تلاش براي ثبت جهاني ميراث نفت
کارگاه آموزشي حافظه جهاني يونسکو (ميراث مستند) به همت مديريت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت و با همکاري سازمان اسناد و کتابخانه ملي و سازمان ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي برگزار شد.
در اين کارگاه يک روزه که چهارشنبه 17 بهمن ماه برگزار شد، موضوعاتي همچون ميراث فرهنگي، ميراث مستند و شاخص هاي آن، ميراث صنعت نفت، برنامه حافظه جهاني، مباني و ساختار و پنل هاي آموزشي در زمينه طبقه بندي، فهرست نويسي و دسترس پذيري اسناد، همچنين جايگاه و شاخص هاي مواد آرشيوي در برنامه حافظه جهاني، از سوي کارشناسان مورد بحث و بررسي قرار گرفت.
اکبر نعمت الهي، مدير موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت و فرهاد نظري، مديرکل دفتر ثبت آثار سازمان ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي از جمله سخنرانان اين مراسم بودند.
مدير موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت در كارگاه آموزشي حافظه جهاني يونسکو که با حضور کارشناسان مرکز اسناد، ارزشيابي اسناد و مدارک و نمايندگان موزه ها برگزار شد، گفت: در صنعت نفت، ميراث ارزشمندي داريم، از جمله جرثقيل اكوان كه خاطره طولاني دارد و نقش حياتي در تاريخ معاصر جهان بازي كرده است. تلاش داريم تا حداقل آن بخش هايي از ميراث صنعت نفت را كه نه تنها براي ما، بلكه براي جهان اهميت دارد، به ثبت جهاني برسانيم و در اين مسير از كميته حافظه جهاني مي خواهيم که ما را ياري كند. اكبر نعمت الهي افزود: در ثبت داخل هم تا كنون اقدم هاي موثري با همكاري همكاران مان در سازمان ميراث فرهنگي انجام داده ايم و اميدواريم با تشخيص كميته حافظه جهاني بتوانيم مواردي را كه بايد دنبال كنيم، بياييم و اين نهضت ثبت آثار صنعت نفت را ادامه دهيم. او همچنين از آمادگي دست دركاران موزه هاي نفت براي جلوگيري از نابودي ميراث صنعتي كشور و نفت خبر داد و گفت: موزه كارآموزان آبادان به عنوان بزرگترين موزه صنعتي كشور چندي پيش در آبادان افتتاح شد و با تجاربي كه اكنون موزه هاي نفت از آن برخوردار است، پيش بيني مي كنيم در آينده نزديك براي حفظ و ثبت آثار صنعت نفت كه بخش مهمي از تاريخ معاصر كشورمان را تشكيل مي دهد، گام هاي مهم ديگري برداشته شود.
ضرورت توجه به ميراث صنعت نفت
مديركل دفتر ثبت آثار سازمان ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي در كارگاه آموزشي حافظه جهاني در يونسکو، تاكيد كرد: نمي شود به ايران مدرن نگاه كرد و صنعت نفت و ميراث اين صنعت را نديد. فرهاد نظري ضمن اظهار خوشوقتي خود و همكارانش در سازمان ميراث فرهنگي از فعاليت هاي انجام شده در مديريت موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت، گفت: اهميت قائل شدن براي ميراث فرهنگي در صنعت نفت براي ما مغتنم است؛ زيرا اين صنعت وزارتخانه اي است كه در ظاهر ماهيت آن فرهنگي نيست، اما اهتمام ويژه اي براي حفظ ميراث و فرهنگ كشور دارد. دبير كميته ملي حافظه جهاني با اشاره به درهم تنيدگي تاريخ معاصر ايران و نفت فزود: كشف نخستين اثر تاريخي ايران كه به ثبت جهاني رسيد، نيز در پي گزارش هاي دومورگان، باستان شناس و زمين شناس فرانسوي كه در ايران به دنبال نفت بود، رخ داد. اين گزارش ها حفاري هاي رومن گريشمان را در پي داشت كه به كشف آثار باستاني چغازنبيل در استان خوزستان منجر شد.
