گفت و گوي«مشعل» با مدير اچ اس اي شرکت ملي پالايش و پخش فراورده هاي نفتي ايران
تعیین شاخص های کلیدی زیست محیطی
سميه راهپيما اهميت مسائل زيست محيطي بر کسي پوشيده نيست، به گونه اي که هر سازمان و شرکتي براي مقابله با مواردي که محيط زيست يک منطقه را به خطر مي اندازد، برنامه هايي در دستور کار دارند و از زمان گذشته اداره اي به عنوان دفتر محيط زيست ايجاد شده بود تا گام هاي موثري را براي بررسي مسائل مختلف زيست محيطي بردارند و با گذشت زمان اين دفتر يکي از زيرمجموعه هاي اچ اس اي و اهداف مختلفي براي آن در نظر گرفته شد. شرکت ملي پالايش و پخش فراورده هاي نفتي ايران نيز از اين موضوع مستثنا نيست و توانسته طي سال هاي گذشته، اقدام هاي قابل توجهي انجام دهد، از اين رو هفته نامه «مشعل» گفت و گويي با ايرج کلهري، مدير اچ اس اي، پدافند غيرعامل و مديريت بحران شرکت ملي پالايش و پخش فراورده هاي ايران انجام داده که مشروح آن را در ادامه مي خوانيد:
در جهت پيشبرد اهداف زيست محيطي چه برنامه هايي داشته ايد؟
اهداف و برنامه هاي عملياتي شرکت هاي تابع در بخـش محيط زيست، بر اساس اهـداف کلان زيست محيطي و بر اساس الزام هاي بالادستي (بين المللي/ ملي/ وزارت نفت) و سند مديريت استراتژيك اچ اس اي شركت ملي پالايش و پخش فراورده هاي نفتي در شش گروه اصلي شامل كنترل آلودگي خاك و مديريت پسماند، مديريت آلاينده هاي هوابرد و تغييرات اقليمي، مديريت آب و پساب، مديريت مخاطرات زيست محيطي پروژه ها و طرح هاي توسعه اي، مديريت ريزش منابع هيدروكربوري و كنترل آلودگي دريا تعريف شده كه براي دستيابي به آنها، اهداف خرد و برنامه ها و پروژه هاي بهبود متعددي در شركت هاي تابع در دستور كار قرار دارد. اين اهداف و برنامه ها مشتمل بر اقدام هاي نرم افزاري نظير تدوين يا به روزآوري دستورعمل ها، رويه هاي اجرايي و... و اقدامات سخت افزاري نظير اجراي پروژه هاي مختلف است. اهداف و برنامه ها، به صورت شش ماهه و سالانه از طريق شاخص هاي مربوط و از سوي اين مديريت مورد پايش قرار مي گيرد كه پس از بررسي هاي كارشناسي، در صورت عدم تحقق، اقدام لازم براي پيشبرد آنها اتخاذ مي شود.
به صورت خلاصه اهم برنامه هايي كه براي تحقق اهداف كلان زيست محيطي شركت ملي پالايش و پخش در دستور كار قرار دارد، به شرح زير است:
كنترل آلودگي خاك و مديريت پسماند
تعيين تكليف و مديريت نهايي پسماندهاي توليدي و موجود (انباشت شده) از طريق استفاده مجدد، فروش، واگذاري يا امحا
كاهش زمان نگهداري موقت پسماندها حداقل به ميزان 20 درصد در مقايسه با سال قبل
انجام عمليات خوداظهاري طبق ضوابط ابلاغي از سوي سازمان حفاظت محيط زيست
مديريت نگهداري موقت اصولي
افزايش ضريب بازيافت پسماند حداقل به ميزان 5 درصد در مقايسه با سال قبل
استقرار و راهبري سيستم پايش آب زيرزميني و خاک در شركت
انجام اقدام هاي پيشگيرانه براي جلوگيري از ورود آلودگي نفتي به خاك و آب هاي زيرزميني
اجراي پروژه هاي كنترل و رفع آلودگي هاي نفتي
مديريت آلاينده هاي هوابرد و تغييرات اقليمي
انجام اقدام هاي پيشگيرانه با هدف كاهش بار آلودگي از منابع انتشار و هواي محيط
شناسايي و اندازه گيري منابع انتشار آلاينده هاي هوا
شناسايي، كنترل و كاهش آلودگي هوا در منابعي كه انتشار آن بيش از حد مجاز اعلام شده از سوي سازمان حفاظت محيط زيست باشد.
