گزارش «مشعل» از مرکز سلامت کار گچساران و درمانگاه هاي عملياتي گوره و بينک
درمان در قلب تپنده نفت
سميه راه پيما-طب کار، شاخه اي از طب پيشگيري محسوب مي شود که در زمينه خدمات سلامت شغلي است. در اين رشته اقدام هاي باليني و اجراي برنامه هاي پيشگيري، با توجه به شرايط محيط کار براي سلامت کارکنان انجام مي شود. سلامت شغلي بتدريح از شکل يک علم تک محوري با نگرش خاص به ريسک، خارج شده و به يک رويکرد جامع و چند وجهي که به رفاه و سلامت اجتماعي، رواني و جسمي، سلامت عمومي و توسعه فردي مي انديشد، تبديل شده است. متخصصان طب کار و پزشکاني که در اين زمينه فعاليت مي کنند، با شناختي که از محيط کار، فرايندکاري، خطرات و عوامل زيان آور محيط کار و نيز تاثير اين عوامل بر سلامت دارند، با بررسي و ارزيابي محيط کار، معاينه هاي دوره اي و غربالگري، باعث تشخيص زودرس و درمان به موقع بيماري ها و آسيب هاي ناشي از کار مي شوند. در اين ميان شکي نيست که سلامت کار و اچ اس اي در صنعت نفت با توجه به ماهيت آن، بويژه در مناطق عملياتي، امري ضروري و اجتناب ناپذير است و توجه به آن همانند ديگر فعاليت هاي صنعت نفت بايد مورد نظر قرار گيرد، از اين رو اگر شاغلان از اهداف و اهميت معاينه هاي دوره اي آگاه باشند، با تمايل و انگيزه بيشتري براي انجام معاينه ها مراجعه مي کنند.
تراب احمدي، رئيس مرکز سلامت کار بهداشت و درمان صنعت نفت گچساران در اين زمينه مي گويد: «اهميت حفظ و ارتقاي سلامت کارکنان در افزايش بهره وري و توسعه پايدار کاملا مشخص بوده و يکي از روش هاي ارتقاي سلامت شاغلان، انجام معاينه هاي دوره اي سالانه است. در واقع هدف ما از انجام معاينه هاي دوره اي، شناسايي و تشخيص زود هنگام بيماري هاي شغلي در مراحل قابل درمان و پيشگيري از پيشرفت بيماري، بررسي تناسب جسماني و روحي - رواني شاغلان با ماهيت و مواجهات شغلي و همچنين غربالگري بيماري هاي مزمن غير واگير داراي قابليت غربالگري مانند ديابت، هيپرليپدمي، هيپرتانسيون و ... است. معاينه هاي دورهاي، به تشــخيص زود هنگام بيماريهاي شــغلي و غير شغلي منجر مي شود و در نتيجه، باعث پيشــگيري از پيشرفت بيماري به مراحل ناتوان کننده خواهد شــد. نبود معاينه هاي دورهاي ميتواند باعث کاهش شناســايي موارد بيماري، افزايش موارد پيشرفته و ناتوان کننده در بيماريها، افزايش هزينههاي درمان، غيبت از کار و کاهش بهرهوري نيروي انساني شود.» او ادامه مي دهد: «آنچه در اجراي فرايند انجام معاينه هاي سلامت کار در مرکز سلامت کار گچساران مهم به شمار مي رود، عمل به مجموعه دستورعمل طب صنعتي سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت است. پزشکان مرکز اين دستورعمل ها را آموزش مي بينند و بر اساس آن، معاينه هاي سلامت کار را بر مبناي کار محوله و مواجهه شاغل با عوامل زيان آور شغلي انجام مي دهند. اين روند کمک مي کند تا در معاينه ها، تناسب جسماني فرد با شغل پيشنهادي تعيين و تاييد شود. هدف ديگر معاينه ها در مرکز سلامت کار اين است که فرد شاغل از نظر روحي - رواني با شغل مورد نظر تناسب داشته باشد.» به گفته احمدي، «بيش از چهار هزار نفر از کارکنان رسمي و قراردادي صنعت نفت، تحت پوشش مرکز سلامت کار بهداشت و درمان صنعت نفت گچساران قرار دارند که اغلب در شرکت بهره برداري نفت و گاز گچساران شاغل هستند. در سال 97 از اين تعداد، سه هزار و 693 نفر از کارکنان صنعت نفت معاينه دوره اي شدند که اين امر بيانگر پوشش 96 درصدي معاينه ها در شاغلان تحت پوشش است.»
