صنعت پتروشیمی در مسیر توسعه و ارزش آفرینی به دنبال رفع چالش هاست
وقفه ای در بخش خوراک ایجاد نشده است
مشعل صنعت پتروشیمی در چند دهه اخیر توسعه ای همه جانبه داشته، اما در این مسیر با محدودیت ها و ایرادهایی رو به رو است که همواره تلاش کرده با توجه به شرایط موجود این محدودیت ها را بر طرف کند. تأمین خوراک مجتمع های تولیدی کنونی و پروژه های جدید به ویژه توسعه ای که در پایین دست و پارک های پتروشیمی پیش بینی شده است، از موضوعیت و اهمیتی قابل توجه برخوردار است. در شرایطی که صنعت پتروشیمی در کنار ورود به بالادست صنعت نفت، قدمی بزرگ به سمت توسعه پایین دست خود برداشته و تکمیل زنجیره ارزش و کاهش جریان خام فروشی را در پیش گرفته است، وزارت نفت تلاش می کند تا نگرانی برای تامین خوراک تبدیل به یک مانع نشود.
خوراک پتروشیمی ها از گاز طبیعی، اتان، پروپان، بوتان، میعانات و نفتا تامین می شود و با توجه به پروژه های در دست اجرا هر سال به میزان خوراک مورد نیاز افزوده می شود. اگرچه پتروشیمی ها در سال های اخیر به سمت تنوع در سبد خوراک خود رفته اند، اما هنوز هم سهم بخش گازی بیشتر است و به خصوص در فصول سرد سال که مصرف گاز در شبکه سراسری بیشتر می شود، پتروشیمی ها با احتمال قطع آن مواجه هستند. اگرچه در دولت سیزدهم با توجه به نیاز هر بخش و مدیریت شبکه تلاش شده است از هر گونه قطع جریان گاز جلوگیری شود، اما سایه این احتمال و وابستگی همچنان بر سر پتروشیمی ها وجود دارد.
صنعت پتروشیمی ارزش خوراک را 2 برابر می کند
مجموع گازی که به عنوان خوراک و سوخت در اختیار صنعت پتروشیمی قرار می گیرد، بیش از ۸.۷ درصد مصرف روزانه کشور و معادل روزانه ۶۲ میلیون مترمکعب است که از این میزان ۴۳ درصد به عنوان خوراک و ۵۷ درصد به عنوان سوخت مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین طبق برآوردها با توجه به مجتمع های در حال ساخت، گاز مورد نیاز پتروشیمی ها در سال ۱۴۰۴ حدود ۱۵۳ میلیون مترمکعب در روز خواهد بود و با بهره برداری از طرح های جدید، این نیاز در سال ۱۴۰۵ روزانه به ۱۶۳ میلیون مترمکعب خواهد رسید. صنعت پتروشیمی سال گذشته حدود ۴۵ میلیون تن خوراک معادل ۹۱۴ هزار بشکه نفت خام در روز از بالادست تحویل گرفته است. این مقدار در پایان امسال (1401) به حدود یک میلیون بشکه نفت خام می رسد که به محصولات با ارزش تبدیل می شود. همچنین سال گذشته در این صنعت ۳۵.۷ میلیون تن محصول را در بازار داخلی و صادراتی به فروش رفته که در مجموع حدود ۲۳ میلیارد دلار ارزش آفرینی ایجاد شده است و برآورد می شود درآمد این صنعت امسال به افزون بر ۲۷ میلیارد دلار برسد. به عبارتی صنعت پتروشیمی حدود ۱۲میلیارد دلار خوراک را در سال گذشته تحویل گرفته و در عوض به حدود ۲۳ میلیارد دلار محصول با ارزش تبدیل کرده و این به آن معناست که ارزش خوراک را دو برابر کرده است. خوراک بین مجتمعی یکی از مسائل مهم در صنعت پتروشیمی و یکی از راهکارهای مهم این صنعت است که می تواند به نقطه قوت و یا ضعف این صنعت تبدیل شود. بسیاری از مجتمع های پتروشیمی وابستگی زیادی از حیث خوراک و محصول به یکدیگر دارند و تغییرات در هر کدام از این مجتمع ها منجر به تعارض منافع در مجتمع های دیگر می شود. از سوی دیگر ورود برخی هلدینگ ها به بالادست صنعت نفت و دسترسی به منابع خوراک، این امکان را فراهم می کند تا پتروشیمی ها نیاز به خوراک مورد نظر خود را از مجتمع هایی که برای خودشان است و یا سهمی در آنها دارند، تامین کنند. در این مورد، بید بلند خلیج فارس و تامین خوراک این مجتمع از گازهای جمع آوری شده مشعل یک نمونه موفق و با ارزش است که تاکنون بخشی از آن محقق شده و بخش دیگری به زودی اجرایی می شود. با تکمیل نهایی این پروژه بیدبلند علاوه بر تامین خوراک مورد نیاز خود، بخشی از گاز تولیدی را به شبکه سراسری منتقل می کند. بر همین اساس بوده است که جواد اوجی، وزیر نفت و مرتضی شاهمیرزایی، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی تاکنون