برای نخستین بار در صنعت نفت با تلاش متخصصان ایرانی رقم خورد
ساخت تجهیزات کنترل فوران چاه های پرفشار
مشعل در روزهای شلوغ و پرترافیک خبری هفته دولت، برخی دستاوردهای صنعت نفت به همین دلیل مهجور ماند و بازتاب خبری نداشت؛ از آن جمله اقدام مهمی که بدون اتکا به هیچ شرکت خارجی در حوزه کنترل فوران چاه های پرفشار رقم خورد و متخصصان و کارشناسان شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب برای نخستین بار در صنعت نفت کشور موفق شدند با تکیه بر دانش و تخصص خود، تجهیزات کنترل فوران چاه های پرفشار در مناطق خشکی را طراحی و تولید کنند. از این تجهیزات نوآورانه منطبق با نیازهای واقعی صنعت نفت در آیینی با حضور محسن خجسته مهر،مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران در اهواز رونمایی شد. طراحی و ساخت تجهیزات کنترل فوران چاه های پرفشار، حاصل تلاش تیم 10 نفره متشکل از متخصصان سازمان کنترل فوران و کارگاه مرکزی شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب، به همراه یکی از نخبگان کشوری است که برای نخستین بار موفق به طراحی و ساخت نوآورانه تجهیزات كنترل فوران چاه های پرفشار نفت و گاز در مناطق نفت خیز جنوب شدند. این تیم پس از فوران چاه رگ سفید در سال 96 به این نتیجه رسید که با ضعف تجهیزات فناورانه روزآمد برای کشتن چاه ها روبه روست، ازاین رو درصدد برآمد تا بر این ضعف فائق آید.ساخت این تجهیزات نیازمند 70درصد کالا و مواد، کارگاه ماشین آلات برش و...، همچنین نیروهای متخصص کنترل فوران چاه بود و با ظرفیت سنجی که انجام شد،متخصصان شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب به این باور رسیدند که می توان چنین تجهیزاتی را ساخت و همین مهم موجب شد تا استارت ساخت تجهیزات کنترل چاه ها در اهواز زده شود.
فوران چاه های نفت و گاز، یکی از غیرمتعارف ترین چالش های صنعت نفت در جهان است که امنیت اقتصادی و تولید پایدار را دچار مشکل می کند. فوران چاه ها با وجود برخورداری کارشناسان نفتی از دانش فنی و تجهیزات روزآمد، به لحاظ ناشناخته بودن طبیعت و رفتار چاه ها اجتناب ناپذیر است، ازاین رو توسعه فناوری های نوین در این زمینه در دستور کار شرکت های بزرگ قرار دارد.
مرتضی فولادی، به عنوان مجری عملیات کنترل فوران چاه های نفت و گاز شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب در گفت وگو با هفته نامه «مشعل» درباره مشخصات فنی این تجهیزات به دستگاه آتی واگن یا جرثقیل تمام اتومات هیدرومکانیکال پیشرفته بوم خشک آتش رو با تکنولوژی آبگرد داخلی، تجهیزات استینگر هیدرومکانیکال یونیورسال با قابلیت مقابله با فشارهای 5 هزار پی اس آی به بالا، بوم های 6 متری با فناوری انتقال گل حفاری و آبگرد داخلی مقاوم در برابر آتش و حرارت تا 1200 درجه سانتی گراد، تجهیزات وینچ و جک هیدرومکانیکال با قابلیت باربرداری تا 12 تن عملیاتی، سامانه کنترل فرامین هیدرولیک متمرکز و پیشرفته کنترل فوران چاه و تزریق گل حفاری به منظور کشتن چاه، ابزار و تجهیزات راهنمای مکانیکال هدایت کننده استینگر به داخل دهانه تسهیلات سرچاهی و قفل کننده و نگهدارنده تجهیزات استینگر در برابر فشار سیال خروجی در حال فوران به منظور جلوگیری از پرتاب استینگر از دهانه چاه اشاره کرد.
