
صنعت پتروشیمی به دنبال شناسایی موانع تکمیل زنجیره ارزش است
نوبت به رفع چـالش پایین دستی هارسید
مشعل سرمایه گذاری و استفاده از فناوری در توسعه صنایع تکمیلی و پایین دستی، امروزه به یک ضرورت اجتناب ناپذیر تبدیل شده است. در حالی که سهم صنعت پتروشیمی از اشتغال حدود 1.2 درصد از بخش صنعتی کشور است؛ اما صنایع کوچک و متوسط مرتبط 75 درصد اشتغال صنعتی کشور را تشکیل می دهد. به همین دلیل است که گفته می شود اگر به جای صادرات مواد نفتی و پتروشیمی با شکل اولیه، صنایع متوسط و کوچک گسترش یابند، هم ارزش افزوده بیشتری نصیب کشور می شود و هم اشتغالزایی گسترده ای در کشور ایجاد خواهد شد. با این وجود، گسترش صنایع پایین دستی در سال های گذشته با وجود نگاه های مثبت، هنوز نتوانسته به نقطه قابل قبول خود نزدیک شود و همچنان با چالش هایی رو به روست.
جواد اوجی، وزیر نفت دولت سیزدهم، کاهش خام فروشی و ایجاد ارزش افزوده صنایع پایین دستی، بویژه در صنایع پتروشیمی را یکی از راه های دور زدن و خنثی سازی تحریم ها می داند؛ چراکه سبب تبدیل نفت خام به فراورده با ارزش افزوده بالاتر می شود. در حالی که کشور همچنان درگیر خام فروشی و واردات محصولات پتروشیمی است، لازم است هرچه زودتر به سمت توسعه صنایع تکمیلی و پایین دستی حرکت کنیم و وزارت نفت در دولت سیزدهم و شرکت ملی صنایع پتروشیمی در این دوره، اهتمام جدی را برای جبران این تاخیرها به کار گرفته است.
حمایت حداکثری وزارت نفت
در مسیر توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی، موانع و چالش های داخلی و خارجی زیادی وجود دارد. بر اساس اعلام زیرمجموعه های اجرایی پتروشیمی، هم اکنون تنها 30 درصد از ظرفیت موجود در واحدهای تولیدی پتروشیمی، در حوزه صنایع تکمیلی پتروشیمی فعال هستند و سیاست های فعلی به منظور افزایش این آمار است. محسن رضایی، معاون اقتصادی رئیس جمهوری در جریان بازدید از سازمان منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی، با تاکید بر لزوم توجه به واحدهای تولیدی پایین دستی صنعت پتروشیمی گفت: «تکمیل زنجیره ارزش تولیدات پتروشیمی، افزون بر رشد اقتصادی سبب کاهش واردات بعضی از کالاها می شود. در این منطقه، سالانه میلیون ها تن انواع محصول بالادستی و میانی پتروشیمی تولید و ۵۰ درصد آن به کشورهای مختلف صادر می شود و۵۰ درصد دیگر این تولیدات، برابر با فرایندهای تعریف شده در داخل کشور و واحدهای تولیدی پایین دستی مورد مصرف قرار می گیرد.» معاون رئیس جمهوری، توجه به واحدهای تولیدی پایین دستی پتروشیمی را ضروری دانست و افزود: «تکمیل زنجیره ارزش تولیدات پتروشیمی، افزون بر رشد اقتصادی به کاهش واردات برخی کالاها نیز منجر می شود.» چندی قبل رضا نکویی، مدیر سرمایه گذاری شرکت ملی صنایع پتروشیمی از درخواست های متعدد متقاضیان استفاده از تسهیلات قانون حمایت از توسعه صنایع پایین دستی نفت و میعانات گازی با استفاده از سرمایه گذاری مردمی خبر داد. جواد اوجی، وزیر نفت هم در این مدت بارها بر ورود صنعت بالادستی پتروشیمی به صنایع پایین دستی و تکمیل زنجیره ارزش تأکید و اعلام کرده است که حمایت حداکثری وزارت نفت از سرمایه گذاران در این بخش ادامه خواهد داشت و چتر حمایتی وزارت نفر همچنان برقرار است.
