موفقیت صنعت پتروشیمی ایران در مسیر تولید کالا های استراتژیک بیشتر می شود

بازار  ر وسیـه  کاتالیست  ایـران  را جذب کرد

مشعل   تولید و صادرات کاتالیست در صنعت پتروشیمی ایران، وارد مرحله تازه ای شده است. این بازار با ارزش و استراتژیک در چند سال اخیر، جهشی قابل توجه داشته و در کنار تامین نیاز داخل و حرکت به سمت تولید محصولات جدید، بازارهای خارجی را که در آن حضور داشته، گسترش داده است. بازار کاتالیست های پتروشیمی با گردش بیش از نیم میلیون دلاری در سال، توانسته سهم خود را افزایش دهد؛ اما هنوز هم این قابلیت را دارد که به یکی از منابع مهم درآمدی پتروشیمی ها و صنعت نفت برای کشور تبدیل شود. در این میان، مذاکرات دو جانبه وزارت نفت و دولت سیزدهم با چند بازار جدید از جمله همسایه شمالی، اثر قابل توجهی بر بیشتر شدن بازار کاتالیست ها و درآمد از این محل داشته است.

بنا بر آمارهای جهانی، میزان مصرف فراورده های پتروشیمی تا سال 2030 بیش از 30.5 درصد خواهد بود، به همین دلیل توسعه 3 برابری سرمایه گذاری و تولید در این صنعت نسبت به بخش های دیگر صنعت نفت از اهمیت بیشتری برخوردار است. در این میان، کاتالیست ها به عنوان یکی از مهم ترین محصولات مورد استفاده در صنعت پتروشیمی، از بازار با اهمیت زیاد برخوردارند و صنعت نفت کشورمان، بویژه بخش خصوصی در صنعت پتروشیمی، در سال های اخیر توانسته در این حوزه به خوداتکایی قابل توجهی دست یابد. نکته حائز اهمیت در مورد صنعت کاتالیست این است که جهش در این بازار با توجه به شرایط تحریم و  محدودیت های بسیار ناشی از آن، با کمک متخصصان داخلی و شرکت های دانش بنیان صورت گرفته است. به این ترتیب در کنار کسب درآمد و ایجاد بازارهای جدید، توانسته ایم  به هدف مهم داخلی سازی و کاهش خام فروشی نزدیک شویم.

 بازار بزرگ تر پتروشیمی برای بازار بزرگ کاتالیست

صنعت کاتالیست در درون صنعت پتروشیمی بخوبی پا گرفته و در حال حاضر صدها شرکت ایرانی در حوزه کاتالیست فعال هستند و تعداد زیادی از آنها را شرکت های دانش بنیان و فناور تشکیل می دهند که تولید ۴۰ گروه کاتالیست مورد نیاز در صنعت پتروشیمی را در دستور کار قرار داده اند. از آنجا که بازار محصولات پتروشیمی در داخل و خارج از کشور رو به گسترش است و همزمان، پروژه های زیادی در پایین دست و بالادست صنعت پتروشیمی در دستور کار قرار دارد که خیلی زود به نتیجه می رسند، این بازار هر روز بزرگ تر می شود. طبق برآوردها، تا پایان سال 1406 میزان تولید محصولات پتروشیمی از مرز 130 میلیون تن عبور می کند.  در سال های گذشته، پروژه های زیادی برای ساخت کاتالیست های مورد نیاز صنعت پتروشیمی فعال شده اند؛ اما در حداقل دو سال اخیر، پروژه های مستقلی برای تولید و داخلی سازی کاتالیست های مورد نیاز صنعت پتروشیمی کلید خورده که می توان به افتتاح دو طرح دانش محور تولید کاتالیست پلی پروپیلن و کاتالیست پلی اتیلن سنگین با دانش فنی ایرانی اشاره کرد. این دو واحد کاتالیست برای نخستین بار در کشور از سوی پژوهشگران شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی در شهرستان شازند استان مرکزی اجرا و ۱۰۰ درصد تجهیزات این واحدها در داخل کشور ساخته شده اند؛ با اجرای این واحدها، صنعت پتروشیمی از واردات این دو نوع کاتالیست بی نیاز می شود.

به عبارتی می توان گفت، صنعت کاتالیست که طی چند سال اخیر و همزمان با تحریم های مستقیم صنعت پتروشیمی مورد تحریم مستقیم شرکت های خارجی قرار گرفته بود تا عملکردشان متوقف شود، حالا به یکی از نقاط قوت صنعت پتروشیمی تبدیل شده است. یکی از این محصولات داخلی سازی شده، کاتاليست هاي پلی اتیلن است که در واحدهاي HDPE و LLDPE مصرف داشته و حساسیت های بسیار زیادی روي مصرف و کيفيت محصول پليمري توليدي آنها وجود دارد. در حال حاضر در عمده کاتاليست هاي مهم و کاربردی صنعت پتروشیمی فرايند تجاري انجام شده يا در حال تجاري شدن هستند و با مصرف کاتاليست ها در طولانی مدت در صنعت و تبديل شدن به عنوان رفرنس، امکان حضور در بازارهاي خارجي نيز فراهم خواهد شد.از آنجا که در برخي موارد، ظرفیت های توليد کاتاليست ها بيش از ظرفیت های مصرف کشور است، می توان برنامه صادرات آنها را جدی گرفت. به عنوان مثال می توان به ظرفيت 1500 تن کاتاليست متانول اشاره کرد. اين حجم در حال حاضر در کشور مصرف ندارد و یک سوم آن با هدف صادرات آتي بوده است. در عین حال در دولت سیزدهم و با تمرکزی که بر بازارهای منطقه ای و جهانی صورت گرفته، موضوع صادرات کاتالیست ها در اولویت قرار دارد و در حال حاضر قراردادهایی با کشورهای خارجی برای انواع کاتالیست های مهم و کاربردی منعقد شده است.

