از سابقه صنعت لوله سازی تا نجات یک پروژه با کمک شرکت های داخلی
وقتی اعتماد به توان داخلی برگ برنده می شود
مشعل لوله، قطعه یا تجهیزی است که سابقه ای بسیار طولانی و متنوع در به کارگیری آن میان اقوام و گروه های انسانی باستانی وجود دارد. بشر از همان ابتدای شناخت منابع نیازهای خود، به دنبال انتقال سالم و پاکیزه منابع آب برای زندگی بوده و بسیاری از لوله هایی که در ابتدای زندگی بشر ساخته شده، سفالی یا از جنسی شکننده بوده است؛ اما به مرور با توسعه تکنولوژی، لوله به عنوان یکی از ابزارهای ساخت بشر، ارتقای کمی و کیفی پیدا کرد و امروز یکی از مهم ترین تجهیزها در توسعه شهرها و پروژه های زیرساختی و عمرانی محسوب می شود. صنعت لوله سازی از انواع مختلفی تشکیل شده که دنیایی از جنس، تنوع و کیفیت دارد و برای هر نوع ماده ای متفاوت استفاده می شود. لوله هایی که در صنایع مختلف از جمله صنعت نفت به کار گرفته می شوند، باید خصوصیات خاصی داشته باشند تا موارد انتقال داده شده کیفیتشان حفظ شود یا آسیبی به مسیر انتقال یا خود لوله وارد نشود. بسیاری از این لوله ها در حال حاضر در داخل کشور تولید می شوند و برخی دیگر هم تا همین چندی قبل وارد کشور می شد و تکنولوژی آن را نداشتیم؛ اما با اتکا به توانمندی داخلی توانستیم سدی دیگر را از جلوی پای صنعت برداریم. نمونه آن را می توان در لوله های به کار گرفته شده در خط لوله انتقال نفت گوره به جاسک دید که در مدتی کوتاه داخلی سازی شد.
طی هزاران سال، تکنولوژی به انسان ها کمک کرده که فواصل انتقال آب در شهرها را افزایش داده است. به مرور، درباره موضوع تصفیه آب آشامیدنی و تصفیه فاضلاب و کیفیت این انتقال و لوله های به کار گرفته شده هم اقدامات مفیدی انجام شد. لوله کشی به طور کلی به نصب لوله های سفالی ، سیمانی یا فلزی برای انتقال مایعات یا گازها گفته می شود؛ اگرچه بسیاری از شهرهای باستانی برای تامین نیاز آب از چاه ها استفاده می کردند؛ اما همه شهرها نزدیک به آب نبودند یا دسترسی به منابع آبی و چاه ها نداشتند و لازم بود آب را از جایی دیگر به شهر برسانند. کیفیت و جنس لوله ها و شیوه انتقال که در مسیرهایی با پستی و بلندی چطور قراربگیرد، یکی از چالش های مهم حکومت های باستانی بوده است. امپراتوری روم به دلیل لوله کشی داخلی در شهر معروف بوده که از لوله های سربی استفاده می کردند و تمدن یونان باستان از لوله های سفالی زیرزمینی برای دفع فاضلاب و تامین آب استفاده می کرد. در ایران باستان هم از لوله های سفالی برای لوله کشی استفاده می شد و بعدها لوله های فلزی را به کار گرفتند. سرآغاز لوله کشی فنی در ایران، در دوره ساسانی با لوله های سفالی است. ایرانیان از گذشته های دور از آب آشامیدنی برخوردار بودند و این آب آشامیدنی، از طریق سيستم لوله کشي، به درون خانه ها آورده مي شد. لوله کشي آب در دوران ساسانيان شامل لوله کشی آب شهری و کشاورزی بود که بر پايه يافته هاي بسيار پيشرفته دانش آن روز بوده است. لوله های فلزی از سال ۱۳۰۲ در بیرجند از طریق بنگاه آب لوله بیرجند وارد فضای صنعتی ایران شد. در صنعت نفت نیز از همان ابتدای اکتشاف نفت در ایران، امکان انتقال نفت از طریق خط لوله وجود نداشت و با فناوری آن روز کار بسیار مشکلی بود. پس از كشف نفت در سال 1287 در ميدان نفتون، نوبت اين بود كه طلاي سياه به ساحل آبادان برسد. به این شکل که احداث اولين خط لوله خاورميانه بين مسجدسليمان و جزیره آبادان، آن هم در نبود فناوري جوش و با اتصال لوله های بزرگ به صورت پيچشي و با کمک کارگران محلی انجام می شد. برای احداث خط لوله اولیه در ایران، لوله ها را به یکدیگر پیچ می کردند و آنها را در گودالی که در زمین حفر شده بود، گذاشته و برای اینکه زنگ به لوله تأثیر نکند، اطراف لوله را با پارچه یا نمد یا چیز دیگری که آلوده به قیر باشد و از سرایت آب و نم جلوگیری کند، می پوشاندند و بعد با خاک، روی گودال را پر می کردند. این فناوری ها طی سال ها بعد و در پروژه های دیگری که با حضور شرکت های خارجی و بخصوص انگلیسی ها انجام می شد، بیشتر و بیشتر شدند و حالا در کشورمان کارخانه ها و واحدهای صنعتی بزرگ لوله سازی و فولاد داریم که لوله های مورد نیاز صنعت نفت و سایر بخش ها را با کیفیت مورد نیازشان تامین می کند.
