شرایط قبولی نماز در درگاه الهی
.نقش و اهمیت نماز در دین، نشان دهنده عظمت و استحکام این حبل متین و ریسمان استوار میان زمین و آسمان است، مسئله اساسی و مهم معرفتی این است که در ادبیات عرفانی و عبادی بین دو مفهوم «مقبول» و «صحیح» تفاوت بسیاری وجود دارد و هر کدام از این مفاهیم دارای مراتبی است .
نماز از جمله عباداتی است که در اسلام بارها به آن اشاره شده است، اما ادای صحیح و شروط قبولی آن در پیشگاه خداوند، باعث تقرب بنده به خالق خود می شود. در مطلب پیش رو کوشیده ایم تا به شرایط قبولی نماز در درگاه احدیت نگاهی بیندازیم و برخی از آنها را بازگو کنیم.
یک تفاوت معرفتی
«نماز مقبول» آن است که با خضوع و خشوع به جا آورده شود و آداب ظاهری و باطنی در آن مراعات شود. این نماز موجب تزکیه نفس و پاکی روح و روان می شود و تاثیر تربیتی و اخلاقی فراوانی دارد؛ از این رو چنین نمازی را نماز اخلاقی نیز می گویند؛ نمازی که فرشتگان آن را با درخشندگی خاصی به پیشگاه خداوند متعال می برند و پروردگار عالم این نماز را می پذیرد، اما نماز صحیح صرفا موجب رفع تکلیف می شود و به سبب آن انسان در جهان آخرت مورد بازخواست قرار نمی گیرد، چنین نمازی را نماز فقهی نیز می گویند. نمازی که فرشتگان آن را در حالی که نورانیت و درخششی ندارد، به محضر ربوبی می برند.
پیامبر عظیم الشان اسلام(ص) در این باره فرموده اند: «بعضی از نمازها نیمی از آن پذیرفته می شود، بعضی، یک سوم آن، برخی یک چهارم و بعضی یک پنجم تا آنجا که برخی یک دهم آن قبول می شود و بعضی از نمازها همچون جامه کهنه پیچیده و بر صورت صاحبش زده می شود و نمازگزار بهره ای از نمازهایش نمی برد، مگر به اندازه ای که هنگام خواندن آنها به خداوند توجه داشته است».
راز تعقیبات نماز
در میان تعقیبات نماز، تسبیح حضرت زهرا(س) خیلی فضیلت دارد. امام صادق(ع) می فرمایند: تسبیح جده ام حضرت زهرا(س) بعد از نمازهای روزانه، نزد من از هزار رکعت نماز در هر روز برتر و محبوب تر است. نمازی که با حضور قلب خوانده شود، ارزشمند و بسیار با اهمیت است.
ممکن است در بعضی از نمازها شخص نتواند خشوع در آن را مراعات کند. در چنین مواقعی نمازگزار با رعایت خضوع ظاهری و بجا آوردن مستحبات، نظیر گفتن اذان و اقامه و خواندن ذکرهای اضافه بر ذکر اصلی در رکوع و سجده ها که در رساله های عملیه و کتب ادعیه آمده است، می تواند قبولی نماز خود را فراهم آورد.
نمازگزار می تواند بعد از نماز با ذکر صلوات بر پیامبر اکرم(ص) و خواندن تعقیبات؛ یعنی دعاهایی که بعد از نمازهای یومیه وارد شده است، بخشی از کاستی های نماز خود را جبران کند. آنگاه آن نماز را به خداوند متعال عرضه نکند تا پروردگار با فضل و کرم خود آن را بپذیرد.
در مورد تعقیبات نماز، از آیت الله حصه ای(ره) یکی از علمای اصفهان تشبیه زیبایی نقل شده است. ایشان نماز را به بادباک کاغذی تشبیه می کردند و می گفتند: تعقیبات نماز همانند دنباله های این بادبادک است
شرایط قبولی نماز
به طور کلی قبولی عبادات به خصوص نماز مراحل بلکه شرایطی دارد، زیرا گاهی عبادت صحیح است، ولی رشدآور نیست مثل دارویی که شفابخش نیست. در آیات و روایات شرایط و مراحل قبولی عبادات شش شرط ذکر شده که عبارتند از:
1- اعــتقادی، ۲ – ولایــی، ۳ – اخــلاقی،
۴– اقتصادی، ۵– اجتماعی ۶ – بهداشتی.
شرط اعتقادی
نمازگزار باید به خدا ایمان داشته باشد. قرآن کریم در سوره نحل آیه ۹۷ میفرماید: «عمل صالح از زن و مرد با ایمان است که موجب زندگی پاک میشود». همچنین در سوره مائده آیه ۹۳میفرماید: «نداشتن ایمان مایه بی ثباتی اعمال است».
شرط ولایی
شرط ولایی یعنی برخورداری از ولایت و رهبری صحیح و آسمانی همچون امام علی(ع) و فرزندان آن حضرت که همه بندگان خدا و بندگی ها، نماز، حج و جهاد را در مسیر الهی قرار میدهد و به آنها جهت شایسته میبخشد.
حضرت امام باقر(ع) فرمود: «کسی که به خدا ایمان دارد و عبادتهای طاقت فرسا انجام میدهد،اما امام لایقی از سوی خدا ندارد، تلاشش بیفایده است».
شرط اخلاقی
خدا تنها از اهل تقوا نماز را می پذیرد. در داستان فرزندان حضرت آدم(ع) آمده است که هر دو قربانی کردند، ولی قربانی یکی پذیرفته شده و دیگری نه.
