی، یک نمونه مرجع با دانش فنی کاملا ایرانی و قابل ارائه و استفاده در جهان است، می گوید: این طرح، نمونه بارز تبدیل تهدید به فرصت در الگوی اقتصاد مقاومتی است؛ زیرا یکی از اهرم های فشار اقتصادی به ایران، تحریم واردات کک اسفنجی بود و از سوی دیگر نبود دانش فنی و تامین منابع مالی، دو محدودیت عمده در اجرای طرح ارتقای کیفیت نفت کوره بود که در این خصوص، با انجام مطالعات، شبیه سازی کامپیوتری و آزمایش های لازم در پالایشگاه و واحد نیمه صنعتی پژوهشگاه صنعت نفت، دانش فنی این فرایند، به عنوان یکی از فرایندهای پیچیده صنعت پالایش نفت، همراه با ارزیابی زیست محیطی، تامین و بومی سازی شد و در ادامه طراحی بنیادی طرح نیز از سوی کارشناسان پژوهشگاه و پالایشگاه انجام و طراحی پایه واحدهای فرایندی برای تولید کک اسفنجی مورد نیاز صنعت آلومینیوم سازی کشور با فناوری داخلی در کمتر از دو سال به اتمام رسید.
بهره مندی 85 درصدی از توان شرکت های دانش بنیان
دستیابی به رتبه نخست منطقه به لحاظ ظرفیت پالایشی، از جمله اهداف سند چشم انداز توسعه کشور به شمار می رود. بر اساس این سند، کشور درسال 1404 و بر اساس کار آینده پژوهی دستیابی به رتبه اول منطقه به لحاظ ظرفیت پالایشی به منظور ایجاد بالاترین ارزش افزوده از منابع هیدروکربوری و دستیابی به جایگاه اول منطقه در زمینه ارزش تولید مواد و کالای پتروشیمیایی به منظور ایجاد بالاترین ارزش افزوده از منابع هیدروکربوری مد نظر است. مهم ترین مسائل پیش روی صنایع پالایشی کشور در سال های پیش رو را می توان نبود تناسب عرضه و تقاضای خوراک و فراورده ها، ارتقای استانداردهای آلایندگی، ظرفیت و پیچیدگی پالایشگاه ها، بحران جهانی آب و انرژی و حاشیه سود پالایشگاه ها ذکر کرد. مدیرعامل شرکت پالایش نفت تهران در این باره با اشاره به وظیفه و نقش پالایشگاه ها در مقابل شرکت های دانش بنیان می گوید: باید دید در شرایط تحریمی کنونی چه کمکی می توانیم به شرکت های دانش بنیان کنیم و این شرکت های دانش بنیان چه کمکی می توانند به صنایع پالایشی داشته باشند. طراحی و بومی سازی تجهیزات استراتژیک پالایشگاه ها، یکی از انتظاراتی است که ما از شرکت های دانش بنیان داریم. تجهیزاتی با فناوری پیشرفته مانند کمپرسور، پمپ و توربین برای پالایشگاه ها اهمیت زیادی دارد، به همین دلیل با حمایت از شرکت های دانش بنیان به داخلی سازی این گونه تجهیزات توجه بسیار شده است. به عنوان نمونه، مسؤولان پالایشگاه تهران در بازدید از چند شرکت دانش بنیان، متوجه ساخت توربین های ساخته شده از سوی این شرکت ها شدند که عملکرد بسیار مناسب و مطلوبی هم داشته اند؛ به طوری که قابل رقابت با مشابه خارجی آنهاست. بنابراین باحمایت هایی که از شرکت های دانش بنیان صورت گرفت، هم اکنون حدود 85 درصد از تجهیزات مورد نیاز پالایشگاه ها در داخل کشور ساخته می شود که البته هنوز جای کار دارد. به گفته حامد آرمان فر، شرکت های دانش بنیان در زمینه ساخت ابزاردقیق می توانند کمک کننده باشند. به