ضابطی برای مشخص شدن اهمیت این شکل از تعمیرات توضیح می دهد: یک عملیات تعمیراتی خط لوله از سوی یک شرکت خارجی که 11 روز به طول انجامید و با شات داون کامل همراه بود، هزینه های عدم نفع و توقف تولید را خاطرنشان می شود. او می گوید: اگر بخواهیم عدم النفع تولید با تعمیرات آنلاین را با 35 دلار محاسبه کنیم، اعداد و ارقام نجومی می شود. قبلا یک کلمپس بسته می شد، وزیر هم از آن باخبر بود و پاداش به گروه تعلق می گرفت، الان شاید ماهی ۲یا ۳ کلمپس می بندیم و هیچ خبری هم هیچ جا نیست.
خطر هر لحظه ما را تهدید می کند
صحبت از اتاق فشار شد که در بازدید از شناور پشتیبانی عملیات غواصی با تجهیزات و ادوات مختلف این گروه از جمله اتاق فشار آشنا می شوم. روی شناور که به شکل اختصاصی در اختیار تیم تعمیرات زیر آب منطقه عملیاتی خارگ قرار دارد، اتاق فشار، دایو کنترل، لارس (LARS) و دیگر تجهیزات وجود دارد. این تیم با این شناور کارهای تعمیراتی انجام می دهند و برای هر عملیات، محل اعزام از این نقطه کنار ساحل در موقعیت جزیره خارگ است. روز پنج شنبه که از این شناور بازدید می کنیم، گفته می شود برای یک کار تعمیراتی دریایی عازم شده و بعد از دو هفته تازه بازگشته اند. فرقی نمی کند عملیات کمتر از یک روز باشد و یا یک ماه به طول بینجامد، هر عملیاتی از سوی این تیم باید با این شناور مجهز به تجهیزات کامل انجام شود. یکی از تجهیزات موجود در این شناور، اتاق فشار غواصی و معالجاتی است که از تجهیز ات مهم و حیاتی غواصی است. این تیم دو اتاق فشار دارند. در این اتاق فشار یک پنل وجود دارد که در واقع هدایت غواص از روی آن می تواند انجام شود و قابلیت هدایت سه غواص همزمان را دارد. مانیتورهای موجود در این اتاق فشار سیستم ارتباط با غواص است. همچنین جداول معالجاتی در آن به چشم می خورد که تشخیص بیماری و معالجه با سرپرست است. به عنوان نمونه این جداول نشان می دهد در عمق 60 پا بیست دقیقه اکسیژن 5 دقیقه هواست. او به شوخی عنوان می کند که جدول CX30 غواص مرده را هم زنده می کند. این معالجات جزیی از تخصص های این گروه ویژه از غواصان است که با تبادل گازهای هلیوم و اکسیژن وازت حل شده در خون غواصان انجام می شود. سرپرست تیم که این جداول و مشخصات اتاق فشار را توضیح می دهد، می گوید: در این منطقه با این اتاق فشار زیاد کار داریم. با توجه به اینکه عمق آب زیاد و آب سردتر است، جذب ازت بیشتر است. او اشاره می کند: به عنوان نمونه در منطقه بهرگان دمای 15-16 درجه هم داریم که بسیار سرد است. اگر می خواهید میزان سرمای آن را بدانید در یک استخر آب سرد جکوزی دما 21 درجه است که فکر می کنید خیلی سرد است. لباس های درای سوت و کلاه هلمت، از دیگر ابزار کار غواصی نفتی است. کلاه هلمت را که مشاهده می کنیم به خودی خود سنگین به نظر می آید که ضابطی می گوید: این کلاه وقتی زیر آب هستیم، سبک می شود. بخش سخت آن زمانی است که روی آب می آیند که تجهیزات غواص به 60 کیلو هم می رسد. او اشاره می کند: در کار ما غواص در شرایطی با هلمت داخل آب می رود که هوا از بالا و سطح می آید و در واقع کسی که سرپرست یا پنل اپراتور است، می تواند غواص را هدایت کند که این روش حرفه ای است و به تعبیری با هدف پیشگیری از اتفاقات ناگوار، سیستم غواصی از سطح مورد استفاده قرار می گیرد و کلاه هلمت از طریق یک شیلنگ به سطح شناور متصل است و افزون بر اکسیژن و سایر مخلوط های تنفسی، مجهز به دوربين مداربسته، کابل صوتي و تصويري براي مانيتور کردن عملکرد غواص از روی شناور است. ابزار بازرسی فنی و وسایل برش کاری از دیگر ابزار این کار تخصصی است که به وسیله آن در زیر آب برای عملیات مورد نیاز آتش درست می کنند. یک جرقه ایجاد می شود و نزدیک 1500 درجه حرارت آتش درست می شود که می تواند آهن را برش دهد.
