
نقش صنعت نفت در مدیریت کربن وگازهای گلخانه ای
اثر پروانه ای خاموشی فلرها بر تنفس زمین
مشعل افزايش گازهاي گلخانه ای و ازجمله دي اكسيد كربن، سبب گرمايش زمين شده است وبا روند موجود و در درازمدت، هرگونه حيات را روي كره زمين تهدید خواهد كرد. جدای از اهميت زيست محيطي اين موضوع، هر کشور مجموعه ای از قوانين و الزام های داخلی و بین المللی را در مدیریت کربن وضع و اجرا می کند. مدیریت کربن درسال های اخیر وباتوجه به تهدیدهای جهانی آلودگی هوا، بیش از پیش مورد توجه قرارگرفته وهریک ازکشورها ونهادهای بین المللی، برنامه هایی کوتاه وبلندمدت را برای کاهش میزان انتشار کربن پیش بینی و اجرا می کنند، اما نکته قابل توجه این است که بسیاری ازاین اقدام ها، بدون تعامل و همکاری دو یا چند جانبه امکان پذیرنیست.
با افزایش جمعیت جهان وعبور آن ازمرز هشت میلیارد نفر، تامین انرژی، چالشی مهم فراروی تصمیم سازان و تصمیم گیران این عرصه قرارداده است. ازسوی دیگر، محدودیت منابع و ذخایر انرژی در دنیا، همچنین خطرافزایش انتشار گازهای گلخانه ای موجب شده است، دیدگاه های جدیدی درسبد انرژی کشورها شکل گیرد و برای کاهش خطرهای زیست محیطی، گام های جدی تری برداشته شود. حال در این مسیر برخی کشورها گام های بلند و تاثیرگذاری برداشته اند و برخی دیگر همچنان در آغاز راه هستند و یا بی توجه عمل می کنند، اما جمهوری اسلامی ایران دراین مسیر اقدام های قابل توجهی انجام داده وهمکاری های مستمری با کشورهای فعال در این مسیر شروع کرده است.
اقدام های اقلیمی اقتصادهای جهان
رهبران اقتصادهای جهان درسال 2021 در نشست گروه هفت، توافق هایی را برای پیشبرد اقدام های اقلیمی مطرح کردند. برهمین اساس بود که چین، به عنوان بزرگ ترین انتشاردهنده گازهای گلخانه ای جهان، اعلام کرد ساخت نیروگاه های زغال سنگی درخارج از کشور را متوقف و ایالات متحده امریکا نیز متعهد شد سهم خود را در تأمین مالی اقلیمی برای کشورهای فقیر دو برابرخواهد کرد. اگرچه این اقدام ها و تعهدات سایر کشورها برای پیشبرد اقدام های اقلیمی چندان هم مثبت نبوده است، اما استمرار و پیگیری این برنامه ها اهمیت زیادی دارد؛ به همین دلیل درنشست سران گروه هفت 2022 توافق شد تا کشورها از سرمایه گذاری عمومی در بخش گاز به عنوان «پاسخی موقت به بحران کنونی انرژی» حمایت کنند. همچنین اعضای گروه هفت متعهد به «بخش جاده ای بسیارکربن زدایی شده تاسال 2030» و «بخش برق به طورکامل یابیشتر کربن زدایی شده تا سال 2035» شدند. اعضای این نشست همچنین برای تشکیل «باشگاه اقلیم» (Climate Club) توافق کردند. ایده اصلی تشکیل چنین باشگاهی این است که اعضای گروه هفت قوانین و استانداردهای مشترکی درمقابله با گرمایش جهانی داشته باشند تا از اختلاف ها درباره تعرفه های سبز جلوگیری کنند. از آنجا که تعدادی ازاین شرکت های عضو گروه هفت دارای بزرگ ترین شرکت های نفتی جهان و مسئول انتشار بیش از10 درصد انتشا ر کربن درجهان هستند، لازم است اقدام های این کشورها بیش ازهر زمانی دیگر مورد توجه قرار گیرد. درچارچوب مطالعه ای جامع که نتایج آن درنشریه علمی «پلوس وان» منتشر شد، سوابق عملکرد محیط زیستی چهارشرکت بزرگ نفتی اکسون موبیل، شِورون، شِل و بی پی، نشان می دهد این شرکت ها ازسال ۱۹۶۵ میلادی تاکنون درمجموع مسئول بیش از 10 درصد انتشار جهانی کربن بوده اند. مطالعه تازه یادشده نشان داد ذکر کلمات کلیدی مرتبط با تغییرات اقلیمی در گزارش های سالانه این شرکت ها از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۰ به شدت افزایش یافته است. برای مثال، استفاده شرکت بی پی ازعبارت «تغییراقلیم» از ۲۲ مورد درسال ۲۰۰۹ به ۳۲۶ مورد درسال ۲۰۲۰ افزایش یافته است، اما از نظر راهبرد و اقدامات، محققان دریافتند «شرکت ها صرفاً متعهد می شوند به شرکت های انرژی پاک تبدیل شوند و بیشتر از این که اقدام مشخصی انجام دهند، اهدافی را تعیین می کنند».
زندگی در درون یک گنبد حرارتی
ممکن است این سوال به ذهن بیاید که انتشار کربن چه تاثیری در زندگی عادی و روزانه انسان ها دارد و آیا باید برای ما مهم باشد یا نه؟ پاسخ این سوال کوتاه وساده است و آن اینکه انتشار کربن و گازهای گلخانه ای مستقیما بر اقلیم تاثیرگذاشته و مهم ترین اثرگذاری آن وقوع سال های گرم و خشکسالی ها مداوم و آلودگی هوا در بخش های زیادی از زمین است. به عبارتی ممکن است روشن بودن مشعلی درخاورمیانه بر زمینی کشاورزی دربولیوی اثر بگذارد و یا بالعکس خاموش شدن یک مشعل یا نیروگاه درچین، گونه ای ازجانداران را در برزیل نجات دهد و این همان اثر پروانه ای است که در زندگی ما انسان ها جریان دارد.
