نگاهی به پدیده خوردگی در صنعت نفت و تلاش ها برای کاهش پیامدهای ناشی از آن
نگران تخریب خاموش باشیم !
مشعل پژوهش و فناوری و استفاده از آخرین فناوری های روزآمد دنیای علم، در ابعادی مختلف با دنیای امروز ما عجین شده و صنعت و بخش های تولیدی، بیش از هر حوزه ای، به استفاده از فناوری و پژوهش های جدید نیاز دارند. در دنیای امروز با استفاده از همین فناوری های جدید، بسیاری از مشکلات و محدودیت هایی که در گذشته وجود داشته، برطرف می شود و می توان مرزهای بیشتری از علوم و حوزه های کاری را درنوردید. علوم و پژوهش های جدید در تلاش هستند تا با بررسی اقدام ها و فعالیت هایی که از گذشته تا امروز وجود داشته، مسیرهای دسترسی و تحقق اهداف را در پروژه های بزرگ صنعتی، بیشتر و با ریسکی کمتر همراه کنند، بخصوص وقتی صحبت از حوزه مهم و حساسی همچون صنعت نفت می شود، موضوع پژوهش ها و فناوری های جدید و به روز اهمیت بیشتری پیدا می کنند. پژوهش و فناوری های جدید، از مهم ترین نیازهای مهم، ضروری و راهگشای مرزهای جدید در صنعت نفت هستند. بخش های مختلفی از صنعت نفت از گذشته تا امروز، موضوع پژوهش و همراهی با آخرین فناوری های روزآمد دنیا را به عهده داشته اند تا نیازهای صنعت نفت را بخصوص در بخش هایی که بیشترین فراگیری را دارند، تامین کنند. یکی از موضوع های مهم و با پراکندگی بسیار در صنعت نفت، بحث خوردگی است. شرکت های مختلف زیرمجموعه صنعت نفت، به شکل مجزا و زیرمجموعه های پژوهشی و فناورانه صنعت نفت به شکل تخصصی، بارها روی این موضوع و همه حوزه های مرتبط با آن ورود جدی داشته اند که نتایج قابل توجهی هم به دست آمده است. پژوهشگاه ها و دانشگاه های مختلفی، روی موضوع خوردگی در صنعت نفت بررسی و پژوهش های کاربردی داشته اند که در میان آنها گروه پژوهش خوردگی فلزات پژوهشگاه صنعت نفت با بیش از 35 سال تجربه تحقیقاتی، یکی از باسابقه ها در این حوزه است. هدف و رسالت اصلی این گروه، ارائه روش های پیشگیری از بروز معضلات ناشی از خوردگی و ارائه راه حل مشکلات به وجود آمده در تمامی صنایع، بخصوص نفت، گاز و پتروشیمی است. این گروه شامل واحدهای پژوهش متالورژی و انتخاب مواد و نيز پژوهش خوردگی الكتروشیمیايی بوده و با انجام پروژه های تحقیقاتی در زمینه انتخاب مواد مناسب برای واحدهای صنعتی کشور، روش های نوین پایش و کنترل خوردگی، ارزیابی بازدارنده ها و پوشش ها، مدیریت خوردگی و تدوین دستورعمل بازرسی بر پایه ریسک (RBI) براي صنایع موجود و آتی و نیز تجزیه و تحلیل علل شکست قطعات و عمر باقیمانده آنها فعالیت گسترده ای دارد. این مجموعه در زمینه انتخاب مواد ، تخمين عمر باقيمانده قطعات فلزي و راكتورها، تخمين عمر باقيمانده خزشي آلياژها، تدوين دستورعمل عمر باقيمانده تيوب كوره ها، ديگ هاي بخار و پوسته توربين هاي بخار و گاز، بررسي تغييرات متالورژيك بهوجود آمده در قطعات فلزي در شرايط عملياتي، تجزيه و تحليل علل شكست قطعات (Failure Analysis)، طراحي روش هاي پايش خوردگي در مناطق عملياتي، بازرسي بر پايه ريسك (RBI) و ارزيابي قابليت سرويس دهي (FFS) دسترسی ها و قابلیت های خوبی دارد. به همین دلیل است که بسیاری از شرکت های زیرمجموعه صنعت نفت، به ویژه در حوزه های عملیاتی، پروژه های مشترک زیادی را در زمینه هایی همچون طراحي سامانه پايش خوردگي براي مناطق عملياتي، پايش عملکرد سامانه حفاظت کاتدي یا بررسي رفتار گازهاي خورنده همراه با هيدروژن و تجزيه و تحليل شكست تيوب ها در كولرهاي هوايي واحد آيزوماكس پالايشگاهي داشته اند.
