گفت وگو با مدیر طرح احداث جایگاه های سی ان جی شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ایران
سی ان جی دنیای آن
سعيد محمد بيگي توليد روزافزون خودروهاي بنزيني ازسوي کارخانه هاي خودروساز و مصرف رو به افزايش بنزين، چراغ خطري را ازسال ها پيش براي مديران حوزه انرژي روشن کرد؛ به گونه اي که آنها را به سويي رهنمون کرد تا با توجه به وجود منابع عظيم گاز در کشور، به اين انرژي پاک بينديشند و از اين انديشه را در صنعت سي ان جي که دربرخي کشورها از آن به عنوان سوخت غالب استفاده مي شود، بهره گيرند. صنعت سي ان جي درايران، درقياس با کشورهايي مانند مالزي، هنوز نوپاست؛ اما ظرفيت بالقوه اي همچون ذخاير و منابع قابل توجه گاز در کنارمديريت انرژي کشور مي تواند درشتاب دهي به رشد وتکامل آن، نقش بسزايي داشته باشد. درباره کم و کيف اين صنعت که از تولد آن در کشور بيش ازيک دهه مي گذرد، با حميد قاسمي، مدير طرح احداث جايگاه هاي سي ان جي شرکت ملي پخش فرآورده هاي نفتي ايران گفت وگويي درقالب پرسش و پاسخ تنظيم شده است که مشروح آن را مي خوانيد.
براي ورود به بحث ازنظر شما که سال هاست درحوزه سي ان جي فعال هستيد، چه ضرورت هايي وجود دارد که استفاده از اين سوخت پاک را در حوزه حمل و نقل مهم مي سازد؟
به اين سوخت بايد ازچند منظر توجه کرد. نخست آن که کشورما از داشتن چنين ذخيره باارزشي(گاز) غني است وشايد همين موضوع مهم، به تنهايي کافي باشد که از اين پتانسيل خدادادي به نحو مطلوب تر استفاده شود. نکته دوم، ارزان و پاک بودن آن نسبت به ديگر حامل هاي انرژي است که اين خود مزيت مهم ديگري براي بهره گيري از سي ان جي در ناوگان حمل و نقل است. مصرف لجام گسيخته بنزين درکشورعامل مهم ديگري است که استفاده ازسي ان جي را مقرون به صرفه و ضروري مي سازد. آمارها گواهي مي دهند که مصرف اين فرآورده نفتي راهبردي (بنزين) از مرز80 ميليون ليتر در روز به راحتي عبور کرده است که مي تواند زنگ خطري براي مديران حوزه انرژي باشد. مصرف سي ان جي وتعميم آن در کشورالبته با تعامل بيش از پيش بخش هاي مرتبط مي تواند کمک کند تا بردهنه اسب سرکش مصرف بنزين لگام زد و از بخارشدن ميليون ها ليتر بنزين درهواجلوگيري کرد؛ به طوري که هم محيط زيست آلوده نشود، هم ميليون ها دلار ارز ازکشور خارج نشود و هم بازاري براي صادرات آن ايجاد شود. مجموعه مواردي که ذکرشد، استفاده از سي ان جي و توسعه اين صنعت را ضروري کرده است.
از زمان ورود سي ان جي به سبد سوخت کشور، چه تحولاتي در جهت رشد تکاملي اين صنعت رخ داده است؟
گاز طبيعي فشرده يا همان سي ان جي ازسال 1381 وارد سبد سوخت کشور شده است و از آن زمان تاکنون فراز و فرودهايي که به سياست هاي کلان باز مي گردد، داشته، درمجموع حرکت رو به جلويي را تجربه کرده است اما سرعت تکاملي آن بايد افزايش يابد تا بهره بهتري از اين پتانسيل گرفته شود. هم اکنون 2490 جايگاه عرضه سوخت در سراسر کشور به خودروهاي گازسوزسرويس دهي مي کنند و روزانه 20 ميليون و500 هزار متر مکعب سي ان جي وارد مخازن اين گونه خودروها مي شود.