عنوان یک کارفرما از برخی پالایشگاه های ژاپن بازدید داشتیم و نکته مهم این بود که آنها انبار کافی برای تجهیزات در اختیار نداشتند. پس از پرس و جو متوجه شدیم که بیشتر تولیدکننده های آن کشور در نزدیک پالایشگاه ها قرار داشتند. چه خوب است که تولیدکننده های ما نیز در شعاع 10 کیلومتری پالایشگاه ها مستقر شوند تا بتوانیم براحتی به تجهیزات مورد نیاز دسترسی داشته باشیم و مقداری از استرس ها و فشارهای عملیاتی کم شود. وی خودکفایی در تولید برخی از کاتالیست ها را بسیار ارزشمند می داند و می گوید: پالایشگاه تهران در زمینه تولید کاتالیست، با یکی از شرکت های دانش بنیان همکاری بسیار نزدیک و خوبی داشت. برای ساخت کاتالیست ایزومریزاسیون که مصرف اولیه آن در پالایشگاه اصفهان بود، پالایشگاه تهران تمام اطلاعات و تجارب را در اختیار این شرکت دانش بنیان قرار داد و کارشناسان پالایشگاه تهران، نقشی پررنگ در تولید این کاتالیست داشتند. کاتالیست ایزومریزاسیون از نظر تکنیکی، فعالیت بسیار پیچیده ای دارد و ما می توانیم در این زمینه ادعای خودکفایی کنیم و وارد مراحل بعدی آن شویم. در حال حاضر که در این حوزه به خودکفایی رسیده ایم، حیف است به زیر پرچم کشورهایی برویم که زمان تحریم پشت ما را خالی کردند. مدیرعامل شرکت پالایش نفت تهران، یکی دیگر از نیازهای شرکت های پالایشی را مواد شیمیایی ذکر کرد و گفت: در حوزه تولید مواد شیمیایی مهم و ضروری شرکت های دانش بنیان می توانند فعالیت کنند. گاهی اوقات پیش می آید که یک محصول شیمیایی کمتر در دسترس یک پالایشگاه قرار دارد که در چنین شرایطی خوشبختانه پالایشگاه ها از یکدیگر حمایت می کنند. از شرکت های دانش بنیان انتظار می رود که در این زمینه بیشتر کار کنند.
همکاری 20 ساله با شرکت های دانش بنیان
پالایشگاه امام خمینی (ره) شازند نیز از این موضوع مستثنا نیست و توانسته طی 20 سال گذشته با شرکت های دانش بنیان کار کند و ریسک های آن را نیز به جان خریده است. مجید رجبی، مدیرعامل این پالایشگاه می گوید: برخی قطعاتی که از سوی شرکت های دانش بنیان ساخته می شود، گاه هنگام نصب جواب نمی دهد، از این رو می توان گفت که این کار پر ریسک است؛ اما با اتخاذ تدابیر فنی و رعایت مسائل ایمنی، این کار را انجام می دهیم. با این کار اگر محصول مشکل داشت، بازگردانده می شود تا دوباره مورد بررسی قرار گیرد. این رفت و برگشت برای پالایشگاه هزینه و ریسک دارد که ما آن را پذیرفته ایم و نتیجه هم گرفته ایم، بنابراین باید برای رفع نیازهای خود به شرکت های دانش بنیان اعتماد کنیم؛ چرا که آنها نیازمند زمان، تعامل و حمایت هستند. به گفته او، پالایشگاه امام خمینی (ره) شازند قطعات و تجهیزات زیادی مصرف می کند که سالیان گذشته وارد می شد؛ اما اکنون واحدی به نام ساخت تولید داریم که تمام تجهیزات مورد نیاز پالایشگاه شامل کمپرسورها، پمپ ها و سایر ادوات را طی قراردادی با شرکت های دانش بنیان تأمین می کنیم. بخش قابل توجهی از قطعات مورد نیاز پالایشگاه، ساخت