گسترش همکاری پژوهشگاه صنعت نفت با شرکت های عملیاتی برای استفاده از فناوری های نانو
پیشتاز نفتی ها در حوزه نانو
مشعل نانوفناوری یا نانوتکنولوژی، نوعی استفاده از مواد در ابعاد اتمی، مولکولی و فرامولکولی است که کاربردهای صنعتی مختلفی پیدا می کند. این نوع از فناوری بخش های مختلفی از دنیای امروز و آینده را تحت تاثیر قرار داده است. فناوری نانو می تواند بسیاری از مواد و دستگاه های جدید را با طیف گسترده ای از کاربردها نظیر نانو پزشکی، نانو الکترونیک، تولید انرژی مواد زیستی و محصولات مصرفی و ... را ایجاد کند. حوزه های کاربردی نانو فناوری هر روز در حال تغییر و جا به جایی است و بسیاری از اقداماتی که تا چند سال غیرممکن به نظر می رسید، حالا دیگر با این فناوری حل و اجرایی شده است و به همین دلیل کاربرد آن در برخی از صنایع مثل صنایع نفت و گاز که نیاز به تکنولوژی با فناوری بالا دارد، بیشتر است. فناوری های نانو، بخصوص در بخش اکتشاف، حفاری، ازدیاد برداشت و پالایش و پخش فراورده های نفتی، کاربرد اصلی و در عین حال اثرگذاری مستقیم در کاهش هزینه های تولید صنایع پایین دستی دارد؛ اگرچه صنعت نفت به این فناوری نیاز دارد؛ اما بدون همراهی بخش دانشگاهی نمی تواند وارد این عرصه شود و به همین دلیل، جدا از دانشگاه های مختلف مرتبط با صنعت نفت، پژوهشگاه صنعت نفت به عنوان بازوی علمی و دانشگاهی نفت در سال های گذشته تاکنون تلاش کرده بیشترین حضور و پیگیری را در حوزه نانو داشته باشد.
ضرورت تجاری شدن محصولات نانو
نکته قابل توجه و اساسی درباره شرکت های دانش بنیان فعال در حوزه نانو فناوری این است که محصولات این شرکت ها از سوی صنایع مختلف مورد استقبال و اعتماد متقابل قرار گیرند. در حال حاضر بیش از 250 شركت دانش بنيان در زمينه نانوفناوری صنایع نفت و گاز و صنایع وابسته فعاليت مي كنند؛ اما شاید تنها 10 شركت از این تعداد توانسته اند محصولات فناورانه خود را تجاري سازي و مورد مصرف داخلی یا خارجی قرار دهند. از آنجا که پژوهشگاه صنعت نفت و شرکت های دانش بنیان در ارتباط با آن در صنعت نفت پيشتاز هستند و بخش قابل توجهی از پروژه های فعال نانوفناوری فعلی کشور در همین حوزه صنعت نفت اجرایی می شود، لازم است روی اعتماد سازی و توجه بیشتر به این شرکت و کمک به تجاری کردن محصولات این شرکت ها کار شود. ستاد ویژه توسعه فناوری نانو که زیر نظر معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری فعالیت می کند، به عنوان مرجع و حامی برای شرکت های فعال در حوزه نانو معرفی می شود. تاکنون هم اسناد سیاستگذاری 10ساله دوم توسعه فناوری نانو در ایران تهیه شده که بر اساس آن تجاری سازی فناوری ها، صنعتی سازی و تولید محصولات نانو، بازاریابی بین المللی و صادرات محصولات و توسعه همکاری های علمی و فناورانه و صنعتی در داخل و خارج مورد تاکید جدی است. با این اوصاف لازم است صنایع مرتبط با این شرکت های فعال در حوزه نانوفناوری با اعتماد به تولید داخلی و توان نیروهای داخلی، در تجاری شدن این محصولات ارزشمند اثرگذاری بیشتری داشته باشند. از آنجا که صنعت نفت تاکنون نتیجه مثبت و قابل قبلی از نانوفناوری ها داشته است، می تواند این سهم و اثرگذاری را دوجانبه و بیشتر کند.