به نظر شما اين ظرفيت با گذشت 16 سال کم نيست؟
هم اکنون تقريبا به اندازه همين حجم، ظرفيت خالي در جايگاه هاي عرضه سي ان جي وجود دارد؛ به عبارت ديگر ظرفيت کنوني سوخت گيري در جايگاه هاي عرضه سي ان جي بيش از40 ميليون مترمکعب است.
چه تناسبي بايد ميان خودرو و عرضه سي ان جي برقرار باشد؟
باتوجه به ظرفيتي که براي عرضه سي ان جي در کشور وجود دارد، تعداد خودروهاي گاز سوز بايد دست کم 8. 8 ميليون دستگاه باشد که البته در حال حاضر اين همخواني وجود ندارد و بايد شتاب در زمينه گاز سوز کردن خودروها بيشتر شود.
چه عواملي موجب شده است تا گرايش مردم به استفاده از سي ان جي زياد نباشد؟
براي پاسخ به اين سوال بايد چندعامل را درنظر گرفت. نخست اين که در احداث يک جايگاه، زمين يک فاکتور اصلي و مهم است به ويژه در کلان شهرهايي مانند تهران که قيمت آن بسيار بالاست واين مهم اشتياق به ساخت جايگاه و در نتيجه سوخت گيري را کاهش مي دهد.
موضوع قابل بحث ومهم ديگر، خودروهاي گازسوزاست. درسال هاي آغازين ظهور سي ان جي در کشورکارخانه هاي خوروساز، توليد خودروهاي پايه گازسوز را در دستور کارخود داشتند وکارگاه هايي هم ايجاد شده بود که خودروهاي بنزين سوز را تبديل مي کرد. جايگاه سازي هم که کم کم سرعت گرفته بود و استفاده ازسي ان جي، روبه فزوني بود. اما پس ازچند سال اين ريتم ازجنبه توليد خودروهاي پايه گازسوز کند وموجب ناهمگوني دراين ميان شد.
هم اکنون چه تعداد خودروگازسوز در کشور وجود دارد که از سي ان جي استفاده مي کنند؟
بنابرآخرين آمار، هم اکنون چهارميليون و130هزاردستگاه خودروي گاز سوز(تبديلي و پايه گازسوز) در کشور تردد مي کنند که تعداد کمي از آنها پايه گازسوز تبديلي است.
کارگاه هاي تبديل خودرو چقدر توانسته اند در حوزه سي ان جي سوز کردن خودروها نقش آفرين باشند؟
بنابر هماهنگي هاي صورت گرفته باوزارت ( صمت) صنعت معدن، تجارت، 1100کارگاه براي تبديل کارگاهي مشخص شده است تابه گازسوزکردن خودروهاي بنزيني اقدام کنند. اين کارگاه ها زيرنظر شرکت هاي معتمد سازمان استاندارد و نماينده اين سازمان هستند. اتفاقي که افتاده اين است که روزانه تنها چهاردستگاه خودرو بنزين سوز به خودرو سي ان جي سوز تبديل مي شود؛ در حالي که ظرفيت سي ان جي سوز کردن تا20 دستگاه خودروهم وجود دارد. اين يعني غيرفعال بودن شمار زيادي از کارگاه هاي تبديل و بيکار بودن 24 هزار نفر.
بايد از صنعت سي ان جي به عنوان يک فرصت طلايي استفاده کرد.
تجهيزات سي ان جي نيز خود بخشي از اين صنعت است که مي تواند به گسترش آن کمک کند، در اين حوزه چه توفيق هايي داشته ايد؟
درحوزه ساخت تجهيزات سي ان جي مانند مخزن، کيت هاي فشار، رگلاتور و... فعاليت هاي رو به جلوي بسيار خوبي انجام شده است. هم اکنون سه کارخانه در کشور درحوزه ساخت کمپرسور به هرتعداد که موردنياز باشد فعاليت مي کنند. همچنين6 کارخانه ساخت مخزن در کشور وجود داردومشکلي نيزاز اين جهت وجود ندارد. دربخش هايي هم مثل رگلاتور و کيت هاي فشار بالا، صادرات انجام مي شود؛ بنابراين مي توان گفت در حوزه تجهيزات سي ان جي، خودکفا هستيم و از اين بابت با مشکلي رو به رو نيستيم.