داخل شده وقصد داریم قطعاتی را که نیاز به واردات دارد، داخلی سازی کنیم. کاتالیست، از محصولات مورد نیاز پالایشگاه هاست و محصولی گرانبها به شمار می رود. سالیان گذشته این محصول را وارد می کردیم؛ اما ظرف چند سال گذشته، تولید کاتالیست ها از سوی شرکت های دانش بنیان شروع شده و مرحله به مرحله تست و تحویل ما می شود و در واحدهای عملیاتی از آن استفاده می کنیم. امیدواریم وابستگی واردات به این محصول نیز در آینده نزدیک قطع شود. اکنون کاتالیست واحد RFCC را یک شرکت دانش بنیان می سازد و ظرف یک تا دو ماه آینده محصول اولیه، تولید و تحویل پالایشگاه می شود. اگر این محصول روی رآکتورها نصب شود و جواب دهد، یک موفقیت بزرگ برای کشور و پالایشگاه ها به شمار می رود و 100درصد می توانیم تولید داخل داشته باشیم. واحدRFCC یکی از بزرگترین واحدهای بنزین سازی کشور و خاورمیانه به شمار می رود.
افزایش صادرات پالایشگاه ستاره خلیج فارس
شرکت نفت ستاره خلیج فارس، علاوه بر ایفای رسالت تأمین سبد سوخت ایران اسلامی، یکی از بزرگ ترین صادرکنندگان فراورده های نفتی در منطقه نیز محسوب می شود و با وجود قرار گرفتن این پالایشگاه در لیست تحریم ها، با رویکردها و برنامه ریزی های راهبردی، صادرات این شرکت از طریق مرزهای دریایی رونق یافته که ارزآوری را برای کشورمان به همراه داشته است. اجرای طرح ملی صادرات دریایی گاز مایع، یکی از طرح هایی به شمار می رود که شرکت پالایش نفت ستاره خلیج فارس با استفاده از مهارت شرکت های دانش بنیان و مهندسان داخلی پالایشگاه در سال 1401در دستور کار داشته است. علیرضا جعفرپور، مدیرعامل شرکت نفت ستاره خلیج فارس در این باره می گوید: این طرح با هدف برداشت مستمر گاز مایع از دو پالایشگاه ستاره خلیج فارس و بندرعباس به منظور جلوگیری از هدر رفت آن اجرا شد تا امکان صادرات دریایی گاز مایع گرم از اسکله شهید باهنر عملیاتی شود. با تحقق این طرح، این شرکت در سالی که گذشت، حجم قابل توجهی از صادرات دریایی گاز مایع را به خود اختصاص داد.
سخن آخر
در دولت سیزدهم، شمار شرکت های دانش بنیان حوزه نفت و گاز کشور از ۱۵۰ به ۵۵۰ شرکت رسیده که این موضوع، نشان می دهد از توان این شرکت ها استفاده شده تا از یک سو نیاز کشور در تولید محصولات اولیه و قطعات مرتفع شود و از سوی دیگر صنایع مختلف کشور با تکیه بر توان داخل، از خروج ارز جلوگیری کرده و میزان اشتغالزایی را افزایش دهند. فعال ساختن استارت آپ ها در فرایند تأمین خدمات مورد نیاز صنعت نفت و گاز در حوزه های مختلف، حرکت دیگری است که می تواند به توسعه کیفی صنعت نفت در داخل شتاب بخشد و با استفاده از توان شرکت های دانش بنیان، از خام فروشی نفت به سمت استفاده از ارزش افزوده این منابع جلوگیری کند. از مهم ترین ابزارهای کاربردی برای حمایت از شرکت های دانش بنیان و استارت آپی، ابزار پژوهش و نوآوری است. این ابزار باید بتواند باپذیرش ریسک و ارائه مدل های تضمین خرید، زمینه را برای حضور بخش های مختلف فراهم آورد.