 موفقیت کاتالیست های ایرانی در روسیه

در میان بازارهای جهانی که کاتالیست های ایرانی درنوردیده اند، بازار همسایه شمالی سهم قابل توجهی دارد. جواد اوجی، وزیر نفت در یک سال و اندی اخیر، دیدارها و سفرهای زیادی داشته و در نتیجه سهم بازارهای خارجی برای فروش کاتالیست های ایران افزایش قابل توجهی داشته است، به طوری که از ازبکستان، ترکمنستان و روسیه تا ونزوئلا در آمریکای جنوبی این بازار گسترده شده است.  جواد اوجی که طی یک سال گذشته، مذاکرات، دیدارها و جلسات مشترک زیادی با روسیه داشته، اعلام کرد: به لطف توان شرکت های فعال پتروشیمی و سازندگان کاتالیست داخلی، صادرات کاتالیست به روسیه آغاز شده است.  وزیر نفت با اظهار اینکه طی 4 سال آینده، در محصولات پتروشیمی و صادرات کاتالیست خودکفا خواهیم شد، گفت: با تلاش دست درکاران صنعت پتروشیمی برای نخستین بار صادرات کاتالیست صنایع پتروشیمی به روسیه (شرکت سیبور) امسال انجام شده و بر اساس قولی که مسؤولان این صنعت داده اند، تا پایان دولت در صنعت کاتالیست به خودکفایی کامل خواهیم رسید.

وزیر نفت چندی قبل هم با اشاره به اینکه ایران هم اکنون بیش از ۴ میلیارد دلار قرارداد با شرکت های بزرگ روسی دارد، افزود: همزمان با این قراردادها بیش از ۴۰ میلیارد دلار تفاهمنامه با شرکت های بزرگ توانمند روسیه در حوزه های مختلف منعقد شده که صادرات محصولات و کاتالیست های پتروشیمی به روسیه در این زمینه بوده است.

چندی پیش و در همایش مدیران ارشد صنعت نفت هم مرتضی شاهمیرزایی، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی با اشاره به مذاکراتی که از فروردین امسال با هیأت های روس برای صادرات کاتالیست ایرانی به روسیه انجام شده، اعلام کرد: یک تن کاتالیست ایرانی با موفقیت در مجتمع های پتروشیمی روسیه در حال استفاده است و شرکت های روسیه سفارش های جدیدی برای خرید کاتالیست ثبت کرده اند. شاهمیرزایی افزود: کاتالیست های ایرانی با موفقیت در حال استفاده در مجتمع های پتروشیمی روسیه هستند. روس ها هم باور نمی کردند که کیفیت کاتالیست ها تا این حد بالا باشد؛ زیرا کاتالیست های چینی در راکتورهای مجتمع های پتروشیمی آنها جواب نداده بود و آنها باور کردند که کیفیت کاتالیست های ایرانی بالاست و با بهترین های جهان رقابت می کند.

وی بومی سازی کاتالیست ها را یکی از راهبردهای وزارت نفت در دولت سیزدهم برشمرد و افزود: بنا داریم همه کاتالیست های این صنعت را بومی کنیم و بر اساس سند جامع کاتالیستی که آماده کرده ایم، می توانم بگویم که راه زیادی در پیش نداریم.

بر اساس اظهارات مجید دفتری، مدیرعامل شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی، ایران تا سال ۱۴۰۲ از واردات کاتالیست های اصلی پتروشیمی بی نیاز می شود و بخش زیادی از محصولات تولیدی روانه بازارهای خارجی خواهد شد.

او با بیان اینکه از ۴۰ نوع گروه کاتالیست موجود در صنعت پتروشیمی، ۲۰ گروه آن در کشور داخلی سازی و صنعتی شده، گفت: در حال حاضر عملیات تحقیقی و توسعه ای برای هشت گروه دیگر در حال انجام است  و ۱۲ گروه باقیمانده نیز در حال تحقیق یا توسعه هستند.  مدیرعامل شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی به قابلیت های موجود برای صادرات دانش فنی و کاتالیست به کشورهای دیگر اشاره کرد و گفت: با بعضی کشورهای همسایه از سوی بخش خصوصی مذاکراتی انجام شده که امید است در آینده نزدیک بتوانیم در زمینه صادرات دانش فنی و کاتالیست نیز عملکردی قابل قبول رقم بزنیم.

باید توجه داشت که موضوع تولید و تامین کاتالیست مورد نیاز صنعت پتروشیمی در کنار اهمیت صادراتی که دارد، مقوله ای ارزشمند در کاهش وابستگی به کشورهای خارجی و استقلال صنعت نفت است. محصولاتی که تاکنون سالانه میلیون ها دلار برای واردات آنها صرف می شد و همزمان وابستگی عمیقی را هم ایجاد می کرد، حالا به دست فناوران و پژوهشگران و بخش خصوصی داخل کشور تولید می شود و در عین حال، برنامه صادراتی هم خواهد داشت. اینکه بتوانیم کاتالیست های مختلفی همچون کاتالیست الفین، متانول، اوره و آمونیاک در صنعت پتروشیمی، کاتالیست های فرایند تولید فرمالدیید در صنایع پایین دست پتروشیمی، تولید کاتالیست های فرایند گاز هیدروژن در حوزه پالایش نفت و... را با هدف تکمیل زنجیره کاتالیست های مصرفی صنایع کشور و رقابت با شرکت های بزرگ در بازارهای خارجی تهیه کنیم، افتخار بزرگی دارد که صنعت پتروشیمی کشور به آن دست یافته است.