در تشریح حمایتی دانشگاه صنعت نفت از شرکت های دانش بنیان مطرح شد:
توسعه پایدار با گسترش دانش بنیان های دانشگاهی
مشعل موضوع حمایت از شرکت های دانش بنیان در سال های گذشته یکی از موضوع های مهم و در دستور کار دولت ها بوده، اما با نام گذاری 1401 به سال «تولید، دانش بنیان، اشتغال آفرین» از سوی مقام معظم رهبری این موضوع به طور جدی مورد توجه قرار گرفته است و می توان با نگاهی به عملکرد صورت گرفته تا امروز، مسیر آینده را روشن تر کرد. با توجه به استقبال و برنامه ریزی که کشورهای جهان و به خصوص کشورهای نفتی منطقه خاورمیانه روی این موضوعات دارند، باید تلاش کنیم در این رقابت بزرگ و حساس بیشترین سهم را داشته باشیم. در گفت وگویی با دکتر رضا مسیبی بهبهانی، عضو هیات علمی و معاون پژوهش و فناوری دانشگاه صنعت نفت برنامه های این دانشگاه و برخی دیدگاه هایی در این زمینه مطرح شد که در ادامه می خوانید.
شرکت دانش بنیان به چه معناست و چه تفاوتی با دیگر شرکت ها دارد ؟
شرکت دانش بنیان یا شرکت متمرکز بر دانش (Knowledge enterprise) به شرکتی گفته می شود که بر پایه دانش و فناوری اطلاعات بنا شده است. در واقع می توان گفت که این دسته از شرکت ها موتور رشد و توسعه هر کشور در حال توسعه ای محسوب می شوند. به موجب آیین نامه تشخیص شرکت ها و موسسات دانش بنیان، شرکت های دانش بنیان، موسسات خصوصی یا تعاونی هستند که به منظور افزایش علم و ثروت، توسعه اقتصادی بر پایه دانش و تحقق اهداف علمی و اقتصادی به منظور گسترش اختراع و نوآوری و در نهایت تجاری سازی نتایج تحقیق و توسعه (طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوری های برتر و با ارزش افزوده فراوان (به ویژه در تولید نرم افزارهای مربوط) تشکیل می شوند.
پیشینه کاربرد عبارت دانش بنیان در جهان چیست؟
تاریخچه روی کار آمدن این دسته از شرکت ها به سال ۱۹۷۹ میلادی برمی گردد. در این سال پژوهشگری به نام لیتل، اولین تحقیقات خود را برای ایجاد شرکت های دانش بنیان آغاز کرد و با به کار بردن عباراتی نظیر شرکت های فناوری محور توانست شرکتی برای بررسی و توسعه اختراعات علمی، دانش و نوآوری ها تاسیس کند. از آن زمان تا اکنون عبارت هایی نظیر «سازمان های دانش محور، شرکت های مبتنی بر فناوری های پیشرفته، شرکت های دانش مبنا، کسب وکار دانش محور، شرکت های مبتنی بر فناوری های نوین، سازمان های مبتنی بر نوآوری» رواج پیدا کرد که مصداقی از شرکت ها در نظر گرفته می شوند. سهامداران این شرکت ها، اغلب متخصصان و افراد تحصیل کرده ای هستند که با فراگیری علوم و دانش و نوآوری ها موفق به ارائه یک خروجی غیر نقدی می شوند. این خروجی می تواند اموال معنوی همچون حق اختراع، طرح های صنعتی، دانش های فنی، نرم افزارها و… باشد.
راه اندازی شرکت های دانش بنیان به منظور تحقق چه اهدافی است؟
این اهداف شامل جذب و تبدیل کردن ایده ها به محصول و مشاغل پایدار، تجاری سازی علم و دانش، تجاری سازی یافته های تحقیقاتی و پژوهشی، توانمندسازی دانش آموختگان برای ورود به فضای کسب و کار، حمایت، هدایت و سمت دهی نوآوری ها و تولید کردن فناوری های برتر، به کارگیری توانمندی های دانشگا ه ها و واحدهای پژوهشی در جامعه، ترغیب متخصصان، نوآوران، مخترعان، اعضای هیات علمی دانشگا ه ها و واحدهای پژوهشی می شود. همچنین رفع نیازهای جامعه و ترویج فرهنگ تجاری سازی در دانشگاه ها و مراکز پژوهشی، تشویق بنگاه های اقتصادی و دستگاه های اجرایی به بهره گیری از یافته های پژوهشی و فناوری های شکل یافته در مراکز پژوهشی و ارتقای فرهنگ کارآفرینی مورد نظر است.