آبادان؛ دروازه مدرنيته به ايران
نظري با اشاره به شكل گيري شهر آبادان در پي تاسيس پالايشگاه در اين منطقه گفت: برخي شهرها مثل آبادان يا مسجد سليمان شهرهاي نفتي هستند كه هيچ بهانه اي جز نفت براي ايجاد آنها نبوده است. چنانچه در سفر نامه ناصر خسرو از آبادان با عنوان عبادان نام برده مي شود كه قصبه اي كوچك است و به حصيرهايش شهرت دارد. به گفته او با تاسيس پالايشگاه، شهري شكل مي گيرد كه ظرف مدت كمتر از 50 تا 60 سال، يعني در سال هاي 55 و 56، جمعيت آن به حدود 450 هزار نفر مي رسد ومولد ايجاد چنين شهري صنعت نفت بوده است و خود اين ارزش جهاني دارد.
نظري با يادآوري اينكه اسنادي كه نشان مي دهد چگونه يك منطقه صنعتي مي تواند يك شهر ايجاد كند، خود به خود اهميت دارد، گفت: نقشي كه شهرهايي مثل آبادان در مدرن كردن ايران ايفا كرده اند، قابل توجه است. آبادان دروازه مدرنيته به ايران است. در بسياري از حوزه هاي هنري - فرهنگي وقتي پيشينه آنها را بررسي مي كنيم، به آبادان مي رسيم. مديركل دفتر ثبت آثار سازمان ميراث فرهنگي تاكيد كرد: آبادان، يك مجتمع مسكوني يا شهرك كارگرنشين مثل عسلويه نيست. آبادان شهريت دارد و در تاريخ شهرسازي و شهرنشيني مدرن ما يك نقطه بسيار قابل تامل است كه در سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري شايد به دليل كثرت مسؤوليت و كمبود امكانات فرصت كافي براي پرداختن به آن نبوده است؛ اما حالا خوشحاليم كه مديريت موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت، امكان و توان انجام اين كار را دارد. در صنعت فيلمسازي، ابراهيم گلستان نخستين استوديوي خود را در اين شهر تاسيس مي کند و دوران شكوفايي فعاليت او زماني است كه با شركت نفت كار مي كند او فيلم هاي مستندي مي ساخت كه جوايز جهاني گرفت. در نقاشي، رمان و بسياري ديگر از هنرها هم همين طور، چنانچه تعداد سينماهاي آبادان در دوره اي با تهران برابر بود.
اهميت اسناد به تازگي و كهنگي آن نيست
نظري با اشاره به فعاليت هاي انجام شده در مركز اسناد موزه هاي نفت و يادآوري اينكه اشياي موزه اي امروزه به اشياي زيرخاكي اطلاق نمي شود و اهميت اسناد خيلي با تازگي و كهنگي آنها ارتباط ندارد، گفت: براي مثال ابزارها و تجهيزاتي كه به وسيله آنها نخستين كاوش هاي باستان شناسي و زمين شناسي در ايران انجام شده بود، مثل وسايل نقشه برداري، نقشه كشي، دوربين ها و... بر اثر غفلت و ناآگاهي مورد حفاظت قرار نگرفت و آنها را به چشم آهن آلات اسقاطي و بلامصرف نگاه كرده و به مزايده گذاشتند. در حالي كه اينها شواهد تاريخ باستان شناسي در كشور بودند. وي افزود: البته بعدها همكاران ما در ميراث فرهنگي متوجه اهميت موضوع شدند و تلاش كردند تا اين وسايل را يافته و از باقيمانده ها حفاظت كنند؛ اما به هر حال مهم تغيير نگاه مصرفي به موزه اي و آموزشي است كه مي دانم كار دشواري است و تمامي كساني كه براي ايجاد موزه هاي صنعتي تلاش مي كنند، با آن رو به رو مي شوند، از جمله شما كه در راه اندازي موزه هاي صنعت نفت در حال فعاليت هستيد.
