نگاهی به چند کتاب کاربردی برای شناخت تاریخ نفت در ایران و جهان (بخش نهم)
از درمان نفت تا جست و جو در زیر و بم خاطرات
علی بهرامی امیدواریم اهل مطالعه باشید و اما اگر نیستید، بدانید که ضربه بزرگی به خودتان و خانواده تان می زنید. چه بخواهیم و چه نخواهیم آینده ما از رهگذر انباشته های ذهنی ما رقم خواهد شد. پس چه خوب است بی جهت گشتن در شبکه های اجتماعی مجازی را رها کنیم، کمتر فیلم و سریال ببینیم و اندکی از وقت مان را صرف دانش منظم و هدفمند موجود در کتاب ها کنیم. اگر «مشعل» را دنبال کرده باشید، می دانید که یکی از اصلی ترین تلاش های ما در نشریه خودتان، معرفی کتاب های خوب و ارزنده برای خواندن بوده است. موضوع اصلی بخشی از این کتاب ها، تاریخ صنعت نفت در ایران معاصر است؛ موضوعی به غایت چند وجهی، اثرگذار و بسیار مهم که مطالعه درباره آن می تواند شما را علاوه بر شناخت عمیق با تاریخ صنعت نفت ایران، با ابعاد مهمی از تاریخ اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی کشورمان نیز آشنا سازد. این بار هم با ما باشید تا در صفحه تاریخ، شما را با برخی کتاب های تاریخ نفت که بهترین نمونه های تاریخ نگاری درباره صنعت نفت ایران هستند، آشنا کنیم. بخش نهم این مطلب را دنبال کنید:
حکایت سیمرغ و نفت
صنعت نفت ایران به دلیل خطرات، حساسیت های ویژه و شرایط کاری که از دیرباز تا کنون داشته، همیشه بهداشت و درمان در کنارش بوده است. از این نظر قدمت بهداشت و درمان صنعت نفت تقریبا برابر با ظهور این صنعت در ایران است. بهداشت و درمان صنعت نفت به عنوان یکی از بخش های حیاتی این صنعت راهبردی، پزشکان، بهیاران، پرستاران و کادر درمان فداکار و دلسوز و توانای بسیار زیادی را به خود دیده است. توجه به تاریخ و احوال بهداشت و درمان صنعت نفت به عنوان بخشی از تاریخ تخصصی صنعت نفت در ایران کار مهمی است که در کتاب«حکایت سیمرغ و نفت: مقدمه ای بر تاریخ یکصد و ده ساله بهداشت و درمان صنعت نفت» نوشته محمدرضا سرداری پور و علی یزدی نریمانی انجام شده و شاید تنها کتابی باشد که تاریخ این بخش ویژه مربوط به صنعت نفت را روایت کرده است. شکل گیری بهداشت و درمان، زندگی و احوال بخشی از کادر درمان، حوادث و رویدادهای مهم بهداشتی در صنعت نفت، اصلی ترین بخش های کتاب است. اگر گمان می کنید که با تاریخ صنعت نفت ایران آشنا هستید، با خواندن این کتاب قطعا به اشتباه خود پی خواهید برد چرا که نویسندگان کتاب زوایایی از صنعت نفت را پیش چشم مخاطب خود گشوده اند که در هیچ کتاب دیگری بازگو و روایت نشده است. در مقدمه این کتاب آمده است: «نخستین بیمارستان نفت درخاورمیانه توسط دکتر یانگ در مسجد سلیمان در سال 1914 م (1293 ش) تاسیس شد. سبک معماری این بیمارستان خاص کشورهای غربی بود و در زمان تاسیس از آخرین و پیشرفته ترین دستگاه ها و تجهیزات برخوردار بود. این بیمارستان نه تنها به کارگران و کارکنان صنعت نفت از هر نژاد و ملیت و بومیان خدمات زیادی عرضه می کرد، بلکه بارها در شرایط سخت به یاری امدادگران و متولیان امور بهداشت و درمان کشور خصوصا در زمان جنگ تحمیلی آمده است».
خاطرات خدمتم در نفت: دیده ها، شنیده ها و سروده ها
شاید شما هم تصدیق و تایید کنید که در میان کتاب های تاریخی و مربوط به مسائل تاریخی هیچ چیز جذاب تر از خواندن خاطرات نیست. اصولا خواندن خاطرات اشخاصی که در دل رویدادها بوده اند، قابل توجه و مرور روایت آنها از فضایی خاص یا اتفاقاتی مشخص، بسیار جذاب است. صنعت نفتی ها ید طولایی در نوشتن این گونه کتاب ها دارند و تعداد زیادی از کارکنان و مدیران پیشکسوت صنعت نفت خاطرات خود را از کار و فعالیت شان منتشر کرده اند. در میان این کتاب ها، کتاب«خاطرات خدمتم در نفت: دیده ها، شنیده ها و سروده ها» نوشته قاسم بستاکیان از کارکنان پیشکشوت صنعت نفت، خواندنی است. فضای کتاب دل نشین است و خواننده را تا حدود زیادی با صنعت نفت ایران آشنا می کند. قلم روان و شیوای نویسنده به علاوه کوتاهی و موجز بودن محتوای کتاب، از ویژگی های بسیار برجسته این اثر تاریخی است. نکته جالب توجه کتاب این است که نویسنده برخی از اشعار خویش را نیز در انتهای آن آورده است. دو بخش بسیار خواندنی خاطرات این کتاب، بخش های صنعت نفت آبادان و حضور در شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی است. اگر می خواهید از زبان و ذهن یک کارمند پیشکسوت نفتی، صنعت نفت ایران را بشناسید و با سویه های ظریف اجتماعی و فرهنگی آن آشنا شوید، حتما سری به این کتاب خواندنی بزنید.