مزایای فنی و اقتصادی طرح
فولادی همچنین در ادامه با برشمردن مزایای فنی طرح، ارتقای سرعت عملیاتی در کنترل فوران و کشتن چاه های نفت و گاز از سطح زمین( top kill ) ، قطع 100 درصد وابستگی به شرکت های خارجی در خصوص فناوری و دانش فنی کنترل فوران چاه های نفت و گاز از سطح، جلوگیری از آسیب چاه های نفت و گاز حادثه دیده و امکان بازگشت چاه پس از کنترل فوران از سطح با این تجهیزات به مدار تولید، کاهش چشمگیر خسارات تحمیلی ناشی از فوران و آسیب های مخرب مخازن نفت و گاز، ارتقای جایگاه فناورانه صنعت نفت کشور در بین کشورهای نفت خیز دنیا به بالاترین سطح تکنولوژی موجود در دنیا، ایجاد حق مالکیت صنعتی و اختراع این طرح ها برای صنعت نفت کشور به عنوان طرح فناورانه و نوآوری بدون مشابه خارجی و امکان فروش خدمات فنی و مهندسی طرح به کشورهای همسایه و همکاری تنگاتنگ بدنه مهندسی و کارشناسی صنعت نفت کشور با شرکت دانش بنیان و طراحان بخش خصوصی در به ثمر رساندن صفر تا 100 تجهیزات را از جمله این موارد اعلام کرد. از او درباره مزایای اقتصادی طرح سوال کردم که آمار و ارقام قابل ملاحظه ای را بیان کرد. از جمله ایجاد ارزش مالکیت معنوی طرح برای صنعت نفت کشور بالغ بر 100میلیون دلار و همچنین صرفه جویی بالغ بر 250 میلیارد تومان برای صنعت نفت کشور از ناحیه ساخت داخل و استفاده از امکانات و مواد اولیه موجود در انبارها و شرکت های تابعه شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب و در ادامه گفت: همچنین با این اقدام از هدررفت منابع هیدروکربوری چاه های نفت و گاز حادثه دیده در چاه های پرفشار به ازای هر روز تسریع در مهار چاه به وسیله این تجهیزات به میزان 10 تا 30 هزار بشکه نفت در روز جلوگیری خواهد شد.
اهمیت این اقدام در نفت
اگر می خواهید قابلیت های عملیاتی را بدانید، باید به کنترل فوران چاه های نفت و گاز از سطح به روش استینگرگذاری، عملیات کنترل انفجار، خطوط لوله نفت و گاز به روش های تپ، بریدن و پرس کردن خطوط لوله، کف پاشی و اطفای حریق مخازن بزرگ نفتی و پایانه های نفتی اشاره کرد.
فولادی درباره ضرورت این اقدام گفت: یکی از چالش های جدی وزارت نفت در بخش های تولید، فوران چاه های نفت و گاز است که البته باید این مشکل را در سطحی وسیع تر در بعد جهانی تلقی کرد که باعث اخلال در تولید نفت و گاز می شود. در این زمینه، شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب پس از بروز حادثه فوران چاه ۱۴۷ رگ سفید در سال ۱۳۹۶ که از شمار چاه های پرفشار کشور به شمار می آید، ایجاد زیرساخت های مطمئن با استفاده از فناوری جدید را مدنظر قرار داد تا با استفاده از ظرفیت های داخلی در زمینه ساخت تجهیزات مهار فوران و کشتن چاه ها از سطح به روش (TOP KILL) اقدام های مؤثر و در حد استاندارد تعریف و در مرحله اجرا قرار گیرد و در این مسیر، با توجه به وجود تفکر جهادی در مجموعه مناطق نفت خیز جنوب اعم از مدیران، کارشناسان و متخصصان و همیاری و همکاری مستمر و مؤثر مدیریت تعمیرات توربین، کارگاه مرکزی، مدیریت فنی و سازمان کنترل فوران چاه ها و با بهره گیری از امکانات شرکت و سازندگان داخلی و انجام مراحل طراحی و تهیه نقشه ها، ساخت بیش از ۱۰ تجهیز برای اولین بار در کشور وارد فاز اجرایی شد که باید این نکته را مورد تاکید قرار دهم که این تجهیزات همگی اختراع بار نخست محسوب می شود و برخی از آنها در دنیا مشابه ندارد و برخی هم در ایران برای اولین بار به انجام می رسد.
