گفت وگو با مدیرکل تشکیلات، روش ها و تعالی سازمانی وزارت نفت
بهره وری نتیجه استفاده مطلوب از فرصت هاست
مشعل بهره وري در دنياي امروز به دلیل محدودیت منابع و لزوم پیشرفت فناوری و رقابت، به يكي از مهم ترین اهداف سازمان ها و جوامع انسانی تبديل شده است و افزايش آن ضامن رشد و بقاي سازمان ها و جوامع بالنده است. امروزه بهره وري تنها عاملي برای رشد اقتصادي به حساب نمی آید، بلكه به عنوان يك فرهنگ و نگرش به كار و زندگي مطرح شده که همواره سعي در بهبود وضع موجود دارد. موضوعی که اهمیت آن سبب شد تا یکم خرداد به عنوان«روز بهره وری و بهینه سازی مصرف» در تقویم کشور به ثبت برسد. به مناسبت یکم خرداد، روز ملی بهره وری و بهینه سازی مصرف، با غرایاق زندی، مدیرکل تشکیلات، روش ها و تعالی سازمانی و دبیر شورای مدیریت بهره وری صنعت نفت گفت و کردیم که مشروح آن در ادامه می آید.
تعریف مختصری از بهره وری و الزام های قانونی آن را بیان بفرمایید؟
از نظر تئوریک، بهره وری (productivity ) عبارت است از حاصل ترکیب کارایی (راندمان) و اثربخشی (دستیابی به نتایج). به عبارت دیگر بهره وری یعنی انجام درست کارهای درست. با رویکرد عملیاتی، بهره وری عبارت است از استفاده مطلوب، بهینه و موثر از امکانات، ظرفیت ها، سرمایه ها، منابع و فرصت ها در جهت رشد و شکوفایی یک سازمان یا جامعه انسانی.
در خصوص الزامات قانونی نيز، مواد 3 و 5 قانون برنامه ششم توسعه، قوانین سالانه بودجه (سال 1399، 1400 و 1401) و آیین نامه های اجرایی مربوطه ، كليه دستگاه هايي اجرايي را موظف به استقرار چرخه مدیریت بهره وری در کلیه دستگاه های اجرایی کرده است.
وضعیت بهره وری در ایران چگونه است؟
به طور کلی، رشد اقتصادی از دو طریق تزریق منابع تولید (نیروی کار و سرمایه) و افزایش بهره وری (استفاده بهینه از منابع تولید)حاصل می شود. رویکرد اول، ناظر بر گسترش ظرفیت های اقتصادی و رویکرد دوم ناظر بر ارتقای کیفیت منابع و مدیریت بهتر استفاده از منابع موجود یا ارتقای بهره وری است. در نتیجه رشد اقتصادی، از حاصل جمع رشد مقدار منابع به علاوه رشد بهره وری عوامل کل (TFP) به دست می آید. بهره وری کل عوامل تولید یکی از نسبت های متعارف در برنامه های توسعه اقتصادی است. رشد اقتصادی کشورهای عضو بهره وری آسایی(APO) بین سال های 2000 تا 2015 حدود 4 درصد و رشد TFP حدود 1.7 واحد بوده که به عبارت دیگر، سهم بهره وری در رشد اقتصادی کشورهای عضو آسیایی 42درصد بوده است. حال آنکه در دوره زمانی مشابه در کشور ما، این سهم تنها حدود 7درصد بوده؛ درحالی که در برنامه های چهارم تا ششم توسعه کشور، تحقق حدود یک سوم رشد اقتصادی کشور از محل ارتقای بهره وری هدف گذاری شده که این موضوع، نشانگر عدم استفاده مناسب و بهره ور از ظرفیت ها و منابع موجود به منظور دستیابی به رشد اقتصادی هدف گذاری شده در کشور است.
درباره گام های چرخه مدیریت بهره وری در صنعت نفت توضیح می دهید؟
گام های استقرار چرخه مدیریت بهره وری وفق راهنمای اجرایی بند الف ماده 5 قانون برنامه ششم مشتمل بر سه فاز و 10گام تشکیل ارکان، بازبینی اهداف و مسئولیت های ارتقای بهره وری در قانون برنامه ششم توسعه، ارائه گزارش عملکرد در همسویی با ارتقای بهره وری در اقتصاد، انتخاب و هدف گذاری رشته فعالیت های اولویت دار، شناسایی و تبیین مسئله در رشته فعالیت های اولویت دار، همچنین تدوین اقدام های اساسی/ برنامه های اجرایی (طراحی و انتخاب راه حل بهبود)، برنامه ریزی برای اجرای اقدام های اساسی/ برنامه های اجرایی، اجرای برنامه ها ،پایش نتایج و اثربخشی و بازنگری و یا تثبیت برنامه هاست.
