نگاهی به کتاب های تاریخی که نفت، محور اصلی نگارش آنهاست
چند ورق نفت در گذر ایام (بخش سوم و پایانی)
علی بهرامی کتاب های تاریخی سرشار از مطالبی هستند که یا مستقیم و سرراست یا اندکی غیرمستقیم به نفت ارتباط پیدا می کنند. اساسا تاریخ معاصر ایران را بدون «نفت» دیدن و بدون «نفت» خواندن، خطاست؛ چرا که این ماده سیاهِ راهبردی، مسیر جهان معاصر و ایران ما را چنان تغییر داد که همه چیز تاریخش، آغشته به نفت شد. نفت، کشورمان را به گونه ای در پیچ و خم دالان های سیاست، اقتصاد، فرهنگ و روابط بین الملل، حرکت داد که نمی توان نادیده اش گرفت. شناخت تاریخ نفت ایران و جهان اگر چه از طرق مختلف قابل انجام است؛ اما یکی از بهترین راه های آن، خواندن کتاب های تاریخی معتبر و روش مند است. در پرتو توجه به این کتاب هاست که می توانیم از تحولات تاریخ نفت ایران که با تاریخ معاصرمان پیوند عمیقی دارد، با خبر شویم. در مطلب پیش رو و در بخش سوم و پایانی آن، برخی از این کتاب ها را به شما معرفی می کنیم. سعی کرده ایم نسبت به سال های پیش، از کتاب هایی برایتان بگوییم که تا کنون در «مشعل» مجالی نشده بود تا حرفی از آنها به میان آوریم.
تاریخ اجتماعی کار در صنعت نفت ایران
کار در حوزه تاریخ اجتماعی، آن هم به طور تخصصی نزدیک به یک دهه است که در حوزه های علوم انسانی و اجتماعی کشورمان جدی تر شده است. صنعت نفت ایران با سابقه و قدمت بسیار بالایی که دارد، یکی از میدان های مهم پژوهشی برای کار در زمینه تاریخ اجتماعی کار است. صنعت نفت چنان با جامعه ایرانی پیوند خورده که نمی توان این جامعه را خصوصا در مناطق جنوبی و غربی آن بدون نفت مورد مطالعه قرار داد. کتاب «تاریخ اجتماعی کار در صنعت نفت ایران» محصول دقت نظر کاوه احسانی است. مولف کتاب کوشیده است تا این تاریخ اجتماعی را از دوره 1287 تا 1320 به دقت مورد واکاوی قراردهد. خواندن این کتاب می تواند شما را با زوایای نوینی از تاریخ و تاثیرات اجتماعی صنعت نفت آشنا کند. مارال لطیفی، کتاب را از انگلیسی به فارسی ترجمه کرده و این کار را با شیوایی خاصی به انجام رسانده است. متن کتاب روان و دارای نکات تاریخی -تحلیلی بسیار زیادی است. البته چنانکه ذکر شد، خصلت نویی نیز دارد و با تکرارهای تاریخی در کتاب های مربوط به نفت در ایران معاصر، تفاوت های زیادی دارد. شاید بد نباشد که اگر در حوزه های مدیریت منابع انسانی یا مسئولیت های اجتماعی صنعت نفت مشغول به کار هستید، نگاهی به این کتاب بیندازید.
...نفت و قدرت در ایران
این کتاب را شاهرخ وزیری تالیف و مرتضی ثاقب فر آن را ترجمه کرده است. کتاب به شیوه ای علمی کوشیده است تا تاریخ صنعت ایران را از دارسی تا پایان حکومت پهلوی بررسی کند. شاید یک ویژگی بسیار اساسی آن، کوشش برای ردیابی نفت در قدرت سیاسی دوره های مختلف تاریخی باشد. این کتاب که حاصل نگارش رساله دکتری مولف است، تحولات تاریخی را زیر ذره بین گرفته و می کوشد پشت پرده مقاطع تاریخی و اتفاقاتی را که گمان می رود ارتباطی به نفت ندارد، به مخاطب و خواننده کتاب نشان دهد. اگر چه قلم و شیوه نگارش کتاب دانشگاهی است، اما مترجم خوبی چون ثاقب فر که سوابق بسیار زیادی در حوزه ترجمه دارد، متن را روان تر و مخاطب پسندتر کرده است. فصل های اصلی این کتاب عبارتند از: «از تاراج ملی کردن، یا چگونه لوله نفت جای قنات را گرفت؟»، «از ملی شدن نفت تا سرکوب حکومت ملی»، «از سر سپردگی تا مطالبه خواسته ها از سال 1945تا 1975». در پایان کتاب نیز گفت وگویی با مولف تنظیم شده است که به شرح و بیشتر مباحث مختلف کتاب اختصاص دارد.