شرط اقتصادی
ادای حقوق محرومان در درجهای از اهمیت است که گاهی قبولی عبادت بستگی به آن دارد. پرداختن زکات با داشتن درآمد مشروع از این نمونه هاست. امام رضا(ع) فرمودند: «هر کسی نماز بخواند، ولی زکات نپردازد، نمازش قبول نمیشود».
شرط اجتماعی
خیرخواهی نسبت به دیگران، حفظ پیوندهای اجتماعی و اخوت میان مسلمانان و روابط شایسته و نیکو میان پیروان اسلام حایز اهمیت است. این مسئله دارای چنان جایگاهی است که قبول نماز به درگاه الهی منوط به آن شده است.
شرط خانوادگی
خوش رفتاری در امور خانوادگی و رعایت حقوق متقابل زن و شوهر، فرزند و پدر و نیز همسایگان را چنان مهم دانسته که بی توجهی به آنها گاهی باعث بطلان عبادات میشود.
در این زمینه امام صادق(ع) فرمود: «نماز فرزندانی که با خشم به پدر و مادر خود نگاه می کنند، قبول نمی شود گرچه والدین، نسبت به آنان کوتاهی و ظلمی کرده باشند».
همچنین پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمود: «هر کس زن بدرفتار و اذیت کنندهای داشته باشد، خداوند نماز و کارهای نیک آن زن را نمی پذیرد، مرد نیز چنین است».
نشان قبولی
در حدیث است که امام صادق(ع) فرمود: «هر کس دوست دارد بداند نمازش قبول شده یا نه ببیند که آیا نمازش او را از گناه و زشتی بازداشته یا نه، پس هر قدر که نمازش او را از گناه بازداشته، به همان اندازه نمازش قبول شده است».
وقتی ما از نردبان نماز به معراج میرویم که پایه های آن روی زمین محکم باشد؛ ولی اگر روی یخ لغزنده یا زمین سست قرار داده شود، بالا رفتن را مشکل یا غیرممکن می سازد. پس قبولی عبادات به خصوص نماز با شرایط و مراحل ذکر شده امکان پذیر است.
بیانات رهبر معظم انقلاب خطاب به دانشجویان و نسل جوان
توطئه های دشمن را خنثی کنید
آنچه ما از بچه های دانشجو، از شما جوان های عــزیز که من خیــلی به شماها واقعا علاقه مندم، انتظار داریــم این است که شماها باید خودجوش باشید، بایــد خودکار باشید، باید منتظر این نباشید که شما را به کار وادار کنند؛ به خصوص جــوان هایی که مثلا مربــوط به تشکل های گوناگــون دانشجویی هستند.
باید خودکار حرکت کنید، باید بچه هایی که اهل اندیشه هستند؛ بعضی ها هستند در اندیــشه ورزی پیشرو هستند، بعضی ها در حرکــت های اجرایی پیشــرو هستند؛ هر کدام در هر قسمتی که توانایــی اش را دارید، بایســتی خودجوش و خودکار باشید؛ مثل مبارزات مبارزین زمان طاغوت.
خب، اگـــر باور می کنید ما هـــم یک وقتی هم ســـن شما بودیم، یک زمانی در همیــن دوره [بودیم]. اتفاقاً در این سنین دوران مبارزات بود.
واقعاً آن روز ماها خودجـــوش حرکت می کردیم. نمی خواهم حالا مـــن راجع به خودمان حرف بزنم، اما یک واقعیتی است. آن روز -در آن سال های مبارزه- کسی بالای سر ما نبود؛ نه حزبی بود، نه سازمانی بـود، نه جمعیتی بود؛ [تنها] امام بزرگوار بود [آن هم] در نجف یا در ترکیه. گاهی اوقات یک پیامی از امام می آمد، یک اعلامیه ای می آمد، خـــونی در رگ های ما بــه جریان می انــداخت و ما را هدایت می کرد.
خب موانع هم زیاد بود؛ هم کتک بود، هم زنــدان بود، هم موانع پولی بود، هم گرسنگی کشــیدن بود، از این چیزها هم بود اما در عین حال حرکت می کردیم، پیش می رفتیم.
جوان ها امروز باید این جوری حرکت کنند؛ مثل مبارزات مبارزین دوران طاغوت. و اگر از این قبیل کارها که من گفتم و این فهرست ها انجام بگیرد، توطئه های دشمن خنثی می شود؛ آن توطئه های نرمی که همه از آن حرف می زنند و می گویند -که در درجه اول، فلج کردن نسل جوان است [یعنی] یکی از مهـــم ترین توطئه هایی که امروز علیه کشور ما و انقلاب ما دارد انجام می گیرد، توطئه فلج کردن نسل جوان است و سرگرم کردنش به شهوات، سرگرم کــردنش به کارهای بیهوده [مثل] بازی های کامپیوتری و کارهای گوناگونی که وجـــود دارد، مبتلا کردنش به مواد مخدر و کارهای گوناگون از این قبیل؛ اینها فلج کردن نسل جوان است- با این شیوه ای که من عرض کردم، خنثی می شود. توطئه نومیـــد کردن نســل جوان با همین حــرکت هــا کــــه نشـــــاط آفــرین و امیدآفرین است، از بین می رود؛ بنابر این اگر چنانچه ان شاءالله شما جوان ها با این حرکت ها پیش بروید و زمینه را برای روی کار آوردن یک دولت جوان و حزب اللهی آماده کنید، بنـــده معتقــدم که بســـیاری از ایــن نگرانی های شما و دغدغــه های شما و غصه های شما پایان خواهد پذیرفت.
* بخشی از بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از دانشجویان در تاریخ 1/03/ 1398