زمینه های فعالیت شرکت های دانش بنیان کدامند ؟
این شرکت ها می توانند در زمینه انجام تحقیقات کاربردی، ارایه خدمات تخصصی و مشاوره ای (خدمات علمی و تحقیقاتی و فنی)، تولید محصولات یا فناوری نوین(توسعه فناوری)، انجام خدمات نظارتی بر تحقیقات پژوهشی،اجرایی و مشاوره ای، ارایه خدمات توسعه کارآفرینی، ایجاد مراکز رشد و خدمات ایجاد و توسعه کسب وکار، ارایه خدمات توسعه محصول جدید، ارایه خدمات ورود کسب وکار به بازار بین المللی و جهانی کردن آنها و برنامه ریزی و اجرای طرح های توسعه کارآفرینی در سطوح ملی، منطقه ای و محلی فعالیت داشته باشند.
معیارهای تشخیص محصولات دانش بنیان چیست؟
طبق آیین نامه، معیارهای سه گانه ای برای محصولات دانش بنیان در نظر گرفته شده است. اول اینکه باید دارای پیچیدگی فنی بوده و تولید آن نیاز به تحقیق و توسعه هدفمند داشته باشد، دوم اینکه باید توسط یک تیم فنی خبره انجام شود و در حوزه فناوری های بالا و متوسط به بالا باشد. همچنین تحقیق و توسعه برای حفظ توان رقابتی آن محصول در بازار، به صورت مداوم انجام شود و عمده ارزش افزوده آن کالا، خدمات ناشی از دانش فنی و ... نوآوری فناورانه باشد.
در مورد نقش شرکت های دانش بنیان در بسترسازی توسعه توضیح دهید ؟
شرکت های دانش بنیان با تحول در عرصه علم و دانش و كشف یافته ها و نتایج جدید اقتصادی در رشد و توسعه مناطق مختلف تاثیر زیادی دارند. به طوری که رهبر معظم انقلاب اسلامی چندی قبل در دیدار با نخبگان و فعالان شرکت های دانش بنیان بر اهمیت نقش این شرکت ها در رونق اقتصادی و اقتصاد مقاومتی تاكید و آنها را موثرترین مولفه های تحقق پایدار اقتصاد توصیف كردند. پایین بودن خلاقیت، نوآوری و ضعف فناوری در بنگاه های اقتصادی موجب افزایش وابستگی صنعت و اقتصاد كشور به فناوری های خارجی می شود و این برای كشور ما كه از منابع سرشار اقتصادی برخوردار است، یك ضعف مهم به شمار می رود.
حمایت از شرکت های دانش بنیان چه تاثیری بر کاهش روند بیکاری دارد ؟
با توجه به نام گذاری ۱۴۰۱ از سوی مقام معظم رهبری به سال «تولید، دانش بنیان و اشتغال آفرین»، فرمایشات ایشان درباره تولید یک راهبرد اساسی برای برون رفت از مشکلات موجود منجمله بحث اشتغال پایدار است. تولید ما باید در مسیری قرار گیرد که قابلیت رقابت با تولیدات سایر کشورهای صاحب فن را داشته باشد؛ از این رو تولیدات ما باید متکی بر مجموعه های دانش بنیان باشد، چراکه این مجموعه ها مسیر میانبری را برای رسیدن به محصولات کیفی، مقرون به صرفه و قابل رقابت را دنبال می کنند. ما با بهبود وضعیت تولید می توانیم سهم خود را در بازارهای دنیا و در بخش های مختلف به دست آوریم و به این ترتیب شرکت های دانش بنیان می توانند اشتغال پایدار و مستمری را در کشورمان ایجاد کنند. متأسفانه برخی مراکز تولیدی کشورمان گاهی با بحران مواجه شده و به تعطیلی کشیده می شوند و اشتغال هم در این مراکز ناپایدار است که علت اصلی این مسئله آن است که این مراکز نتوانستند محصولات کیفی و قابل رقابت تولید کنند.