براي اين که مردم اقبال بيشتري به استفاده از سي ان جي نشان دهند، چه راهکار يا راهکارهايي را پيشنهاد مي کنيد؟
هم اکنون به ازاي يک مترمکعب سي ان جي ازمصرف کننده 414تومان و به ازاي يک ليتربنزين 1000 تومان دريافت مي شود و اين يعني 600 تومان اختلاف فيمابين ميان اين دو سوخت. به طور طبيعي وجود چنين فاصله قيمتي ميان سي ان جي و بنزين، ميل به استفاده از بنزين را بيشتر مي کند و تمايل به استفاده از سي ان جي با همه مزيت هايي که دارد، کاهش مي يابد. ازسوي ديگر، شمارخودروهاي گازسوزاست که تعداد آنها درقياس با خودروهاي بنزين سوزقابل توجه نيست. اگرسياست هاي کلان توليدکنندگان خودرو، همسو تربا صنعت سي ان جي عمل مي کردند، به طور حتم امروز خودروهاي بيشتري گازسوزشده بودند. بنابراين قيمت مي تواند به عنوان يکي از عوامل تعيين کننده دراستفاده از سي ان جي و ايجاد گرايش بيشتربه استفاده ازآن باشد و همگام با آن افزايش تعداد خودروهاي گازسوز کارخانه اي. موضوع هاي ديگري هم وجود دارد که کمبود زمين ازآن جمله است. البته براي حل آن راهکارهايي وجود دارد که ايجاد جايگاه هاي تک سکو و کوچک مقياس، نمونه هايي از آن هستند. اگر خودروهاي جديد پايه گازسوزتوليد شوند و بنزين به تدريج حذف شود، سهم اين حامل انرژي درسبد سوختي کشورافزايش و بسياري از هزينه هاي نيز کاهش خواهد يافت.
صحبت ازجايگاه هاي کوچک مقياس شد، احداث اين گونه جايگاه ها بيشتر در چه مناطقي متمرکز است وچقدر مي تواند در رسيدن به اهداف حوزه سي ان جي کمک کند؟
همانطور که اشاره شد، زمين وگران بودن آن به ويژه در کلان شهرها از جمله عوامل مهم در جايگاه سازي است. يکي از سناريوهايي که براي حل اين موضوع به آن توجه شده، احداث جايگاه کوچک مقياس است؛ جايگاه هايي که به فضاي زيادي نياز ندارند ومي تواند مساله زمين را به ويژه در کلان شهرهايي مانند تهران حل کند. هم اکنون 11جايگاه کوچک مقياس درسراسر کشور احداث شده که يک مورد آن در تهران است. براي تعميم اين گونه جايگاه ها مطالعات انجام و براساس آن مکان هايي شناسايي شده است و در حال پياده سازي آن هستيم. فضاي کم، نياز نداشتن به سرمايه گذاري زياد، پايين بودن مصرف برق، همچنين قابل احداث بودن در فضاهايي مانند پارک ها، شهرک هاي و مجتمع هاي مسکوني، ازجمله مزيت هاي جايگاه هاي کوچک مقياس هستند و بخش خصوصي نيز بنابر همين مزيت ها علاقه مند به سرمايه گذاري در اين بخش است. جايگاه هاي کوچک مقياس، ازايمني لازم برخوردارند و هيچ خطري شهرو ندان را براي سوخت گيري تهديد نمي کند.
تعامل باسازمان هايي مثل شهرداري چه کمکي به گسترش صنعت سي ان جي مي کند؟
به طورحتم شهرداري نقش مهمي درتحقق اين هدف ايفا مي کند. زمين از موارد کليدي است وهنوز نتوانسته ايم دربخش واگذاري زمين از سوي اين سازمان به توفيق چنداني دست يابيم. به گفته شهرداري، 60 درصد فضاي شهري عمومي است ونمي توان از آن استفاده براي احداث جايگاه کرد؛ درحالي که بخش خصوصي به حضور و فعاليت دراين بخش علاقه مند است.