ضرورت ارتقای آموزش
ضابطی در سخنان خود با اشاره به بازنشسته شدن همکاران قدیمی خود در یک سال گذشته و خالی شدن تیم از دانش و تخصص این افراد، ضرورت آموزش های تکمیلی و تخصصی برای نفرات جدید را یادآور می شود. او با اشاره به جذب نیروهای جدید طی یک دهه اخیر که با مصاحبه شرکت ملی نفت ایران از 400 نفر حدود 15 نفر استخدام شدند، می گوید: از آن تاریخ تا امروز فقط یک دوره کوتاه مدت برای آنها در لاوان برگزار شده است؛ در حالی که در غواصی ما نیازمند دوره های تکمیلی هستیم و متاسفانه این ارتقای آموزش و مهارت در این رشته برای عملیات زیردریایی صورت نگرفته است. انتقال اطلاعات به صورت تجربی و مهارتی کافی نیست. هر آنچه آموختم، سعی کردم به همکاران آموزش بدهم، اما گاهی امکان انتقال علوم بازرسی فنی و غواصی پیشرفته وجود ندارد، چون اینجا منطقه عملیاتی است و این فرصت وجود ندارد. امید قابضی از جوان های تیم که ابتدا به عنوان تکنیسین تعمیرات زیر آب استخدام شده و پس از آن با آموزش دوره های مختلف در کنار همکاران قدیمی، با ارتقای شغل به عنوان مهندس ارشد تعمیرات زیرآب ارتقا یافته، اکنون سرپرست زیرمجموعه خارگ زیر آب گروه الفاست. او می گوید: مطالبه ما تامین ابزار و برگزاری دوره های تخصصی است. انتقال تجربه از نفرات با تجربه قدیمی مناسب است، اما کافی نیست. وقتی هر یک از ما در جایگاه سرپرست تیم قرار می گیریم، مسئولیت جان نفرات با ما خواهد بود و باید از مسائل مختلف فنی و حقوقی آگاهی داشته باشیم. به عنوان نمونه وقتی یکی از غواصان گروه ساعت 5 صبح برای کلیه درد شدید سراغم می آید و من کشتی را در موقعیت خط لوله نفتی در حال تولید بسته و لنگر سینه و پاشنه انداخته و امکان جابه جایی ندارم، باید حداقل اطلاعات، آگاهی و امکانات را در زمینه کلیه درد یا فشار 16-7 داشته باشم. ما نمی توانیم حذف تخصص انجام دهیم و باید انتقال دانش و آموزش های حیاتی و مهم در این حوزه داده شود تا وقتی می خواهیم وارد عمل شویم، اعتماد به نفس کافی داشته باشم.
سرپرست گروه هم درباره مطالبات و چالش های تیم عملیات دریایی به ضرورت آموزش و تامین تجهیزات و ادوات به روز اشاره می کند. البته او می گوید: وعده برگزاری دوره بازرسی فنی و همچنین پزشکیاری غواصی(DMT) داده شده است.
با وجود تمام این سختی کار، سالار کیان زاد می گوید: می توانم لحظات ماندنی و الهام بخش زیادی را در زندگیم نام ببرم، اما الهام بخش ترین لحظه، زمانی است که برای اولین بار تجهیزات غواصی را بر تن کردم و روی مرجان های دریا غواصی داشتم. حرکت در سه بعد باور نکردنی به نظر می رسید، اما تجربه این حس پس از 16 سال تکرار نشدنی است.
بازدید ما رو به پایان است و کیانزاد و همکارانش در حال بر تن کردن لباس غواصی و شروع عملیات تازه هستند تا شجاعانه به دل دریا بزنند و به جدال با لوله ها و نفت و گاز در اعماق آب بروند.
غواصی نفتی از ابتدا تا امروز
آنچه امروز از حرفه و تخصصی به نام تیم تعمیرات زیر آب و غواصان نفتی در صنعت نفت شاهد هستیم، با فراز و نشیب های زیاد به این نقطه رسیده است. ضابطی، رئیس تعمیرات زیر آب مناطق عملیاتی خارگ و بهرگان می گوید: زمانی که من این حرفه را آغاز کردم، غواصان پیمانکار که اغلب انگلیسی یا فرانسوی بودند، کارهای تعمیرات معمول فلات قاره را که اکنون شاید کمتراز ۴۰ درصد توانمندی غواصان فلات قاره باشند، با هزینه های گزاف انجام می دادند که اکنون به لطف خدا با توان عملیاتی نیروهای داخلی و غواصان فلات قاره انجام می شود. کار ما متفاوت با آن چیزی است که در غواصی تفریحی (کیش و قشم) و غواصی نظامی دیده می شود، هر دوی اینها در اعماق محدود فعالیت دارند.