شرکت های دانش بنیان باید فعالانه و در جهت تولید محصولات قابل رقابت گام بردارند که در این صورت اشتغال پایدار و مستمر ایجاد می شود.
طبق آخرین گزارش مرکز آمار ایران از پاییز ۱۴۰۰، درحالی که نرخ بیکاری کل کشور ۸.۹ درصد اعلام شده، نرخ بیکاری دانش آموختگان دانشگاهی ۱۳.۸ درصد است. به عبارت دیگر افراد دارای تحصیلات دانشگاهی، دانشگاهی ۴۲.۳ درصد از کل بیکاران کشور هستند و سهم شاغلان دانشگاهی از کل شاغلان کشور ۲۵.۸درصد است. بر این اساس می توان نتیجه گرفت دانش بنیان شدن تولید در ابتدا موجب جذب بیکاران تحصیل کرده و متخصص شده و با بهبود شیوه های مدیریت، بهره وری عوامل تولید و سطح فناوری افزایش یافته و موجب نوآوری محصول خواهد شد. توجه کنید که امروزه حتی شیوه های تامین مالی نیز دانش بنیان شده است.
تحلیل شما از چگونگی ارتباط دانشگاه با صنعت و بازخورد آن در مبحث شرکت های دانش بنیان چیست؟
عدم ارتباط و یا ارتباط ضعیف بین دانشگاه ها و صنعت مشکلی دیرینه است و مربوط به زمان حال نیست. زمانی که نفت به راحتی فروش می رفت و درآمدهای حاصل از آن به راحتی وارد خزانه می شد، دولت ها تکنولوژی مورد نیاز را از خارج خریداری می کردند و خیلی منتظر به ثمر نشستن تحقیقات نمی ماندند، ولی با شدت یافتن تحریم های ظالمانه که موجب کاهش فروش نفت و واریز درآمدهای حاصله به حساب ارزی کشورمان شد، مشکلات زیادی به وجود آمد؛ از این رو صنایع تمایل بیشتری برای برقراری ارتباط با دانشگاه ها پیدا کردند تا به کمک آنان مشکلات خود را در زمینه فناوری کاهش دهند. به نظر من این تمایل می تواند سرآغاز خوبی برای شکل گیری و افزایش شرکت های دانش بنیان دانشگاهی باشد که توسعه پایدار را به دنبال دارد.
ما یک برنامه ریزی بلندمدت و پشتیبانی دائمی نیاز داریم که این ارتباط بین صنعت و دانشگاه به صورت ارگانیک درآید. ارتباط صنعت با دانشگاه اثرات بسیار خوب و مفیدی برای کشور به دنبال خواهد داشت. با به روز شدن اطلاعات در حوزه تولید و علم می توانیم کشور را در حالت پوست اندازی اقتصادی قرار دهیم. در صورتی که صنعت و دانشگاه ارتباط مهمی با هم داشته باشند وابستگی شان به منابع دولت از بین می رود و می توانند موفق تر عمل کنند.
برنامه ریزی دانشگاه صنعت نفت در زمینه گسترش فعالیت های نوآورانه و کارآفرین را تشریح بفرمایید؟
دانشگاه صنعت نفت قدمتی 82 ساله در خدمت صادقانه به صنعت نفت کشور دارد. این دانشگاه دارای یک سند راهبردی پیشرفته و به روز با پیش بینی نیازهای فعلی و آتی صنعت نفت در ابعاد آموزشی و پژوهشی است که پس از تصویب، طی دو سال اخیر عملیاتی شده است. سند حاضر، اولین برنامه راهبردي دانشگاه صنعت نفت بوده که با تحلیل حقایق و واقعیت های میدانی از دیدگاه ذی نفعان و مجموعه اسناد بالادستی دانشگاه از جمله سند چشم انداز 20 ساله کشور، سیاست های کلی نظام، نقشه جامع علمی کشور، سند تحول راهبردي علم و فناوري، برنامه ششم توسعه کشور، ضوابط ملی آمایش سرزمین و برنامه ها، اهداف، سیاست ها و اولویت های توسعه دانشگاه تهیه و تدوین شده است. در حوزه پژوهشی جهت دهی و گسترش فعالیت های پژوهشی تقاضامحور در دانشگاه به منظور حل مشکلات و رفع نیازهاي واقعی و اقتضائات صنعت نفت کشور (حمایت از پژوهش های تقاضامحور و هدایت پایان نامه ها و رساله های دانشجویی در راستاي نیازهاي صنعت نفت، افزایش توانمندی های آموزشی و پژوهشی اعضاي هیات علمی دانشگاه جهت پاسخگویی به نیازهاي آموزشی و پژوهشی صنعت نفت، حمایت و ترغیب اعضاي هیات علمی براي استفاده از فرصت های مطالعاتی داخل در صنعت نفت، تقویت و توسعه ارتباط و همکاری های بین دانشگاه و شرکت هاي وابسته به وزارت نفت) یکی از اهداف کلان ترسیم شده است.