شهرداري با اطلاعاتي که در حوزه حمل و نقل دارد، مي تواند مکان هايي را مشخص و اين اطلاعات را براي احداث چنين جايگاه هايي به ما اعلام کند. به اين ترتيب، هم تعداد جايگاه هاي سي ان جي افزايش مي يابد وهم دسترسي مردم به اين جايگاه ها در هر نقطه از شهر بيشتر مي شود.
اين آمادگي وجود دارد که درهر نقطه که شهرداري مشخص مي کند، جايگاه احداث شود. البته منظورجايگاه هايي با مساحت و زمين زياد نيست بلکه جايگاه تک سکوست که به فضاي چنداني نياز ندارد.
طرحي با عنوان هوشمند سازي جايگاه ها را در دستور کار داريد. محتواي اين طرح چيست؟
ايمني جايگاه ها موضوع مهمي است که نبايد از آن غافل شد وهوشمند سازي جايگاه هاي سي ان جي نيز با همين هدف انجام مي شود. در يک جمله، هوشمندسازي جايگاه يعني بالا بردن ضريب ايمني آنها براي جلوگيري از وقوع حوادث جبران ناپذير. در 90 درصد انفجارهايي که در جايگاه هاي سي ان جي رخ مي دهد، اين رهگذران و اطرافيان هستند که صدمه مي بينند به همين خاطر سيستمي در جايگاه هاي سي ان جي طراحي شده است که وقوع حوادث را به صفر برساند. با وجود اين سامانه وقتي خودرو به منظورسوخت گيري وارد جايگاه مي شود، دوربين پلاک خوان، پلاک خودرو را ثبت وبه منظور آناليز، وارد سامانه هوشمند مي کند. پلاک خودرو وارد شده به سامانه با اطلاعات مرکز داده ها مطابقت داده مي شود. در صورتي که خودرو حاضر درجايگاه تست هاي لازم را انجام نداده باشد، اجازه سوخت گيري به آن داده نخواهد شد و ديسپنسر عمل نخواهد کرد. درسامانه هوشمند برنامه اي طراحي شده است که خودروهاي معيوب نمي توانند وارد جايگاه شوند و راه بند، مانع ورود آنها به جايگاه براي سوخت گيري مي شود. ايمني بالا براي اشخاص، همچنين تفکيک هزينه سوخت گيري و واريز خودکار آن به حساب ذي نفعان نيز از ديگر مزيت هوشمند سازي جايگاه هاست.
اسنپ و تپ سي، شرکت هاي خدمات رساني هستند که در سطح شهر تردد دارند و بنزين مصرف مي کنند. گويا براي سي ان جي سوز کردن آنها نيز طرحي در دستور کار داريد؟
اين شرکت ها در ناوگان حمل و نقل عمومي براي خود جايي بازکرده اند و روزانه مسافران زيادي را درسطح شهرها جابه جامي کنند. با مديران اين شرکت هامذاکراتي درخصوص تبديل سوخت خودروها فعال درحوزه اسنپ و تپ سي انجام شده است که اميدواريم به نتيجه برسد.
موضوع تخصيص وام تبديل به سي ان جي براي خودروهاي پرمصرف بنزيني چيست؟
براي اين که صاحبان خودروهاي بنزين سوزپرمصرف مثل وانت بارها، بتوانند خودروي خود را سي ان جي سوز کنند، وامي با سقف 5/2 ميليون تومان در نظر گرفته شده است که علاقه مندان مي توانند از آن استفاده کنند.
علاقه مندان به دريافت اين وام مي توانند باورود به سامانه اينترنتي "خودروهاي گازسوزکشور"(IRNGV)دراين سامانه ثبت نام وبا ورود به بخش"درخواست تبديل خودرو گاز سوز"مراحل دريافت وام را از اين طريق پيگيري کنند.