نتایج مطالعه ای تازه که از سوی دانشگاه ETH زوریخ انجام شده است، نشان می دهد انتشار گازهای گلخانه ای از سوی پنج اقتصاد بزرگ آلاینده جهان شامل چین، ایالات متحده، اتحادیه اروپا، هند و روسیه، آثار اقلیمی شدیدی داشته است و می تواند احتمال وقوع سال های بسیار گرم را تا سال ۲۰۳۰ به طرز چشمگیری افزایش دهد. درست است که این اثرگذاری بیشتر برای اقتصادهای بزرگ است، اما زندگی در کره زمین همچون چرخه ای به هم متصل است و حتما اثرگذاری آن برای دیگر کشورها درمناطق مختلف آب وهوایی برقرارخواهد بود. امروز با نشانه های بسیاری درکشور خودمان و درمنطقه خاورمیانه، شاهد کاهش منابع آب وشدت گرفتن گرمای هوا هستیم. ناسا هم چندی پیش گزارشی از موج گرمایی خاورمیانه و وضعیت دما و تاثیر این موج در منطقه منتشر کرد. ایستگاه های زمینی ناسا نشان داده اند که دمای هوا حداقل درچهار منطقه خاورمیانه (ایران، کویت، عمان و امارات) عددی بالای ۵۰ درجه با سلسیوس است. همچنین کشورهای حاضر درمرکز وجنوب آسیا هم دماهای بالا و غیرمعمولی رو به رو شده اند. ناسا درباره به وجود آمدن یک «گنبد حرارتی» درمنطقه نوشته است: در تیر و مرداد سال ۲۰۱۵ هم اتفاقی مشابه درخاورمیانه رخ داد، اما این باراین گنبد حرارتی در خاور میانه، یک ماه زودتر ایجاد شده است.
مدیریت کربن در دستور کار زیرمجموعه های صنعت نفت
کشورمان هم از سال های گذشته تاکنون اقدام هایی را درجهت کاهش گازهای گلخانه ای و مدیریت کربن آغاز کرده و با کشورهای زیادی دراین زمینه همکاری داشته است. از ابتدای دولت سیزدهم تاکنون، این موضوع به عنوان یکی از مهم ترین موضوعات قابل پیگیری در دستور کارمجموعه صنعت نفت قرارگرفته است. از جمله مجموعه صنعت نفت برای دستیابی به این رویکرد مهم با هریک از کشورهای جهان ازجمله ژاپن که تجربیات مفیدی درحوزه محیط زیست ازجمله کاهش گازهای گلخانه ای دارند، برنامه های خاصی را تدوین کرده است. ژاپن از جمله کشورهایی است که سیاست های خود را برای دستیابی به انتشار کربن صفر تا سال 2050 تدوین کرده است. مدیریت بهداشت، ایمنی، محیط زیست و پدافند غیرعامل شرکت ملی نفت ایران با هدف بهره مندی ازدستاوردهای کشور ژاپن در دستیابی به «کربن صفر»، اواسط شهریور امسال نشستی تخصصی با عنوان «معرفی سیاست های کشور ژاپن دراستفاده از هیدروژن و آمونیاک، برای رسیدن به انتشار کربن صفر تا سال 2050» را برگزار کرد. براساس گزارش های شرکت ملی نفت، ایران در زمره 10 کشور نخست جهان در انتشار گازهای گلخانه ای به شمار می رود و برای عبور ازاین شرایط برنامه های کلانی در دستور کار دارد، همچنین با هدف گذاری صورت گرفته قراراست درکمتر از پنج سال آینده، به سمت صفرشدن فلرها حرکت کنیم، زیرا با خاموش شدن یک فلر، افزون بر جلوگیری ازهدررفت ثروت ملی، به سلامت مردم و ساکنان و کل کره زمین نیز کمک می شود. براساس این گزارش و ازآنجايي كه صنایع وازجمله صنعت نفت، جايگاهی ويژه در توليد طبيعي دي اكسيدكربن، استفاده از اين گاز براي ازدياد برداشت از مخازن نفت وگاز، همچنين سهم قابل توجهی در كاهش انتشار کربن دارد، لازم است اقدام هایی در این عرصه صورت ومورد توجه و حمایت قرارگیرد.
درحالی که شرکت های ملی نفت، گاز و پتروشیمی به عنوان بازوهای اصلی صنعت نفت، پروژه های مشترکی را برای خاموش شدن فلرهای روشن و نفت سوزی در دست اجرا دارند، شرکت های خصوصی پتروشیمی به شکل مجزا و پیشرو، برنامه های زیست محیطی را اجرا می کنند و مسئله «مدیریت کربن»را در زمره اولویت های خود قرار داده اند. به خصوص چند شرکت از جمله پتروشیمی های شیراز، رازی و مارون، گواهینامه مدیریت کربن را ازسازمان ملل متحد دریافت کرده اند و این اقدام ها در کشور و صنعت نفت بی سابقه بوده است؛ به این ترتیب می توان گفت که امروز موضوع مدیریت کربن به یکی از محورهای اصلی برنامه های اجرایی درشرکت های صنعت پتروشیمی و گازتبدیل شده است.