شناسايي منابع انتشار آلاينده هاي خطرناك با اولويت BTEX و تهيه سياهه انتشار
كنترل و كاهش انتشار آلاينده هاي خطرناك از منابع انتشار با اولويت تصفيه خانه هاي پساب
شناسايي منابع انتشار گازهاي گلخانه اي و تهيه سياهه انتشار
تعريف اقدام هاي منجر به كاهش مصرف انرژي يا كاهش انتشار گازهاي گلخانه اي در واحدهاي موجود و طرح هاي توسعه اي، پايش و مستندسازي
توسعه و نگهداري فضاي سبز
مديريت آب و پساب
تصفيه/ مديريت پساب هاي آلوده توليدي تا حد مجاز استاندارد تخليه به محيط
پايش پارامترهاي پساب
استفاده از پساب هاي توليدي/ تصفيه شده به عنوان مصرف مجدد/ مصارف ديگر
تهيه برنامه هاي افزايش بهره وري آب با هدف كاهش 30 درصدي نياز به آب تازه طي يك دوره 5 ساله
مديريت مخاطرات زيست محيطي پروژه ها و طرح هاي توسعه اي
اجراي روش اجرايي/ دستورعمل داخلي متناظر با روش اجرايي ابلاغي وزارت نفت و ستاد پالايش و پخش
طراحي و استقرار مكانيزم نظارتي به منظور حصول اطمينان از رعايت ملاحظات زيست محيطي، مصرف انرژي و انتشار GHGS در طرح هاي جديد و توسعه اي
مديريت ريزش منابع هيدروكربوري
تهيه برنامه مدون كاهش/ مقابله با سوانح زيست محيطي و عملياتي کردن برنامه تدوين شده
ثبت و گزارش دهي حوادث زيست محيطي بر اساس مستندات ابلاغي
كنترل آلودگي دريا
تهيه و تصويب طرح هاي اضطراري محلي و تأمين تجهيزات مقابله با سوانح زيست محيطي
چه مطالعه اي در زمينه جمع آوري پسماند ها داريد؟
بر اساس ماده (7) قانون مديريت پسماند و آيين نامه اجرايي مربوطه كه مديريت اجرايي پسماندهاي صنعتي و ويژه را به عهده توليدكنندگان قرار داده است، تمامي شركت هاي تابع مجموعه پالايش و پخش ملزم به انجام مطالعات و استقرار سيستم مديريت پسماند هستند. از اين رو با توجه به ابلاغ الزام هاي مديريت پسماند صنعت نفت و راهنمايي هاي مديريت پسماند از سوي اداره كل اچ اس اي وزارت نفت پروژه يكپارچه سازي و كدگذاري پسماندها از ابتداي سال 95 در دستور كار شركت ملي پالايش و پخش قرار گرفت كه با انجام برنامه ريزي هاي دقيق، شناسايي بالغ بر 100 كد پسماند در سطح شرکت هاي تابع و برگزاري دوره هاي آموزشي اين مهم در مجموعه پالايش و پخش محقق شد. با توجه به سيستماتيك کردن فرايند گزارش دهي مديريت پسماند، گزارش ميزان پسماندهاي خطرناك و غيرخطرناك توليدي و همچنين نحوه مديريت آنها از طريق روش هاي مورد تأييد سازمان حفاظت محيط زيست، شامل استفاده مجدد (بازيافت)، فروش، سوزاندن در پسماندسوز، دفن بهداشتي و تحويل به غير، به صورت فصلي و سالانه براي اداره كل اچ اس اي وزارت نفت ارسال مي شود.