شناسایی موانع پایین دستی ها
اما در مسیر توسعه صنایع پایین دستی، چالش های مختلفی وجود دارد که بسیاری از آنها قابلیت اصلاح و تغییر را دارند. عباس غلامی، مدیر توسعه صنایع پایین دستی شرکت ملی صنایع پتروشیمی در این باره گفت، لازم است برخی اقدام ها برای بهبود شرایط این بخش در پتروشیمی صورت گیرد که از جمله آن تهیه فهرستی از مواد اولیه مورد نیاز صنایع تکمیلی است که در کشور کمبود داریم و به صورت کامل یا بخشی از آن از محل واردات تامین می شود. او گفته است که به کمک وزارت صمت، داده هایی تهیه و راستی آزمایی و تکمیل شده است. غلامی یکی از اقدام های خوب در دوره جدید را پیگیری برای ایجاد شهرک تخصصی صنایع پایین دستی پتروشیمی و پارک های پتروشیمی عنوان کرده و گفته است: به دنبال آن هستیم که پارک شیمیایی یا پارک پلیمری راه اندازی کنیم که کل تولید محصول نهایی زنجیره یعنی از میان دست تا پایین دست در این شهرک مستقر شود. همچنین در تلاشیم تا ظرفیت های هر استان برای توسعه صنایع پایین دستی، براساس آمایش سرزمین به کمک مشاوران متخصص شناسایی شود. برای توسعه صنایع پایین دستی، الزاماتی مطرح است که یکی از آنها تاکید بر اولویت بازار خارجی به جای داخلی است؛ چرا که آمارها نشان می دهد بازار داخلی از محصولات صنایع پاین دستی اشباع هستند و چنانچه شرکت های پتروشیمی بتوانند اولویت تامین محصول را بر داخل بگذارند، تحولی بزرگ رقم خواهد خورد. در حال حاضر بسیاری از محصولات بدون آنکه به محصول نهایی تبدیل شوند، با قیمت پایین صادر می شوند و به این دلیل که زنجیره ارزش آن محصول برای تبدیل به محصول با ارزش بیشتر در کشور وجود ندارد، منفعتی هم برای کشور ندارد. در کنار این موارد باید به ضرورت اعمال معافیت های مالیاتی برای محصول نهایی، حمایت از طرح های پیشران، تامین خوراک برای صنایع پایین دستی و تنوع در بازارهای داخلی و خارجی اشاره کرد. به عنوان نمونه با اجرای طرح های پیشران، به جای فروش متانول، محصول نهایی فروخته می شود که ارزش افزوده به مراتب بالاتری خواهد داشت. حسن عباس زاده، مدیر برنامه ریزی و توسعه شرکت ملی صنایع پتروشیمی چندی قبل اعلام کرد که پتروشیمی ها ارزش خوراک دریافتی را تا دو برابر افزایش داده اند. این عدد به این معناست که حرکت به سمت کاهش خام فروشی و توسعه صنایع پایین دستی شروع شده و با تحول اساسی در این مسیر، این رقم می تواند چند برابر بیشتر شود.
ارز آوری، نتیجه یک زنجیره ارزش قوی
عباس زاده تصریح کرد: صنعت پتروشیمی، مصداق عینی کاهش خام فروشی است؛ اما در خارج از صنعت می گویند این صنعت، خام فروش و نیمه خام فروش است؛ اما برای آن قسمت برنامه داریم و در حال تکمیل زنجیره هستیم. به گفته مدیر برنامه ریزی و توسعه شرکت ملی صنایع پتروشیمی، ۱۵ هزار بنگاه کوچک و بزرگ در پایین دست صنعت پتروشیمی که نشان دهنده اشتغال آفرینی این صنعت است. غلامی به عنوان مسؤول مستقیم در این حوزه تاکید دارد که تکمیل زنجیره ارزش به عنوان یک راهبرد در این دوره مورد توجه وزارت نفت قرار دارد و این مجموعه با همکاری وزارت صمت به دنبال احیای واحد های راکد و نیمه فعال صنایع پایین دستی پتروشیمی هستند. او به همکاری که با شبکه بانکی در این مسیر برقرار کرده اند، اشاره کرد و گفت: بزودی مشارکت نظام بانکی افزایش می یابد و با بهره گیری از اوراق «گام» تحرکی بزرگ در صنایع پایین دستی پتروشیمی ایجاد می شود. باید توجه داشت که ارزش افزوده و ارزآوری برای کشور، نتیجه یک زنجیره ارزش قوی است و در این مسیر باید ضمن رفع موانع، واحد های تولیدی راکد و متوقف مانده هم به مدار تولید بازگردند و یا به ظرفیت تولید برسند. بر همین اساس لازم است حلقه های مفقوده محصولات پتروشیمی با محوریت توسعه صنایع پایین دستی مورد ارزیابی قرار گرفته و دوباره بازیابی شوند. برای این اهداف لازم است نقشه راه مناسب تهیه شود و در این مسیر همه ذینفعان و زمینه های حمایتی شناسایی شوند. نکته قابل توجه این است که توسعه صنایع پایین دستی و نقشه راه مورد نظر باید با شناسایی ظرفیت های هر استان و بر اساس آمایش سرزمین صورت گیرد. در این میان سوال آن است که آیا شرکت ملی صنایع پتروشیمی و دفتر صنایع پایین دستی، می تواند به تنهایی در این مسیر موفق باشد؟ این معاونت با سه حوزه مسؤولیت در حوزه مطالعات و فرصت های سرمایه گذاری، تنظیم بازار و پشتیبانی در سال های گذشته از مسؤولیت مهم توسعه صنایع پایین دستی دور ماند. در دوره جدید و با اصلاحات صورت گرفته مدیران در صنعت پتروشیمی با اطلاع از کمبودها و موانع تلاش می کنند تا انجمن های تخصصی، شرکت های خصوصی و فعالان حوزه های پایین دست را به همکاری در این عرصه مشغول و مشتاق کنند.