استفاده از توانمندی های داخل
او با اشاره به بهره گیری از ظرفیت های بالقوه عالی کشور در زمینه ساخت داخل در مناطق نفت خیز جنوب در زمینه تجهیزات کنترل فوران به بهره گیری از دانش دانشمند و نخبه ایرانی به نام سیدجواد کاظمی اشاره کرد که دانش فنی و نقشه های بیش از 10 تجهیز هوشمند( (TOP KILL) را تولید و مخترع آن، مالکیت معنوی این تولید را طی تفاهمنامه ای به شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب واگذار کرده است. کاظمی نیز در گفت وگو با «مشعل» گفت: در این پروژه بزرگ و با ارزش به منظور خلق فناوری و اختراع و حق مالکیت این طرح بزرگ، هزینه ای از شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب مطالبه نکردم و برای واگذاری و انتقال تمامی طرح ها، اختراعات و طرح های صنعتی به نام شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب به صورت افتخاری و هدیه ای برای نظام جمهوری اسلامی و رایگان واگذار کرده ام. او درباره دلیل ورود فناوری فوران گیر چاه های پرفشار توضیح داد: از اواخر سال 1388 مطالعاتی در زمینه نیازهای تکنولوژی چاه های نفت مناطق نفت خیز جنوب انجام دادم که سال 1390 منجر به طراحی و ساخت اولین فوران گیر و شیر ضد انفجار هوشمند شد که با موفقیت طراحی و ساخته و نمونه های تولید شده آن در برخی چاه ها نصب شد و مورد تایید قرار گرفت. با توجه به اینکه هدف اصلی من در زندگی حرفه ای، گشایش مسیری برای طراحی و ساخت تلمبه های استخراج و انتقال نفت مولتی فاز سطح الارضی و درون چاهی مورد نیاز صنعت نفت کشور با تکنولوژی بومی و ملی بود، سمت و سوی همکاری و تعاملاتم با شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب از ابتدا بر همین اصل استوار بوده است. بر این اساس، عملا از سال 1396 اقدام به نمونه سازی اولین پمپ مولتی فاز سطح الارضی به معنی واقعی با تکنولوژی بومی و ملی و منطبق با نیاز صنعت نفت و شاخصه های چاه های نفت کشور کرده که با همراهی گروهی سرمایه گذار، این تکنولوژی در مراحل پایانی تست های فنی و وارد شدن به عرصه تولید صنعتی و تجاری و خدمت به صنعت نفت کشور قرار دارد.
کاظمی یادآور می شود: تفکر ورود به حوزه تجهیزات کنترل فوران تقریبا از سال 1388 آغاز شد و با اتفاقی که در سکوی هوریزون دیپ واتر در خلیج مکزیک افتاد، به اوج رسید و انگیزه ای قوی در من به وجود آورد که همزمان با مطالعات گسترده و پژوهش در ساختار چاه های نفت و طراحی فوران گیر هوشمند، به فکر طراحی تجهیزات خاص در این حوزه باشم که به شکل مجازی با تیم مهارگر چاه صدمه دیده در خلیج مکزیک مرتبط شده و همکاری داشتم که به لطف خدا، موفقیت خوبی در ارائه طرح و پیشنهادات فنی در نحوه طراحی ابزار مناسب با این تیم، حاصل و همین مهم باعث شد مصمم تر در این زمینه مطالعه کنم و در این مسیر گام بردارم.
فازهای طرح
پروژه ساخت تجهیزات در پنج فاز کاری تعریف شده و در گام نخست، ساخت دو دستگاه آتی واگن فوق پیشرفته هیدرومکانیکال، ۱۰ دستگاه استینگر با سیستم قفل شونده داخلی پیشرفته و دو دستگاه مسدودکننده پیستونی آغاز شده که به نام شهیدان حاج قاسم سلیمانی، کاظمی و حججی مزین و با اتمام مراحل ساخت، رونمایی شد. کاظمی اشاره می کند: از فازهای بعدی این طرح، رادیو کنترل است که در واقع همان کنترل از راه دور است. در صورت نهایی شدن برای نخستین بار در کشور به ثمر خواهد رسید. این فاز از طرح، اکنون در مراحل پایانی و تکمیلی فاز مطالعاتی قرار دارد که بزودی در برنامه اجرا قرار خواهد گرفت.
رسیدن به قله های موفقیت در صنعت نفت، رخدادی است که طی سال ها تحریم های ظالمانه، به کرات اتفاق افتاده و نشان از آن دارد که هیچگاه دست از تلاش برنداشته ایم و به امید بیگانگان نبوده ایم.
طراحی و ساخت تجهیزات کنترل فوران چاه های پرفشار در خشکی نیز یکی از همین پیامدهاست که به همت و اتکا به دانش و تخصص مهندسان ایرانی رقم خورده است؛ اقدامی که به طورحتم ادامه دار خواهد بود و به خلق ایده های دیگری برای رونق بخشی هرچه بیشتر صنعت نفت منجر می شود.