خوردگی؛ موضوعی همیشگی از گذشته تا امروز
خوردگی، یک فرایند طبیعی است که فلزات خالص شده را به اشکال پایدارتر شیمیایی مانند اکسید، هیدروکسید یا سولفید تبدیل می کند، اما در شکل ظاهری، واکنشی شیمیایی است که شکل و جنس فلزات را تغییر می دهد و در بسیاری از موارد، کارکردها را دچار مشکل می کند. خوردگی در صنعت نفت هر ساله باعث از بین رفتن میلیاردها دلار می شود. موارد زیادی از خوردگی گسترده در لوله های تولید، شیرها و در خطوط جریان از چاه به تجهیزات پردازش رخ داده است. دلیل این امر، آن است که نفت و گاز حاصل از چاه، حاوی مقادیر مختلفی از آب است که می تواند به عنوان یک مرحله جداگانه در تماس با سطح ماده، رسوب شود و این آب، حاوی گازهایی مانند CO2 و احتمالاً H2S و همچنین نمک است. در بیشتر موارد خوردگی شدید، CO2 نقش عمده ای دارد. موقعیت هایی را که معمولا خوردگی در آن رخ می دهد، می توان در چند حوزه خوردگی در تولید، چاه های نفت شیرین و ترش، خوردگی در ذخیره سازی و انتقال و خطوط لوله، واحدهای پالایشگاهی و پتروشیمیایی و زیرعایق ها و... تقسیم بندی کرد. به عبارتی می توان گفت که گاه نفت و مشتقات آن، خودشان می توانند عامل خوردگی باشند و گاه عوامل بیرونی دیگری همچون آب می تواند دلیل خوردگی در تاسیسات نفتی به شمار رود.
مدیریت خوردگی در جهت کاهش اثرات مخرب
اگرچه خوردگی در صنعت نفت همواره خسارت هایی را به همراه داشته، اما این موضوع در نظام بهره برداری صنعت نفت، به عنوان یک واقعیت پذیرفته شده است. اگرچه پدیده خوردگی اجتناب ناپذیر است، اما تلاش برای کاهش دادن اثرات آن اهمیت زیادی دارد و همواره تلاش شده هزینه های هدررفت سالانه از درآمد ملی کشور و اثرات مخرب خوردگی به حداقل ممکن برسد. این موضوع آنقدر اهمیت دارد که وزارت نفت «سند راهبردی مدیریت خوردگی صنعت نفت» را تهیه کرده تا به عنوان یک دستورعمل راهبردی در صنعت نفت مورد استفاده قرار گیرد. خوردگی، پدیده ای مستمر است که در طول زمان ایجاد می شود و مانند زلزله یک باره رخ نمی دهد تا نتوان برای آن تدبیری اندیشید، بنابراین به همین دلیل است که اگر در مرحله پیشگیری، هزینه های اندکی متحمل شویم، از هزینه های سنگین بعدی جلوگیری خواهد شد. موضوع مهم در مورد خوردگی، تطبیق راه حل ها با شرایط آب و هوایی و جغرافیایی هر منطقه در ایران و همراهی با آخرین فناوری ها و مطالعات روزآمد دنیاست، زیرا ممکن است بسیاری از راه حل های کشورهای دیگر در مورد صنعت نفت ایران چندان اثربخش نباشند. موضوع مهم دیگر آن است که درست به دلیل حرکت مرموزانه و آرام خوردگی در تاسیسات و کمتر دیده شدن اثرات مخرب آن، بسیاری ممکن است در دوران مدیریتی خود، توجه قابل توجهی به موضوع خوردگی نداشته باشند و از کنار آن بسادگی بگذرند. به همین دلیل است که طبق سند راهبردی مدیریت خوردگی در صنعت نفت، سه مسأله فرهنگ سازی، آموزش و ارزیابی دوره ای مورد تاکید جدی قرار گرفته است. همچنین باید اذعان داشت که اقدام های کنترل خوردگی، محدود به یک اداره یا چند اداره ذیربط تولید نیست و به عنوان موضوعی فراگیر برای کل سازمان محسوب می شود. ادارات بازرسی فنی، به عنوان پایش و تحلیل موضوع های خوردگی، تنها می توانند عارضه های مستقیم را شناسایی و رفع عیب کنند و نمی توانند برای هزینه های غیرمستقیم پنهان، فعالیت های بیرونی خارج از حیطه و اختیارات سازمانی اقدامی انجام دهند. همه موارد مهمی همچون مباحث پشتیبانی و تدارکات، مهندسی و انتخاب مواد، روش های نوین و هوشمند پایش وضعیت، ابزارهای تخصصی جدید و از همه مهم تر تغییر استراتژی های مقابله با خوردگی متناسب با تغییر فرایند و شرایط محیطی و استفاده از فناوری های جدید، موضوع هایی است که مدیریت مجموعه های صنعت نفت باید در سطوح عالی به آن توجه داشته و در دستور کار قرار دهند. اقدام های مدیریت خوردگی در قالب برنامه های کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت قابل اجراست و تعیین و تشخیص نقاط بحرانی و تخمین تبعات ناشی از ریسک های خوردگی، عامل تعیین کننده دامنه و عمق برنامه های مذکور است. به نظر می رسد اقدام های مدیریت خوردگی با درک درست از شرایط کاری و تجهیزات در بستر هزینه قابل اجراست، اما استفاده از تجربه شرکت های پیشرو بین المللی و مشاوران زبده ذیربط برای تعیین ریسک ها و میزان خسارات احتمالی و برنامه های پیشگیرانه بسیار ضروری به شمار می رود. باید تاکید کرد که مخاطب مدیریت خوردگی، در واقع مدیران ارشد شرکت های زیرمجموعه صنعت نفت هستند و عامل انگیزشی استقرار سند راهبردی مدیریت خوردگی صنعت نفت، مباحث خطر و هزینه است و با همین 2 پارامتر تحریک کننده مهم می توان فرآیند برنامه ریزی، بودجه گذاری و استقرار آن را سرعت بخشید و سپس نتایج را ارزش گذاری کرد.