اي ان جي چيست؟
گازطبيعي با هدف استفاده درخودروها به چند شکل(سي ان جي، ال پي جي و اي ان جي قابل ذخيره سازي) و گازطبيعي جذبي يا «اي ان جي» يکي ازاين اشکال است. به عبارت ديگر، اي ان جي فناوري جديدي براي ذخيره سازي گاز در مخازن خودروهاي گازسوز که فشار کم بارش و ايمني بالا، مزيت هاي مهم آن است. مي توان اينطور گفت که اي ان جي به خودي خود يک دانش ذخيره سازي گاز در مخزن خودروگازسوز است. استفاده از گازطبيعي جذبي (اي ان جي) اين امکان را مي دهد که فشار گاز از200 بار در مخازن سي ان جي به 35بارکاهش يابد و ايمني بيشتري در اختيار داشته باشيم. استفاده از اي ان جي همچنين اين امکان را مي دهد که مخزن از شکل سيلندري به اشکال ديگري مثل تيوپ تغيير شکل يابد و به سبک تر کردن وزن و ايمن تر کردن آن کمک کند. از سوي ديگر با کاهش فشار مخزن از200 بار به 35 بار از هدررفت انرژي نيزجلوگيري خواهد شد. «اي ان جي» و استفاده از آن در مخازن خودروهاي گازسوز هم اکنون در مرحله تست قرار دارد و هنوز تجاري سازي نشده است.
در دهه فجر پارسال شاهد رونمايي ازموتور تبديلي ديزلي به سي ان جي سوز بوديم. قرار است در اين حوزه چه اتفاقي بيفتد؟
بايد به اين نکته توجه کنيم که ازيک زمان به بعد اقبال به سمت سوخت هايي مانند گازوييل کاهش مي يابد؛ از اين رو بايد ازفرصت ها به بهترين نحو استفاده کرد. کاهش مصرف گازوييل و بنزين مي تواند دراقتصاد ملي کشورمان تاثير شگرفي بگذارند؛ بنابراين، درحوزه تبديل خودروهاي ديزلي گازوييل سوز به سي ان جي سوز برنامه اي داريم و گام هاي اوليه آن برداشته شده و رونمايي از نخستين موتور ديزلي گازسوز در دهه فجر پارسال از آن جمله است. تريلي خودرويي است که موتور آن براي حمل 26 تن بارطراحي و ساخته شده است، اما مي توان به راحتي يک تن بار را هم با آن جا به جا کرد. برنامه ما اين است که تريلي ها را به مخزن هاي سي ان جي مجهز کنيم. تريلي ها در حالت عادي مي توانند 400 ليترگازوييل درمخزن خود جاي دهند. قراراست اين مخزن 400کيلويي به 700 کيلو افزايش يابد که براي يک تريلي اضافه وزن قابل توجهي نيست. بررسي ها نشان مي دهد سودآوري حاصل از اين تبديل مخزن و استفاده از سي ان جي به جاي گازوييل، يک ميليون تومان در روز خواهد بود که در سال اين عدد بسيار قابل توجه و چشمگير خواهد بود. بنابراين اگر به جاي گازوييل از سي ان جي استفاده شود، هم درمصرف انرژي صرفه جويي مي شود، هم مي توان گازوييل آزاد شده دراين چرخه را به بازار صادرات اختصاص داد وهم به تقويت اقتصاد کشورکمک کرد. دو چشم انداز پيش رويمان قراردارد: نخست رخدادهاي آينده ( اين که دوره استفاده از سوخت هاي فسيلي در زماني نه چندان دور پايان مي يابد) و دوم اين که بايد از مصرف بي رويه انرژي جلوگيري شود تا نسل هاي آينده هم سهمي از آن داشته باشند. هم اکنون مقادير زيادي بنزين در کشور مصرف مي شود که لازم است ازشدت مصرف آن کاسته شود و يکي از راه هاي تحقق اين هدف باتوجه به منابع قابل توجه گاز در کشور، تبديل موتورسوخت خودروها ازبنزين وگازوئيل به ديگرسوخت ها ازجمله سي ان جي است. مانند برنامه اي که براي تريلي ها داريم.
حرف ناگفته اي هست که بخواهيد بگوييد؟
دنياي کنوني، دنياي اقتصاد است ودراقتصاد هرچيزي بايد سرجاي خودش قرار گيرد تا بتوان موفق عمل کرد. دراين ميان حمايت از نخبه ها را هم نبايد در پيشبرد اهداف و تحقق آنها فراموش کرد. يادمان نرود که کشورما منابع غني ازگاز را در اختياردارد که ايران را از اين نظر صاحب رتبه دوم جهان کرده است. پس بايد از آن خوب و به جا استفاده کرد.