برخي آثار صنعت نفت قابليت ثبت جهاني دارند
مديركل دفتر ثبت آثار سازمان ميراث فرهنگي با اشاره به اينكه در بين اسناد آرشيو صنعت نفت چه از زمان شروع و چه تا زماني كه به ملي شدن نفت منجر مي شود، حداقل يكي دو مجموعه وجود دارد كه بدون ترديد قابليت ثبت جهاني دارند، گفت: ايران تا كنون 22 اثر را در فهرست ميراث جهاني به ثبت رسانده و خوشبختانه نفت در بسياري از حوزه ها، از جمله ميراث طبيعي، مانند نفت شهر و تشكوه، ميراث مستند و ميراث فرهنگي، داراي آثار قابل توجه است. نظري به عنوان نمونه به جرثقيل اكوان در اسكله تاريخي آبادان اشاره كرد و گفت: اين جرثقيل در پيروزي متفقين در جنگ جهاني دوم نقش بسزايي داشت و شايد پيروزي متفقين در اين جنگ بدون اكوان ممكن نبود. اين يك معيار مهم جهاني است كه چنانچه ما اين اثر را براي ثبت جهاني به يونسكو معرفي كنيم، قبل از اينكه بخواهيم از ثبت جهاني آن دفاع كنيم، خود اروپايي ها از آن دفاع خواهند كرد. وي با اشاره به اينكه اكنون اراده اي براي سوار كردن دوباره اين جرثقيل كه نقش مهمي در رويدادهاي قرن 20 داشته است، وجود دارد، اظهار اميدواري كرد که كارهاي مقدماتي براي معرفي اين اثر به دبيرخانه حافظه جهاني يونسكو انجام شود تا جاي صنعت نفت در اين بخش خالي نماند.
تلاش براي ثبت راه آهن سراسري در ميراث جهاني
مديركل دفتر ثبت آثار سازمان ميراث فرهنگي همچنين از اقدام هاي انجام شده در اين سازمان براي ثبت راه آهن سراسري از جنوب به شمال كشور خبر داد و آن را گامي مهم در راستاي حفظ ميراث صنعتي ناميد و افزود: اين راه آهن از خرمشهر در جنوب كشور آغاز شده كه در واقع يك سر آن باز همان جرثقيل اكوان است. به گفته وي اين راه آهن پس از گذشتن از استان هاي مختلف، از جمله خوزستان، لرستان، اصفهان، مركزي، تهران، سمنان، گلستان و مازندران به شمال كشور مي رسد. نظري اين اثر را يكي از نمونه هاي اعلاي ميراث صنعتي توصيف كرد كه كيفيت و تكنيك اجراي تونل ها و پل هاي آن، نظير پل ورسك، در دنيا بي نظير است.
حلب سازي كرمانشاه مجموعه اي ويژه اي
نظري با اشاره به اقدام هاي انجام شده در موزه نفت براي جلوگيري از تخريب و نابودي كارخانه قديمي حلب سازي و حلب پركني پالايشگاه كرمانشاه گفت: خوشبختانه اين كارخانه حفظ شد و مطمئن هستم اشيا و آثاري كه از آن به دست مي آيد، اطلاعات خوبي درباره نحوه توليد و فناوري در آن زمان و همين طور اطلاعات جامعه شناسانه خوبي به ما خواهد داد. وي تاكيد كرد: همه اينها واجد ارزش مطالعه و توجه هستند و بايد از آنها پاسداري شود. حال آنكه ممكن است بر اثر غفلت يا ناآگاهي به سادگي اين آثار را از دست بدهيم، چنانچه چنين اتفاق ناگواري براي واگن هايي كه در سال هاي 1310- 1302 در ايران كار مي كردند، افتاد و آنها را به عنوان آهن ضايعاتي به فروش رساندند، در حالي كه همين واگن ها مي توانست، گذشته از قدمت حتي از لحاظ تكنولوژي به كار رفته در آنها نيز اطلاعات خوبي به ما بدهد. در برنامه كارگاه آموزي حافظه جهاني همچنين مژده محمدي، كتابدار مرجع و مسؤول بخش خطي كتابخانه تخصصي وزارت امور خارجه و عضو گروه كارشناسي كميته حافظه جهاني، كارگاهي را با موضوع «مجموعه اسناد آرشيوي ثبت شده در برنامه حافظه جهاني با تاكيد بر ميراث نفت در جهان» براي حاضران برگزار كرد. كارگاه ديگر اين برنامه از سوي فريبا افكاري، متخصص نسخ خطي و اسناد از دانشگاه تهران و مدرس دانشگاه و عضو كميته ملي حافظه جهاني با عنوان «جايگاه و شاخص هاي مواد آرشيوي در برنامه حافظه جهاني» برگزار شد.
