آیا سرمایه گذاری های عظیم بخش خصوصی زمینه تحولات جدید در صنعت نفت می شود؟
مگاپروژه های پتروشیمی کلید ورود به بالادستی
مشعل طبق تعاریف رسمی و قانونی، صنعت نفت به سه بخش بالادستی، پایین دستی و میان دستی تقسیم می شود که در بسیاری موارد بخش پایین دستی و میان دستی با هم در یک گروه قرار می گیرند. صنایع بالادستی در صنعت نفت شامل بخش های اکتشاف، حفاری و تولید نفت خام و گاز طبیعی و بخش پایین دستی عموما به بخش های تصفیه نفت خام و تولید فراورده ها برای صنایع دیگر و فرآوری محصولات تقسیم می شود. این بخش، دنیایی از فناوری و محصول را شامل می شود که محصولات صنعت پتروشیمی، یکی از مهم ترین بخش های صنایع پایین دستی محسوب می شود. صنعت پتروشیمی به عنوان صنعتی که بخش قابل توجهی از فعالیت های آن در بخش میان دستی و پایین دستی انجام می شود، در حوزه خود توانسته است موفقیت های خوبی را کسب کند. پتروشیمی چند سالی است که شاگرد اول صنایع در جلوگیری از خام فروشی، میزان صادرات و درآمد ارزی و کمک به دولت بوده است. پتروشیمی در این سالها با وجود تحریم های گسترده صنعت نفت و تحریم های اختصاصی صنعت پتروشیمی و شرکت های اصلی خود بارها خبرهای خوش افتتاح را برای مردم ایران داشته است و دراین میان مگاپروژه های چند میلیارد دلاری را در دل خود دارد که یا مثل پروژه بزرگ بیدبلند خلیج فارس بهره برداری شده اند یا قرار است به زودی کلنگ بخورد.
صنعت پتروشیمی در این چند دهه فعالیت، همواره پس از تامین خوراک خود، محصولاتی را تولید کرده که به مرور تعداد و تنوعشان بیشتر شده است. این پروژه ها عموما تنها در بخش تامین خوراک با بخش بالادستی در ارتباط بودند و همواره تلاش می شد تا با تکمیل چرخه محصولات، تعداد بیشتری از محصولات از خوراک اولیه تامین شود و بیشتر به رویای قدیمی جلوگیری از خام فروشی نزدیک شویم. بسیاری از مجموعه های پتروشیمی هم در این سالها تلاششان در همین جهت بود و به نوعی ورود به بخش تامین خوراک و بخش های دیگر بالادستی به نحوی برای صنعت پتروشیمی قفل و ممنوع بود. این ممنوعیت شاید خط و مرز و حریم مشخصی نداشت، اما در عمل ضوابط و مقرراتی وجود دارد که این ارتباط و ورود مستقیم را ممنوع می کرد. به خصوص از زمانی که پتروشیمی ها با اجرای اصل 44 قانون اساسی خصوصی شدند، این فاصله گذاری با بخش بالادستی نفت بیشتر هم شد چرا که همه منابع نفتی جزء انفال و ثروت های عمومی است و اعمال حق حاکمیت و مالکیت عمومی بر منابع مذکور به نمایندگی از سوی حکومت اسلامی به عهده وزارت نفت است.
پتروشیمی تا کجا پایین دستی می ماند؟
اما همین هفته قبل بود که موضوع ورود صنعت پتروشیمی به بخش بالادستی به عنوان یک خبر و یک پدیده از سوی رئیس جمهور، وزیر نفت و مدیران میانی این صنعت مطرح و اتفاقا از آن استقبال شد. شاید اگر صنعت پتروشیمی یک دهه قبل و یا قبل تر از آن برای ورد به بالادستی صنعت نفت تلاشی داشت، با آن موافقت نمی شد و اجازه چنین کاری داده نمی شد، اما حالا و در شرایطی که این صنعت علاوه بر مدیریت بخش های مختلف خود، به بخش های دیگر هم ورود پیدا کرده است و به عنوان بازوی اجرایی و مالی دولتها معرفی می شود، دیگر مثل قبل مقاومت قبلی را شاهد نیستیم.
صنعت پتروشیمی و هلدینگ خلیج فارس توانسته است پس از دهه های طولانی که رویای خاموش شدن مشعل های نفت روی زمین مانده بود، این رویا را محقق کند و گازهای همراه نفت در جنوب غرب کشور را جمع آوری و به عنوان خوراک و تزریق مجدد به چاه های نفت آماده کند.
هفته گذشته و در جریان بهره برداری رسمی از مگاپروژه بیدبلند خلیج فارس، حسن روحانی، رئیس جمهور با اشاره به برنامه تامین خوراک چنین پروژه عظیمی، حضور و فعالیت بخش خصوصی پتروشیمی در حوزه بالادستی صنایع پتروشیمی را بسیار ارزشمند دانست.