بهداشت حرفه اي و تغذيه نداريم
رئيس مرکز سلامت کار بهداشت و درمان صنعت نفت گچساران مي گويد: «امسال تمرکز را بر پيگيري بيماران گذاشتيم تا روند درمان افراد مبتلا به بيماري هاي شغلي و بيماري هاي مزمن غير واگير را بدقت پيگيري کنيم. همچنين طرح خطر سنجي سکته هاي قلبي و مغزي را نيز با جديت اجرا مي کنيم. بر اساس اين طرح، هر شاغلي که براي انجام معاينه هاي طب صنعتي مراجعه مي کند، ريسک ابتلا به سکته هاي قلبي و مغزي او طي 10 سال آينده را اندازه گيري مي کنيم و با توجه به آن، او را در يکي از گروه هاي سبز، زرد، نارنجي و قرمز قرار مي دهيم که متناسب با خطر سنجي انجام شده، اقدام هاي درماني يا پيشگيرانه را براي او دنبال مي کنيم. خطرسنجي، يکي از راهکارهاي مناسب در تخمين ميزان «احتمال بروز سکته هاي قلبي- مغزي طي 10 سال آينده» بوده و به فرد شاغل کمک مي کند تا با شناخت عوامل ابتلا به بيماري قلبي، احتمال وقوع آن را کاهش دهد. علاوه بر معاينه هاي سلامت کار، خدماتي مانند مشاوره روانشناسي، شنوايي سنجي نوزادان و خانواده ها، خدمات تشخيصي و ترميمي دندانپزشکي و ... نيز در مرکز سلامت کار گچساران انجام مي شود.» به گفته او، «شيوع بيماري قلبي - عروقي به دليل کم تحرکي و رژيم غذايي نامناسب در حال افزايش است. ديابت، فشار خون بالا، چاقي و اضافه وزن از جمله بيماري هاي شايع در جمعيت تحت پوشش است که در اين زمينه با تشکيل کميته تغذيه، تاکيد بر رستوران هاي دوستدار سلامت و انجام مشاوره تغذيه در بيماران ، اصلاح سبک زندگي و بهبود تغذيه شاغلان را پيگيري مي کنيم. از ديگر بيمارهاي شايع در ميان شاغلان اين منطقه ، مي توان به بيماري هاي اسکلتي و عضلاني مانند بيرون زدگي ديسک بين مهره اي کمر و گردن و آرتروز زانو و گردن اشاره کرد که طبق بررسي هاي انجام شده، به دلايلي از جمله وضعيت نامطلوب جاده هاي ارتباطي، اين بيماري رو به افزايش است.» بايد گفت که در کنار خدمات گسترده اي که مرکز سلامت کار ارائه مي کند، اين مرکز با سختي ها و کمبودهايي روبه روست. رئيس مرکز سلامت کار بهداشت و درمان صنعت نفت گچساران در اين زمينه مي گويد: «در حال حاضر کارشناس بهداشت حرفه اي و کارشناس تغذيه در مرکز سلامت کار نداريم که وجود اين کارشناسان، باعث ارتقاي کيفيت معاينه ها و پيگيري بهتر وضعيت سلامت شاغلان مي شود.»
انجام خدمات پزشکياري در 9 درمانگاه
علاوه بر سلامت کار، دو فعاليت مهم ديگر نيز در مرکز سلامت کار بهداشت و درمان صنعت نفت گچساران صورت مي گيرد که اورژانس پيش بيمارستاني در واحدهاي صنعتي و خدمات بهداشت محيط و عمومي را شامل مي شود. احمدي درباره اورژانس هاي پيش بيمارستاني مي گويد: « 9 درمانگاه صنعتي تحت نظارت داريم که به شاغلاني که در مناطق عملياتي مشغول به کار هستند، خدمات ارائه مي کند. در حال حاضر در سه درمانگاه سياهمکان، بي بي حکميه 1 و دشت گز، پزشک مستقر است و خدمات شش درمانگاه ديگر در سطح پزشکياري است. خدمات اين درمانگاه هاي عملياتي به صورت 24 ساعته است و پرستاران آنها در خصوص اورژانس هاي صنعتي مانند سوختگي ها و مسموميت با مواد شيميايي و ... آموزش هاي لازم را ديده اند. در اين درمانگاه ها با کمبودهايي از جمله فرسودگي آمبولانس ها روبه رو هستيم.» از مهم ترين فعاليت هاي واحد بهداشت محيط، بازرسي و تاييد سلامت مواد غذايي قبل از ورود به مجموعه هاي صنعتي، باشگاه هاي غذاخوري و مهمانسراهاست. همچنين بررسي سلامت آب، با انجام کلر سنجي روزانه و نمونه برداري ميکربي و شيميايي آب ، سم پاشي و گندزدايي واحدهاي مسکوني و ادارات، طعمه گذاري براي حشرات و جانوران موذي و بازديد از اماکن عمومي مانند استخر ها، مدارس، مغازه ها و آبدارخانه ها از ديگر اقدام هاي واحد بهداشت محيط است.