کاربردهای متفاوت لوله ها و اهمیت فناوری های روز دنیا
لوله از مواد مختلفی مانند سرامیک، شیشه، فایبرگلاس، بسیاری از فلزات، بتن و پلاستیک ساخته می شود. لوله های فلزی به طور معمول از فولاد یا آلیاژهای آهن مانند فولاد کربنی، فولاد زنگ نزن، فولاد گالوانیزه و چدن نشکن ساخته می شوند و موارد مصرف مختلفی مثل صنعتی، خانگی، فاضلابی، کشاورزی، ساختمانی و... دارند؛ اما پرکاربردترین لوله، لوله های فولادی هستند. این لوله ها در انواع درز دارجوشی یا بدون درز ساخته می شود. اغلب لوله های فولادی را با پوشش های مختلفی در برابر زنگ زدگی و فرسایش عایق می کنند که مهم ترین این محافظ ها گالوانیزاسیون و قیراندود کردن سطح خارجی لوله های فولادی است. گروه دیگر لوله های پرکاربرد، لوله های پلی اتیلن هستند که بیشتر برای انتقال آب آشامیدنی، فاضلاب و همچنین آبیاری مورد استفاده قرار می گیرند. لوله های فولادی یا پلی اتیلن موارد مصرف زیادی در صنایع مختلف، بخصوص صنعت نفت دارند و با توجه به نوع مواد انتقالی، حساسیت های زیادی در مورد جنس، عمر مفید و کیفیت مواد انتقالی و ... مطرح می شود. این جزییات در مورد مواد انتقال داده شده و کیفیت لوله ها و مشخصات آنها، تفاوت هایی را بین تولیدکننده و فناوری هایی که در اختیار دارد، ایجاد می کند. این گونه است که یک شرکت لوله سازی در کشوری دیگر فناوری ساخت لوله های انتقال گاز ترش از دریا به خشکی را دارد و شرکتی در ایران ندارد؛ اما داستان فناوری های روز دنیا که در بسیاری از موارد بخصوص در شرایط تحریم فشار زیادی را به صنایع بخصوص صنعت نفت ایجاد کرده، از یک جایی به بعد تبدیل به نقطه قوت و خبرهای خوش هم شد و در بسیاری از موارد، شرکت های لوله سازی داخلی توانسته اند نیازهای صنعت را داخلی سازی کنند. نمونه این اتفاق را بخوبی می توان در عملکرد اجرایی پروژه خط لوله گوره به جاسک دید.
چگونه اعتماد به شرکت های داخلی ، خط لوله گوره به جاسک را نجات داد
در حال حاضر شرکت های مختلف لوله سازی در کشور فعال هستند، مانند لوله سازی اهواز، ماهشهر، فولاد اکسین و ... که در پروژه های بزرگ نفت و گاز هم فعال بوده اند و با تولید لوله های جدید، خونی تازه در رگ های این واحدهای تولیدی دمیده شده است. تولیدات لوله سازی اهواز، کلاف های ورق گرم، لوله سیاه، لوله گالوانیزه و پروفیل بوده و محصولاتی همچون لوله های سیاه درزدار و بدون درز ، لوله گالوانیزه ، لوله های گازی و... را تولید می کند. در جریان پروژه خط لوله گوره به جاسک، قرار بود لوله های مورد نیاز این پروژه از شرکتی خارجی تامین شود که با توجه به شرایط تحریمی با مشکل مواجه شد، بنابراین مسؤولان وقت تصمیم گرفتند به نیروها و تولیدکنندگان داخلی مانند شرکت های لوله سازی اهواز، فولاد اکسین و فولاد مبارکه اعتماد کنند. ساخت خط لوله ای که به ورق و اسلب گاز ترش نیاز دارد، برای نخستین بار در کشور غیرممکن بود؛ اما در نهایت محقق شد. تا پیش از این طرح، ورق های لوله ترش وارد کشور می شد و شرکت های فولاد مبارکه و اکسین، فکرش را هم نمی کردند که روزی بتوانند ورق ها و اسلب های ترش تولید کنند. به عبارتی می توان گفت که تولیدکنندگان انواع لوله در کشورمان با این پروژه، گام دیگری در مسیر توانمندی سازندگان داخلی برداشته اند و به بیان دیگر سازندگان، پیمانکاران و صنعتگران ایرانی با بومی سازی ساخت انواع ورق، لوله، پمپ، شیر های سرراهی و کالا و تجهیزات مرتبط، دستاوردی همه جانبه را برای کشور، استان و شهرهای مختلف مسیر خط لوله به ارمغان آورده اند. به نظر می رسد، صنعت فولاد و صنعت نفت در تعامل با یکدیگر می توانند اتفاقات بزرگی را رقم بزنند و گاه این تعامل در جریان یک پروژه بزرگ و ملی اتفاق می افتد و خود را نشان می دهد. از این رو لازم است چنین هماهنگی و تعاملی بین صنعت نفت و فولاد بیش از قبل وجود داشته باشد تا نیاز صنعت نفت به انواع لوله های مورد نیاز، در داخل کشور تامین شود.