بیژن زنگنه، وزیر نفت هم با اشاره به بخش های مختلف این پروژه و منابع تامین خوراک آن تاکید کرد: «در واقع مگا پروژه بید بلند خلیج فارس، طرحی مادر است که فرزندان برومندی در پایین دست خود دارد». جعفر ربیعی، مدیرعامل هلدینگ خلیج فارس هم که سهامدار و کارفرمای اصلی این پروژه محسوب می شود، تاکید کرد: صنعت پتروشیمی ثابت کرده است می تواند برای تامین زنجیره ارزش خود وارد بخش بالادست شود و لازم است از اعتماد وزارت نفت که امکان سرمایه گذاری و حضور فعال صنعت پتروشیمی در بخش بالادست را فراهم کرد، قدردانی شود.او در نشست خبری خود هم از آمادگی هلدینگ خلیج فارس برای اجرای طرح های بالادست صنعت نفت و گاز به منظور تأمین خوراک پتروشیمی ها خبر داد و گفت: این موضوع دو دلیل دارد؛ پتروشیمی ها افزون بر توان مالی و فنی، برای تأمین خوراکشان انگیزه بیشتری دارند و می توانند این پروژه ها را در زمان بندی مناسب اجرا کنند. اما این موضوع در نشست تخصصی کنگره نفت و نیرو (هفته گذشته) بررسی شد. نشست تخصصی «تولید در بالادست با هدف پتروشیمی و مرز نقش آفرینی این صنعت» با حضور جعفر ربیعی، مدیرعامل شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس، رکن الدین جوادی، عضو شورای عالی باشگاه نفت و نیرو و مدیرعامل پیشین شرکت ملی نفت ایران و کریم زبیدی، مدیر برنامه ریزی تلفیقی شرکت ملی نفت ایران و تنی چند از مدیران برگزار شد. ربیعی در این نشست به چالش کمیت خوراک مجتمع های پتروشیمی و مشکلات همیشگی در تأمین خوراک اشاره کرد و گفت: در صورتی مجتمع های پتروشیمی با حداکثر ظرفیت فعالیت و درآمدزایی خواهند داشت که خوراکشان به طور کامل تأمین شود.
آرزویمان تکمیل زنجیره محصولات است
به طور قطع، بهره وری پتروشیمی ها بسیار بالاتر از نفت و گاز است و دنیا نیز به همین سمت رفته و ما نیز باید در این مسیر حرکت کنیم.مدیرعامل هلدینگ خلیج فارس با بیان اینکه ذهنیتی وجود دارد که بالادست صنعت نفت جزو سیستم دولتی است و هیچ کس حق ورود به آن را ندارد، افزود: از طرفی نیز کمبود بودجه و مقررات دست و پاگیر در سیستم دولتی سبب شده که مجتمع های پتروشیمی دغدغه و نگرانی تأمین خوراک داشته باشند، با وجودی که خوراک موجود است.ربیعی با اشاره به اینکه آرزو داریم همه زنجیره را کامل کنیم، تصریح کرد: شاید نطفه اش هم اکنون بسته شده است؛ زنجیره گاز مشعل تا پلی اتیلن در مگاپروژه بیدبلند خلیج فارس در اختیار هلدینگ خلیج فارس است و جای قدردانی دارد که این مرزهای بالادست و پایین دست هم اکنون برداشته شده و افتخار دارد که این زنجیره تکمیل می شود.اما رکن الدین جوادی، عضو شورای عالی باشگاه نفت و نیرو و مدیرعامل پیشین شرکت ملی نفت ایران معتقد است هنوز به میزان مطلوب وارد زنجیره ارزش پتروشیمی نشده ایم و باید این موضوع را جدی تر بگیریم. وی با اشاره به اینکه هیچ منع قانونی برای واگذاری تولید در صنعت نفت به بخش خصوصی به جز مخزن وجود ندارد، ادامه داد: در این میان نباید تردید شود، منتها نیاز به فرهنگ سازی است و باید با هدف راهبردی به توسعه صنعت پتروشیمی پرداخت.بر اساس این گزارش، به نظر می رسد موضوع ورود پتروشیمی ها به بخش بالادست بیشتر از هر چیز موانع ساختاری دارند. به عبارتی برای این توانمندی و همکاری مشترک، علاقه مندی و اشتیاق وجود دارد، اما مسئله مهم این است که این ورود با چه شیوه و اولویت و با چه سازوکاری در ارتباط با صنایع نفت و گاز انجام می شود تا تداخل ایجاد نکند. حالا دیگر صنعت پتروشیمی صنعتی هوشمند، مستقل، خودکفا و تا حد زیادی پردرآمد است و می تواند با این توانمندی و اعتبار به بخش بالاسری خود حداقل در بخش تامین چرخه نیازهای خود وارد شود. اگر امروز با یک مگا پروژه بیدبلند خلیج فارس نگاه ها این گونه به سمت صنعت پتروشیمی جلب شده و اعتماد ها را به دست آورده است، با اجرای مگاپروژه های چند هزار میلیاردی تومانی جدید، این روند شتاب می گیرد.