رئيس مرکز سلامت کار بهداشت و درمان صنعت نفت گچساران با اشاره به آمار فعاليت هاي بهداشت محيط که در سال گذشته انجام شد، مي گويد: «کارشناسان اين مرکز در سال 97 بيش از 35 تن مواد غذايي مانند گوشت، ماهي، مرغ و مواد لبني را بازرسي کردند و حدود دو هزار و 420 مورد کلر سنجي انجام شد. همچنين در سال گذشته يک هزار و 681 مورد سمپاشي در واحدهاي صنعتي و منازل داشتيم که از نظر مساحت بيش از 748 هزار متر مربع را شامل مي شود؛ البته بازديدهايي از واحدهاي صنعتي و آبرساني خارج از ناحيه مهمانسراها و باشگاه هاي داخل ناحيه، استخرهاي مربوط به صنعت نفت، مخازن آب کارگري و کارمندي، آبدارخانه هاي داخل ناحيه ، آبدارخانه هاي خارج از ناحيه و مغازه هاي محدود به واحد صنعت نفت نيز از سوي کارشناسان بهداشت محيط به صورت منظم انجام مي شود.»
نبود برق اضطراري در درمانگاه هاي عملياتي
ساختمان جديد درمانگاه عملياتي بينک، تازه ساز است؛ اما ترک هايي روي ديوار و سقف آن ديده مي شود. با اين حال شرايط مساعدي را براي تيم پزشکي فراهم کرده است. رحمان رضايي، مسؤول درمانگاه هاي خارج از منطقه بهداشت و درمان صنعت نفت گچساران در اين باره مي گويد: « به مهندسي ساختمان پيشنهاد داديم قبل از شروع به کار، اچ اس اي نظارت داشته باشد تا نکات ايمني به طورکامل رعايت شود. مشکلي که در تمام درمانگاه ها به صورت مشترک وجود دارد، اين است که برق اضطراري در هيچکدام از درمانگاه ها نداريم که اين يک معضل است. اکنون درمانگاه ها ساخته شده اند؛ اما زير ساخت ايجاد برق اضطراري وجود ندارد.»او مي افزايد: «در هر شيفت يک پرستار، کارشناس فوريت هاي پزشکي و آمبولانس داريم که به صورت هفتگي کار مي کنند تا اگر کسي دچار سکته قلبي، گاز گرفتگي، عقرب گزيدگي، مار گزيدگي و ... شود، تحت درمان قرار گيرد.» رضايي در ادامه به سختي ها و مشکلات کار اشاره مي کند و ادامه مي دهد: «در فصل گرما شاهد شيوع بيماري هاي گوارشي هستيم، البته به دليل موقعيت جغرافيايي مسير کارکنان در اين منطقه بسيار گرم، خطرات گاز گرفتگي صنعتي براي آنها وجود دارد.»به گفته او، «سال گذشته به همراه کارشناس اچ اس اي از تمام درمانگاه هاي مناطق عملياتي، بازديد و فهرستي از کمبود امکانات رفاهي و پزشکي آماده کرديم که براي تامين آنها، به هزينه اي حدود يک ميليارد و 500 ميليون تومان نياز بود که اين بودجه تامين شده و اکنون در مرحله خريد هستيم.»مسؤول درمانگاه هاي خارج از منطقه بهداشت و درمان صنعت نفت گچساران ادامه مي دهد: «در نظر داريم تا در درمانگاه ها آموزش را نيز مورد توجه قرار دهيم، از اين رو آموزش هايي از جمله احياي قلبي و عروقي، تفسير نوار قلب و اورژانس هاي محيطي و مسموميت هاي صنعتي را در دستور کار داريم. »
فوريت هاي پزشکي در کنار پزشکياران