گستردگی حوزه فعالیت های نانو فناوری در صنعت نفت
عملکرد نانوفناوری در سطح عملیاتی صنعت نفت و همکاری پژوهشگاه صنعت نفت در این حوزه به گستردگی خوبی رسیده است، به نحوی که نه تنها رتبه های جهانی در حوزه نانو فناوری حاصل شده؛ بلکه پژوهشگاه صنعت نفت تاکنون چند دوره از همایش بین المللی علوم و فناوری نانو را برگزار کرده است. «تولید صنعتی نانو سيالات» یا «تزریق نانو سیالات برای ازدیاد برداشت» از جمله موارد مهم کاربردی نانو فناوری در صنعت نفت است که تاکنون بهره زیادی داشته است. از این فناوری در بخش هایی مثل کاهش خوردگی، لوله های کربنی، نانوسیالات پایه روغن و پایه آب و ... در حال حاضر استفاده می شود و بسیاری از شرکت های عملیاتی صنعت نفت در شرایط تحریمی و اقتصادی فعلی با اتکا به توان داخلی تلاش کرده اند از این فناوری در تولید و عملیات صنعتی خود داشته باشند. پژوهشگاه صنعت نفت در حداقل یک دهه گذشته ورود به حوزه نانو فناوری را در دستور کار قرار داده و به لحاظ علمی و دانشگاهی و فنی و اجرایی در ارتباط با صنعت، تلاش کرده در حوزه هایی همچون اقتصاد و آينده نانو، كاتاليست هاي صنعت نفت، بايو نانو، نانو متريال و فرايند هاي الكتروشيميايي در نانو متريال فضای علمی و دانشگاهی را باز بگذارد و در همایش ها خود به این موضوعات بپردازد.
پیوند نانو فناوری با فعالیت گسترده دانش بنیان ها
شاید بتوان گفت، کمتر موضوعی مثل گسترش حوزه فعالیت دانش بنیان ها و نانو فناوری در سال های گذشته تاکنون بوده که در میان همه دولت ها و مدیران به طور مشترک دنبال شده باشد. این دو حوزه به طور مشترک از حداقل یک دهه اخیر تاکنون سهم قابل توجهی از دنیای علم و فناوری و صنعت را پوشش داده اند و دنیای آینده هم سهم همین بخش ها هستند. در عین حال تلفیق همکاری این دو بخش یک تحول اساسی را رقم زده و حضور بسیاری از شرکت های دانش بنیان صنعت نفت در حوزه نانوفناوری امیدوارکننده است. شرکت های دانش بنیان فعال در حوزه نانو فناوری امروز بجز صنعت نفت در حوزه های سلامت و پزشكي، تصفيه آب وهوا، كشاورزي و نساجي و... کاربرد دارد و نشان از با اهميت بودن اين حوزه در سطح دنيا و آینده صنایع مختلف دارد. در حال حاضر هم جمهوری اسلامی ایران در رقابت جهانی نانو فناوری جزو نفرات اول و در کنار کشورهایی همچون چين، آمريكا و ژاپن قرار دارد و اين نشان از توجه مناسب و به موقع ستاد نانو و معاونت علمي و فناوري رياست جمهوري، مراکز علمی و دانشگاهی و از جمله پژوهشگاه صنعت نفت به اين حوزه در زمان مناسب آن است.
عرصه ای جذاب برای نیروهای دانشگاهی و نخبه
آینده صنعت نفت با دنیای فناوری های جدید گره خورده است و مهم ترین دارایی برای داشتن سهم بیشتر از بازار آینده داشتن نیروهایی نخبه و ماهر در عرصه همین فناوری های جدید از جمله نانو فناوری است. در حال حاضر رشته های دانشگاهی و فضای کار قابل قبول و خوبی برای دانشجویان و نخبگان علمی در سطوح مختلف ایجاد شده و دانشجویان می توانند برای آینده خود برنامه ریزی بلند مدت داشته باشند و همین اتفاق خوبی برای یک جریان علمی و صنعتی مشترک است. از سوی دیگر برخی صنایع همچون صنعت نفت با کمک بازوی علمی و دانشگاهی خود در حوزه فناوری های جدید به شکل اختصاصی اقدام به آموزش و تربیت نیروهای متخصص می کند؛ چرا که می داند صنعت نفت در سال های آینده بیش از پیش به این نیروهای متخصص نیاز پیدا می کند. از فناوری نانو به عنوان «رنسانس فناوری» و «روان کننده جریان سرمایه گذاری» یاد می شود. ورود محصولات متکی بر این فناوری جهش عظیمی در رفاه و کیفیت زندگی و توانایی های دفاعی و زیست محیطی و صنعتی به همراه خواهد داشت و موجب بروز جابه جایی های بزرگ اقتصادی خواهد شد. به همین دلیل است که بسیاری از دولت ها و سرمایه گذاران خصوصی در رقابتی تنگاتنگ در داشتن سهم بیشتر از این بازار هستند؛ اگرچه در حال حاضر برنامه و سند ملی در حوزه فناوری نانو وجود دارد؛ اما لازم است این حمایت ها به شکلی همه جانبه و مستمر در حوزه های مختلف پیگیری و موانع اصلاح یا برداشته شوند.