فلات قاره در ابتدا متشکل از پنج شرکت خارجی بود که سال 59 با ایجاد شرکت نفت فلات قاره ایران روند دیگری را آغاز کرد. او اشاره می کند: در ابتدای کار، منطقه خاصی حوزه عملیاتی ما نبود و ستاد تهران دستور محل ماموریت را مشخص می کرد و ما هم براساس پروژه های تعریف شده، وارد عمل می شدیم. ورود ضابطی به حوزه عملیات غواصی همزمان با جنگ خلیج فارس بوده است و در این باره می گوید: خاطرم هست سال 65 دوبار ترمینال (MBM) بهرگان را که وظیفه تامین بنزین جبهه ها را داشت، مورد حمله قرار دادند. تانکر درحال بارگیری و شیلنگ های صادرات و واردات روی آن متصل بود که با اصابت موشک منیفولد ترمینال را شکست واین سازه ۱۲ تنی در زیرآب دوبار به وسیله اتصالات مکانیکی تعمیر شد. در آن مقطع این واحد به دلیل نیاز عملیاتی دوران جنگ ایجاد شد که در اثر آتش گرفتن چاه های دریایی ابتدا چاه شماره 3 نوروز در اثر برخورد با کشتی باعث شد این سکو و سازه زیرآب کج شود و نفت در دریا نشت کند. آن زمان در دنیا برای مهار اینگونه چاه ها تنها یک شرکت آمریکایی و یک شخصی به نام Red Adair انحصار کار را در اختیار داشت. با دعوت از او درخواست هایی از جمله آتش بس میان ایران و عراق را مطرح می کند که مورد پذیرش قرار نمی گیرد. بر همین اساس چاه های 5 و 6 و 7 و ۱۰ نوروز هم اولین چاه هایی بودند که با فشار بالا آتش گرفتند. آن زمان در شرکت تنها یک متخصص غواص به نام اکبر عباسقلی زاده به عنوان ناظر پیمانکاران و مشاور غواصی شرکت حضور داشت که از پیشروان و پایه گذاران تعمیرات زیر آب و بومی سازی عملیات غواصی در کشور بود و با سرپرستی در پروژه های غواصی در دوران جنگ خدمات شایانی به کشور کرد. با توجه به پیشنهادهای شرکت خارجی، وی مهار چاه های آتش گرفته را با تشکیل گروه و نفراتی از داخل عهده دار شد. در واقع بخشی از کار را با آزمون و خطا انجام دادیم و البته بسیار هم خطرناک بود. آن اوایل امکان بردن کشتی هم نبود و با لنج کار انجام می شد، اما در چاه های 5 و 6 نوروز و موارد بعد تجربه خوبی به دست آمده بود. .سپس با ملحق شدن من به گروه، چاه های ۷ نوروز، ۱۶سروش و چاه های آتش گرفته میدان رشادت که با حمله مستقیم ارتش آمریکا صورت گرفته بود به نحو مطلوب در زیر آب مهار شد که هر کدام از آنها برگ زرینی در تاریخچه شرکت نفت فلات قاره به شمار می آیند و با افتخار کماکان روش اجرا در انحصار غواصان و حفاری فلات قاره است. اولین و قدیمی ترین خط لوله خلیج فارس، خط لوله 16اینچ بهرگانسر به بهرگان است.
آموزش تیم های اولیه از غواصان تخصصی و حرفه ای به شکل جدی با برگزاری چهار دوره در محمودآباد تداوم یافت. یک سال آموزش دیدیم. بعد از جنگ، نسل اول غواصان که همگی در حال بازنشسته شدن هستند، دوره های تکمیلی را در کشورهای مختلف قبرس، انگلیس، آفریقا و امارات فرا گرفتند.
او درباره انتخاب این حرفه توضیح می دهد: علت اینکه جذب این رشته شدم، فیلم کوتاه مهار چاه های ۵ و۶ بود. در آن زمان در تلویزیون دیدم که با مهار این چاه ها، پرچم را زیر آب تکان می دادند. با دیدن این تصاویر به قدری به این رشته علاقه مند شدم که با وجود اخذ پذیرش از دانشگاه آلمان، بی خیال آن شدم و این تخصص را دنبال کردم.
به گفته او، تجربه جنگ بسیار به این تخصص کمک کرد و ما با پنج سال سابقه کار به اندازه غواص انگلیسی که 20 سال در پروژه های مختلف کار می کرد، تجربه داشتیم؛ از این رو غواصان شرکت نفت فلات قاره به لحاظ دانش و سواد در مهار چاه، تعویض خطوط لوله و خروج بمب از زیر آب، حرف اول را می زنند، اما از نظر تجهیزات، دچار کمبود هستیم، به عنوان نمونه تامین نیاز ما برای یک قایق با ویژگی خاص با مشکل همراه است و معمولا به دلیل اعمال تحریم های ظالمانه خرید با مشکل روبه روست.