در ديدار مدير موزه هاي نفت با مديرعامل شرکت ملي مناطق نفت خيز جنوب عنوان شد
طراحي موزه بزرگ صنعت نفت در اهواز
طراحي «موزه بزرگ صنعت نفت اهواز» به منظور نمايش اسناد، تصاوير و راه اندازي کتابخانه تخصصي صنعت نفت در دست اجراست و به اين منظور مراحل ثبت ملي مهمانسراي خرمکوشک، هنرستان و آموزشگاه فني و حرفه اي اهواز در حال نهايي شدن است.
در نشست صميمانه مدير و دست دركاران موزه هاي صنعت نفت با مديرعامل شرکت ملي مناطق نفت خيز جنوب بر تقويت و گسترش همکاري ها به منظور راه اندازي و تکميل هر چه سريع تر موزه هاي صنعت نفت در جنوب کشور تأکيد شد.
در اين نشست اكبر نعمت الهي، مدير موزه هاي نفت، روند طي شده در شکل گيري موزه هاي صنعت نفت از دولت اصلاحات تا کنون را پرفراز و نشيب عنوان کرد و افزود: ايجاد موزه هاي صنعت نفت در جنوب کشور، به عنوان خاستگاه کشف نفت در خاورميانه، از اصلي ترين اهداف اين طرح به شمار مي رود و همزمان طرح موزه هاي صنعت نفت در استان هاي تهران، کرمان، کرمانشاه، مشهد مقدس و... دنبال مي شود.
مديرعامل جديد شرکت ملي مناطق نفت خيز جنوب نيز به جايگاه مهم موزه هاي صنعت نفت براي تبيين تاريخ پرآوازه اين صنعت از نخستين روزهاي کشف طلاي سياه در مسجدسليمان تا به امروز اشاره و بر آمادگي اين شرکت براي تقويت و گسترش همکاري ها به منظور به بار نشستن فعاليت موزه هاي صنعت نفت در مناطق نفت خيز جنوب تاکيد کرد.
احمد محمدي با اشاره به اهميت تبيين نقش صنعت نفت در حيات اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي مردم افزود: ماده اوليه تمام وسايل ساخت دست بشر از نفت تشکيل شده است، بنابراين لازم است با شناساندن بيشتر آن به آحاد جامعه، نقش و جايگاه حائز اهميت نفت در فرهنگ مردم نهادينه شود.
وي کشف نخستين چاه نفت خاورميانه در منطقه مسجدسليمان را نشانه شروع توسعه جهاني صنعت نفت از کشور خواند و تأکيد کرد: بسياري از متخصصان خارجي اين صنعت، نخستين فعاليت هاي کاري خود را از مسجدسليمان آغاز کردند، همچنين به دليل منافع مشترکي که هفت خواهران در کشور داشتند، نخستين قراردادهاي بالادستي صنعت نفت نيز در اين شهر پايه ريزي و بعدها تکميل شد.
محمدي ضمن اشاره به تهيه گزارش تمام مستغلات، املاک و اماکن قديمي در پهنه مناطق نفت خيز جنوب گفت: در اين زمينه بايد با تدوين نقشه راهي معين، گام هاي موثرتري در حفظ گنجينه هاي اين صنعت برداشته شود.
مديرعامل شرکت ملي مناطق نفت خيز جنوب، اراده وزارت نفت را در اجراي طرح موزه هاي صنعت نفت قابل تقدير عنوان کرد و افزود: با همگرايي و تلاش همکاران در ايجاد پيوند بين نسل هاي گوناگون، نشاط، اميد و فعاليت به جامعه تزريق خواهد شد.
در ادامه اين نشست، نعمت الهي، به آخرين اقدام هاي انجام شده در اجراي طرح موزه هاي صنعت نفت و بهره برداري رسمي از دو موزه بنزين خانه و کارآموزان صنعت نفت در آبادان اشاره کرد و گفت: اميد مي رود با حمايت مديران عالي رتبه، داشته هاي اين صنعت در قالب موزه هاي نفت، نسل به نسل منتقل شده و به دوام و قوام آن کمک کند.