زیرساخت های پژوهشی دانشگاه صنعت نفت برای بهره گیری دانشجویان و اساتید نخبه و نوآور کدامند ؟
مهم ترین زیرساخت های پژوهشی دانشگاه که آماده خدمات دهی لازم به دانشجویان و اساتید علاقه مند به فعالیت در زمینه عملیاتی سازی ایده های خلاقانه و پژوهش های کاربردی هستند، شامل مرکز تحقیقات دانشکده نفت آبادان، مرکز تحقیقات دانشکده نفت اهواز، مرکز تحقیقات دانشکده نفت تهران، مرکز تحقیقات صنایع فراساحل نفت و گاز آموزشکده علوم دريايي محمودآباد، انجمن علمی مهندسی نفت و انجمن علمی مهندسی گاز می شود.
درباره حمایت از ایده های فناورانه و تشکیل شرکت های دانش بنیان، دانشگاه صنعت نفت چه فعالیت ها و اقدام هایی داشته است؟
مرکز رشد واحدهای فناور نفت و گاز یکی از مجموعه های این دانشگاه در زمینه حمایت از ایده های نوآورانه تا مرحله تجاری سازی است. از جمله مهم ترین فعالیت های صورت پذیرفته مرکز رشد دانشگاه صنعت نفت اخذ مجوز دانش بنیان از سوی 10 شرکت عضو مرکز رشد دانشگاه، 15 مورد ثبت اختراع از سوی شرکت های عضو مرکز رشد دانشگاه، پذیرش متوسط سالانه 10 طرح ایده محوری در حوزه های تخصصی بالادستی و پایین دستی صنعت نفت، حدود 25 میلیارد تومان قراردادها و میزان فروش و ارائه خدمات از سوی شرکت های عضو مرکز رشد و نیز برگزاری دوره های آموزشی منظم سالیانه برای آموزش شرکت های مستقر در مرکز رشد و همچنین دانشجویان و فارغ التحصیلان دانشگاهی به منظور ایجاد و مدیریت کسب وکارهای جدید بوده است. به عنوان نمونه می توانم به شرکت دانش بنیاد آریا ایرانیان یکی از شرکت های این مرکز با ایده محوری «طراحی و ساخت ابزار اندازه گیری فشار و دمای درون چاهی» اشاره کنم که موفق به کسب مقام دوم در هفتمین دوره نوآوری های برتر نفت، گاز و پتروشیمی و جشنواره ملی دانایی خلیج فارس شد. بعلاوه هیات رئیسه دانشگاه صنعت نفت اخیرا با توجه به اهمیت روزافزون ایده پردازی و نوآوری در عصر حاضر با تاسیس مرکز ایده پردازی، نوآوری و فناوری صنعت نفت تحت نظر معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه صنعت نفت موافقت کرده و مقدمات کار در دست اقدام است.
کمک به تجاری سازی یافته های پژوهشی، تامین سرمایه گذار برای طرح های تحقیقاتی، حمایت مالی از محصولات به دست آمده از طرح ها، معرفی به صندوق نوآوری و شکوفایی کشور، تسهیل ثبت شرکت های دانش بنیان، ارتباط با صنایع مختلف نفت، گاز و پتروشیمی، احصای نیازهای صنعت، همکاری با آزمایشگاه و پژوهشکده ها، مشاوره در راه اندازی کسب وکار دانشجویی، برگزاری دوره ها و همایش های حوزه کسب وکار و آموزش مهارت های مذاکره و تعامل با سرمایه گذار از جمله خدمات این مرکز خواهد بود.