احد صداقت که کارشناس پرستاري است و از دو سال گذشته در درمانگاه عملياتي بينک مشغول به کار شده، مي گويد: «در گذشته امکانات رفاهي مانند تلويزيون، جارو برقي و آب آشاميدني نداشتيم که با پيگيري هاي مسؤول درمانگاه هاي عملياتي بهداشت و درمان صنعت گچساران، اين امکانات فراهم شده است.» به گفته او، «طي يک سال گذشته مواردي از جمله سکته قلبي، سوختگي و سقوط از ارتفاع داشتيم که خوشبختانه مشکل خاصي براي اين افراد پيش نيامد و بعد از مدتي استراحت پزشکي به محل کار خود بازگشتند. در اين موارد حاد وجود فوريت هاي پزشکي در کنار ما بسيار کمک کننده است، زيرا وقتي بحث اعزام بيمار به خارج از منطقه پيش مي آيد، اين فرد با بيمار همراه مي شود و ديگر درمانگاه خالي از پزشکيار نخواهد بود؛ ضمن آنکه در شرايط اضطراري نيز فوريت هاي پزشکي مي توانند در کنارمان خدمات احيا و ... را انجام دهند.»
در ادامه با کوروش افشين که کارشناس فوريت هاي پزشکي است و در درمانگاه عملياتي بينک مشغول به کار است، صحبت مي کنم. او مي گويد: «اگر بيماري به اعزام نياز داشته باشد، با اسکورت طبي همراه او مي رويم تا بيمار را به مرکز درماني در نظر گرفته شده برسانيم، از اين رو از مسؤولان مي خواهم که ما در کنار پزشکياران، همچنان مشغول به کار باشيم.»
در نظر گرفتن فوق العاده ماموريت
وقتي به درمانگاه هاي مناطق عملياتي از جمله گوره مي رويم، سکوتي که در آنجا حاکم است، بسيار جلب توجه مي کند. شايد در چند روز اول حضورمان در منطقه، از سکوت آنجا لذت ببريم؛ اما بعد از آن کسل آور مي شود، پزشکياران اين درمانگاه ها به دليل مسؤوليتي که به عهده دارند، نمي توانند محل کار خود را ترک کنند و بايد در آنجا به طور دائم حضور داشته باشند. از روح اله روز افزا، پزشکيار درمانگاه عملياتي گوره مي پرسم که چگونه از سکوت حاکم بر اين منطقه بهره مي برند که مي گويد: «روزهاي اولي که براي ارائه خدمت به اين منطقه آمده بودم، از سکوت اينجا اذيت مي شدم؛ اما اکنون با مطالعه روي مطالب پزشکي از اين مزيت به بهترين نحو ممکن استفاده مي کنم؛ البته کار در اينجا به دليل دوري از خانواده سخت است؛ اما زماني که مي توانيم به کارکنان زحمتکش اين منطقه خدمات درماني ارائه کنيم يا در شرايط اضطراري، خود را به محل وقوع حادثه برسانيم، مشکل دوري از خانواده و دلتنگي مان کمي کاهش مي يابد.» به گفته او، «در گذشته امکانات رفاهي از جمله کولر، موکت، تلويزيون و ... نداشتيم، اما اکنون اين شرايط مهيا شده است.» او از اينکه از سوي يک نشريه براي تهيه گزارش به درمانگاه هاي مناطق عملياتي رفته ايم، ابراز رضايت مي کند و مي گويد: « شايد اين سوال براي برخي از کارکنان پيش بيايد که کار ما به دليل تعداد مراجعه کنندگان که به 6 تا 10 نفر در روز مي رسد، راحت باشد، اما در پاسخ بايد گفت که هميشه در حال آماده باش هستيم تا اگر شرايط اضطراري در منطقه پيش آمد، خود را سريع به محل حادثه برسانيم، ضمن آنکه وقتي کارهاي بهره برداري يا تعميرات اساسي پيش مي آيد، به صورت ثابت تا پايان زمان تعيين شده آنجا هستيم؛ اما متاسفانه برايمان در پايان ماه لحاظ نمي شود. از مسؤولان درخواست دارم تا محوري به عنوان فوق العاده ماموريت برايمان در نظر بگيرند.»