پشت پرده کودتای 1332 در ایران
در کتاب «پشت پرده کودتای 1332 در ایران» باز هم نهضت ملی شدن صنعت نفت مورد توجه تاریخ نگاران و محققان قرار گرفته است. این بار علی رهنما کتابی در این باره تالیف کرده که در آن کوشش دارد تا با رو کردن و تکیه و تاکید بر اسناد مختلف محرمانه و مطالبی که تا کنون منتشر نشده اند، این واقعه مهم صنعت نفت و تاریخ معاصر ایران را روایت کند. واقعه ای که هنوز هم از پس سال ها بر روابط ایران و غرب و تحولات منطقه و جهان تاثیر گذاشته است. خواندن این کتاب می تواند شما را با زوایای تاریکی آشنا کند که پیش از خواندن اثر، گمان می کردید روشن و بدیهی هستند. تکیه نویسنده بر اسناد جدیدی است که نه تنها نشان دهنده برنامه ریزی های دقیق و بلند مدت برای زمین زدن دولت دکتر مصدق است، بلکه روابط پنهان و مخفیانه ای از عوامل داخلی کودتا را در سطح اراذل و اوباش، برخی نظامی های وفادار به پهلوی، روزنامه نگاران درباری و ... نشان می دهد. سیر تحولات تاریخی در این کتاب به گونه ای است که هر دو مخاطب عام و تخصصی می توانند بهره خوبی از اثر ببرند و با متن، ارتباط مناسبی پیدا کنند.
نفت و بختیاری ها
اگر چه اعضای تیم دارسی شانس خودشان را برای پیدا کردن نفت، در ابتدا در حوالی قصرشیرین امتحان کردند، اما در گام دوم فعالیت هایشان، نفت در بخشی از سرزمین ایران کشف شد که محل سکونت یکی از اصیل ترین اقوام این سرزمین باستانی یعنی بختیاری ها بود. از همین منظر تاریخ صنعت نفت در ایران معاصر با نام این قوم ایرانی گره و پیوندی خاص و دیرینه دارد. نخستین کارگران ایرانی صنعت نفت، بختیاری ها بودند و نخستین چالش ها و درگیری ها با استعمارگران از سوی آنها انجام شد. از این نظر کتاب «نفت و بختیاری ها» نوشته علیرضا ابطحی کوشیده است تا با نگاهی مردم شناسانه و جامعه شناسانه در آستانه پیوند تاریخی نفت و بختیاری ها در ایران معاصر دست به تحقیق و کاوش بزند. کتاب پر است از اسناد دست اول و درجه یک و البته قلم تحلیلی نویسنده نیز بر غنای این کار افزوده است. متن بسیار روان و شیواست؛ به طوری که از استاد دانشگاه تا دانش آموز مقطع متوسطه نیز می تواند از آن بهره ببرد. در اثنای مطالعه این کتاب می توانید علاوه بر مسائل سیاسی و اقتصادی، از جزئیات دقیق وضع اجتماعی و فرهنگی بختیاری ها در آن دوران نیز مطلع شوید.
نفت- شهرهای ایرانی
یکی از مهم ترین ابعاد اجتماعی- اقتصادی ظهور صنعت نفت در ایران شکل گیری شهرهایی بود که به واسطه کشف نفت یا توسعه یافتند و یا از ریشه و بنیان ساخته شدند. این شهرها که در ادبیات تاریخی و اجتماعی ایران از آنها به نفت- شهر یا شرکت - شهر یاد شده است، دارای ریشه های تاریخی و بنیان های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی خاص به خود هستند. مطالعه کتاب «نفت- شهرهای ایرانی» نوشته سید نورالدین امیری می تواند شما را با تاریخ این شهرها و نوع شکل گیری شان آشنا کند. کتاب را دانشگاه خلیج فارس منتشر کرده و شیوه نگارش و قلم نویسنده اساسا دانشگاهی است. نقطه قوت کتاب، اسناد و شواهد دقیق تاریخی و علمی است که شاید بتوان گفت در کمتر کتاب و مقاله ای ذکری از آنها آمده است. اگر تمایل دارید شهرهای نفتی ایران را بشناسید، از خواندن این کتاب غافل نشوید.