روند اجرای برنامه های ارتقای بهره وری در صنعت نفت چگونه بوده است؟
متعاقب ابلاغ برنامه های ارتقای بهره وری صنعت نفت در پایان خردادماه 1400در سه بخش اقتصادی مشتمل بر «نفت» شامل شرکت های ملی نفت و پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران «آب و برق و گاز» شامل شرکت ملی گاز ایران و «صنعت» شامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی،اجرا، پایش نتایج، بازنگری و تثبیت برنامه ها در بخش هاي اشاره شده در دستور کار این اداره کل و مدیریت مهندسی ساختار شرکت های اصلی قرار گرفت؛ به این ترتیب با اتمام اقدام های یادشده در اسفند1400، وزارت نفت موفق شد برای نخستین بار به استقرار چرخه مدیریت بهره وری اقدام کند.
عملکرد شرکت های اصلی صنعت نفت در استقرار چرخه بهره وری چگونه بوده است؟
عملکرد بهره وری صنعت نفت برخلاف سایر نظام های ارزیابی به سطح شرکت های اصلی خلاصه نمی شود و مطابق با بند «ج» تبصره (20) ماده واحده قانون بودجه سال 1400 و آیین نامه اجرايي مربوطه، شامل کلیه شرکت های تابعه دولتی موجود در پیوست قانون بودجه نیز می شود. گستردگی، وسعت و تنوع زنجیره ارزش صنعت نفت باعث پیچیده تر شدن استقرار چرخه مدیریت بهره وری در این صنعت شده است. شرکت ملی گاز ایران و شرکت ملی نفت ایران، بیشترین شرکت های تابع دولتی را داشتند که باعث شد در این شرکت ها زمان بیشتری برای استقرار چرخه در دور اول و استخراج برنامه های ارتقای بهره وری سپری شود. نشست های آموزشی و هماهنگی در سطح وزارت نفت و شرکت های اصلی نیز برگزار شد تا اطلاعات مورد درخواست با کیفیت و در زمان مناسب به دست مراجع ذی صلاح برسد. گرچه شرایط تحریم های اقتصادی در سال های اخیر تاثیر مستقیمی بر کاهش شاخص های کلیدی بهره وری در برخی از شرکت های ذی ربط داشته است، اما وزارت نفت موفق به اخذ تائیدیه افزایش بهره وری اکثریت شرکت های تابعه خود از سازمان برنامه و بودجه کشور، شده است.
با توجه به استقرار چرخه مدیریت بهره وری در صنعت نفت، آیا این فرایند پایان یافته است؟
خیر، این فرایند به صورت چرخه بهبود مستمر و در مقاطع سالیانه ادامه خواهد داشت، ضمن آنکه دور دوم چرخه مدیریت بهره وری هم اکنون آغاز شده و گام یک تا 7 دور دوم چرخه از سوی دبیرخانه شورای مدیریت بهره وری و رهنمودهای معاون توسعه مدیریت و سرمایه انسانی، به سازمان ملی بهره وری ارسال تا پس از تشکیل پنل خبرگی آن سازمان، برنامه ها تصویب و ابلاغ شود. امیدواریم با اجرای موثر و کارآمد چرخه بهره وری و برنامه های ارتقای آن، سهم صنعت نفت در رشد اقتصادی متوسط سالانه 8 درصد کشور، محقق شود و شاهد رشد و شکوفایی اقتصادی کشور عزیزمان حتی در شرایط تحریم های ظالمانه دشمن باشیم. بدیهی است تحقق بهره وری بالاتر در صنعت نفت، از مهم ترین ضرورت های کشور برای تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی است که این موضوع نیازمند تلاش هدفمند و آگاهانه و متعهدانه در تمامی سطوح اجرایی اعم از مدیران ارشد تا کارکنان عملیاتی است. پرواضح است که صنعت نفت به عنوان یکی از پیشروترین و مهم ترین صنایع کشور و به عنوان یک صنعت راهبردی، در خط مقدم جهاد اقتصادی کشور قرار داشته و وظیفه همه ارکان نظام اعم از قوای سه گانه و نهادهای تاثیرگذار، حفظ و صیانت از این صنعت عظیم است.
در پایان لازم می دانم «روز ملی بهره وری و بهینه سازی مصرف» را به تمام همکاران و تلاشگران در تمامی عرصه های عملیاتی و ستادی صنعت نفت در تمام نقاط کشور عزیزمان تبریک گفته و آرزوی سلامت و توفیق روزافزون برای همه همکاران در حصول به تعالی فردی و سازمانی و تحقق اهداف عالیه نظام مقدس جمهوری اسلامی در گام دوم انقلاب را از خداوند متعال خواهانم.