بارها بر رویکرد آینده نگر شرکت ملی صنایع پتروشیمی و بازنگری در طرح های توسعه ای با تمرکز بر تکمیل زنجیره ارزش و تامین خوراک تاکید کرده اند. شاهمیرزایی چندی قبل تاکید کرد: توسعه طرح های صنعت پتروشیمی در سال های آتی مبتنی بر منطق بهره گیری حداکثری از خوراک های اولیه موجود در صنعت نفت و گاز و کشش بازار داخلی و خارجی برنامه ریزی شده است. اکنون در صنعت پتروشیمی ۶۸ طرح در حال اجراست که در طول پنج سال آینده وارد مدار تولید خواهند شد و از ابتدای دولت سیزدهم تاکنون دو طرح پتروشیمی به بهره برداری رسیده است و تا پایان امسال چهار طرح دیگر نیز وارد مدار تولید خواهند شد. او در همین روزهای سرد زمستان با تأکید بر اهمیت تأمین پایدار انرژی و مدیریت تولید گفت: در تلاش هستیم خوراک شرکت های پتروشیمی افزایش یابد تا مجتمع ها در فصل سرد سال با محدودیت گاز مواجه نشوند. هوشنگ فلاحتیان، معاون برنامه ریزی وزارت نفت نیز به نقش مهم صنعت پتروشیمی در توسعه کشور اشاره کرد و گفت: این صنعت برای تأمین خوراک مورد نیاز خود می تواند از خوراک های بین مجتمعی بیش از گذشته استفاده کند. برنامه ریزی های لازم برای تأمین خوراک پتروشیمی ها با همکاری شرکت ملی صنایع پتروشیمی در حال انجام است و متنوع شدن سبد خوراک پتروشیمی ها می تواند نیازهای موجود را تأمین کند.
قطع گاز براساس میزان مصرف
در دو هفته گذشته که دمای هوا کاهش قابل توجه داشته و با بارندگی در بیشتر نقاط کشور مواجه بوده ایم، میزان مصرف گاز خانگی نیزافزایش قابل توجه داشته و بخشی ازخوراک گازی نیروگاه ها و مجتمع های صنعتی و پتروشیمی ها با کاهش مواجه بوده اما قطع نشده است. جواد اوجی، وزیر نفت چندی پیش تاکید کرد که در حوزه صنایع پتروشیمی خوشبختانه با برنامه ریزی های انجام شده وقفه ای در بخش خوراک ایجاد نشده است. در بحث سوخت آنها نیز از طریق سوخت مایع تدارک لازم دیده شده است.
وی ادامه داد: امسال قیمت گاز برای خوراک صنایع پتروشیمی گاز صادراتی منظور شده بود، اما دولت به دلیل شرایط اقتصادی و برای اینکه این شرکت های سوددهی خوبی داشته باشند، قیمت مناسب منظور کرد. احمد مهدوی ابهری، دبیرکل انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پتروشیمی هم اعلام کرده است که تاکنون هیچکدام از پتروشیمی ها با قطع گاز مواجه نشده اند، اما اعلام شده که آمادگی لازم برای این مساله ایجاد شود. او تاکید کرده است که میزان آمادگی بستگی به سردی هوا و میزان مصرف گاز در کشور دارد و فعلا موضوعی مبنی بر قطع و یا اعمال محدودیت درتحویل گاز به پتروشیمی ها اعلام نشده است.
سند زنجیره ارزش، راهگشای تامین خوراک
اما فارغ از اهمیت مسئله خوراک برای مجتمع های تولیدی و نگرانی ها از قطع احتمالی گاز پتروشیمی ها، به نظر می رسد که لازم است صنعت پتروشیمی به شکل هماهنگ و در درون خود تمهید و تدبیری ویژه برای موضوع تامین خوراک بیندیشد؛ از همین رو در بخشی از آنچه شرکت ملی صنایع پتروشیمی به عنوان سند زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی در دست تهیه دارد، می تواند موضوع تامین خوراک پایدار و یا دسترسی به خوراک های متنوع نیز در دستور کار قرار گیرد. در این سند، جهت گیری های صنعت پتروشیمی و اقدام های شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران در مسیر تحقق اهداف بلند مدت و ارزش افزایی این صنعت مورد تاکید قرار گرفته است.
از آنجا که رویکرد شرکت ملی صنایع پتروشیمی «بازنگری در طرح های توسعه ای با تمرکز بر تکمیل زنجیره ارزش» است، توسعه طرح های صنعت پتروشیمی در سال های آتی باید مبتنی بر منطق بهره گیری حداکثری از خوراک های اولیه موجود در صنعت نفت و گاز و کشش بازار داخلی و خارجی باشد. طبق اعلام رسمی مسئولان صنعت پتروشیمی در حال حاضر ۶۸ طرح در این صنعت در حال اجراست و طی پنج سال آینده وارد مدار تولید خواهند شد و باید با توجه به روند آماده سازی هر کدام از این طرح ها برنامه خوراک و شبکه تامین آنها در درون صنعت مشخص شود.