خاطرات شمس قنات آبادی: سیری در نهضت ملی شدن نفت
چهره های بسیار زیادی در اواخر دهه 20 و اوایل دهه 30 خورشیدی در تحولات صنعت نفت ایران و جنبش ملی شدن نفت حضور داشتند. چهره هایی که خیلی از آنها را خوب می شناسیم و تحلیل ها و خاطرات و کنش های سیاسی - اجتماعی شان را بررسی کرده ایم. در میان چهره های موثر در صنعت نفت در دوران ذکر شده، یک چهره بسیار تاثیر گذار، با خبر و مطلع از تحولات و البته خیلی گمنام، به نام شمس قنات آبادی وجود دارد که گفته ها و اسنادش بسیار خواندنی و دست اول و زیباست. کتاب«خاطرات شمس قنات آبادی: سیری در نهضت ملی شدن صنعت نفت» کاری از مرکز بررسی اسناد تاریخی، کتابی بسیار خاص است که مخاطبان و علاقه مندان به تاریخ معاصر ایران و تاریخ صنعت نفت کمتر به آن توجه داشته است. در مقدمه این کتاب در معرفی شمس قنات آبادی و محتوای آن آمده است:«شمس قنات آبادی متولد 1301تهران، از نیروهای مبارز علیه رژیم شاه بود. وی از یاران و نزدیکان آیت الله کاشانی بود که ریاست «مجمع مسلمانان مجاهد» را برعهده داشت. نامبرده در دوره هفدهم مجلس شورای ملی از شاهرود وارد مجلس شد، از حامیان نهضت ملی شدن نفت بود، اما به تدریج به مخالفان مصدق تبدیل و به زاهدی و دربار نزدیک شد. کتاب خاطرات او از دو بخش «وقایع نگاری» و «رجال شناسی» تشکیل شده است. پیدایش جبهه ملی، نماز عید فطر، نماز عید قربان، واقعه پانزدهم بهمن ماه 1327، نفت و مسائل مربوط به آن مطالب بخش نخست و دیدگاه قنات آبادی درباره 9تن از رجال وقت شامل: کاشانی، مصدق، حائری زاده، مکی، صالح، حسیبی، زیرک زاده، سنجابی، دکتر بقایی، محتوای بخش دوم کتاب را در بر می گیرد».
خاطرات نفت
صنعت نفت ایران از کشف و استخراج تا پالایش و پخش هر کدام دنیایی از گفته ها و ناشنیده های تاریخی دارد. هر بخش از این صنعت نعت بزرگ و تاریخی ایران دنیایی است از فعالیت ها، مسائل راهبردی، رخدادها و رویدادهای بزرگ تاریخی که هیچ کس نمی تواند ادعا کند بر همه آنها مسلط و با خبر است. یکی از بخش های بسیار حساس و مهم صنعت نفت ایران، فعالیت هایی است که در شرکت ملی نفتکش رخ می دهد. جایی که نفت ایرانی و فراورده های آن را به منطقه و نقاط مختلف جهان صادر می کنند. خاطرات تاریخی این بخش از صنعت نفت نیز بسیار خواندنی است و در این باره کتاب«خاطرات نفت» نوشته نوشته اسکندر باران پوریان از پیشکسوتان این بخش از صنعت نفت ایران جذاب و دقیق است. شاید به جرات بتوان گفت کمتر از انگشتان یک دست، کتاب تاریخی درباره شرکت ملی نفتکش وجود دارد و این کتاب از جمله آنهاست. متن دقیق و روان هر خوانننده ای را به سوی مطالعه کتاب «خاطرات نفت» جلب می کند خصوصا اگر خود نویسنده در بطن و متن آن تاریخ زندگی کرده باشد.
جنگ نفتکش ها
تقریبا کمتر کسی در ایران نمی داند که در میانه هشت سال دفاع مقدس در حوزه صنعت نفت ایران میان کشورمان و دشمن بعثی چه اتفاقی افتاد. جنگ نفتکش ها عنوانی است برای این سلسله اتفاقات و رویدادهایی که ارزش های بسیار بالای تاریخی دارند. اگر چه کتاب های بسیار زیادی دراین باره نوشته شده و حتی فیلم سینمایی و مستندهایی نیز درباره این اتفاقات ساخته شده است، اما کتاب«جنگ نفکش ها» به نویسندگی حسن ودود و تصویگری فرهاد مفوز از جمله کتاب هایی است که این واقعه تاریخی صنعت نفت را با رویکردی خلاقانه تر و جدیدتر روایت کرده است. روایت تاریخی این کتاب حالتی داستان گونه دارد و البته تصویرگری های شاخص و زیبا، توانسته برای متن کتاب مکمل خوبی باشد. از این نظر کتاب «جنگ نفتکش ها» می تواند مخاطبان بسیار زیادی داشته باشد، خصوصا مخاطبان نوجوان و جوانی که بخواهند با تاریخ صنعت نفت ایران بهتر و بیشتر آشنا شوند. این کتاب می تواند برای کودکان شما نیز بسیار جواب و خواندنی باشد و فرزندان شما را با مخاطرات و بخشی از تاریخ پر ماجرای صنعت نفت ایران آشنا کند. در بخشی از مقدمه این کتاب آمده است:«در سال هاى میانى جنگ ، نبردهاى دریایى در خلیج فارس شدت مى گیرد، هر دو کشور ایران و عراق نیاز وافرى به صدور نفت خود براى ادامه نبرد دارند، اما با هوشیارى نیروهاى ایران، علاوه بر مشکلات در صادرات نفت، در میانه جنگ، عراق به سختى مى تواند از راه دریا کمک هاى تسلیحاتى خود از غرب را دریافت کند».