در زمينه مسائل زيست محيطي چه آموزش هايي براي كاركنان به منظور آشنايي با دستاوردهاي نوين در زمينه پيشگيري، كنترل و رفع آلودگي هاي زيست محيطي در نظر گرفته ايد؟
تقويم آموزشي سالانه بر اساس نيازهاي آموزشي زيست محيطي کارکنان در شرکت هاي تابع و همکاران اداره حفاظت محيط زيست مديريت اچ اس اي ، تدوين مي شود که ورودي هاي اين تقويم از نتايج ارزيابي ريسک ها و جنبه هاي زيست محيطي بارز شناسايي شده و تجزيه و تحليل حوادث و بحران هاي احتمالي زيست محيطي در شرکت هاي تابع استخراج مي شود. علاوه بر تقويم آموزشي سالانه، دوره هاي آموزشي ديگري بر اساس ابلاغيه ها و روش هاي اجرايي و دستورعمل هاي بالادستي که به آموزش نحوه پياده سازي در شرکت هاي تابع نياز دارند، تعريف شده و در اولين زمان ممکن اجرا مي شوند. با توجه به هزينه و زماني که براي اجراي هر يک از دوره هاي آموزشي صرف مي شود، در زمينه انتخاب مدرسان دوره هاي آموزشي زيست محيطي، دقت و حساسيت خاصي اعمال مي شود تا مدرساني انتخاب شوند که علاوه بر احراز دانش و سواد آکادميک مربوط، با صنعت پالايش و پخش و گستره فعاليت هاي متنوع اين صنعت نيز آشنايي کافي داشته باشند. علاوه بر اين، آشنايي با دانش روز دنيا و روش هاي نوين در کنترل و رفع آلودگي هاي زيست محيطي صنعت پالايش و پخش نيز از جمله ملاک هاي مهم در انتخاب مدرسان دوره هاي آموزشي است. از ديگر فعاليت ها در زمينه آشنايي کارکنان حوزه محيط زيست با دانش روز دنيا، اعزام کارکنان به همايش ها، کنفرانس ها و نيز دوره هاي آموزشي خارج از کشور است كه به عنوان نمونه مي توان به اعزام همكاران اداره حفاظت محيط زيست به دوره هاي برگزارشده از سوي سازمان جايکا در کشور ژاپن اشاره کرد.
شركت پالايش و پخش چه شاخص هاي زيست محيطي را در دستور كار قرار داده است؟
از آنجا كه هر سازمان بايد براي كنترل عملكرد زيست محيطي شاخص هاي مختص به خود را تعيين کند، در شركت ملي پالايش و پخش فراورده هاي نفتي نيز متعاقب استقرار سيستم هاي مديريت زيست محيطي در تمامي شرکت هاي تابع، شاخص هاي كليدي ارزيابي عملكرد در بخش محيط زيست بر اساس بررسي ها و تحقيقات كارشناسي صورت گرفته و مقايسه و الگوبرداري از شاخص هاي كليدي ارزيابي عملكرد زيست محيطي مورد استفاده از سوي سازمان ها و مراكز بين المللي، بويژه انجمن بين المللي توليدكنندگان نفت و گاز (OGP) و همچنين شرکت هاي برتر نفتي جهان نظير SHELL، BP، Total و... تعيين شد. در انتخاب اين شاخص ها، ماهيت فعاليت هاي شرکت هاي تابع، خروجي سيستم شناسايي و ارزيابي جنبه ها و پيامدهاي زيست محيطي شناسايي شده در شرکت ها، قوانين زيست محيطي كشوري نظير قوانين برنامه توسعه كشور، قانون مديريت پسماند و... ، ضوابط و استانداردهاي ابلاغي سازمان حفاظت محيط زيست و وزارت نفت، دستورعمل ها و روش هاي اجرايي مصوب شركت ملي پالايش و پخش، استانداردهاي بين المللي مديريت زيست محيطي ISO14001 و ISO14031 و در نهايت خروجي بازديدها و مميزي هاي دوره اي انجام شده از سوي شركت هاي تابع مدنظر قرار گرفته است.
با توجه به اين موارد، در مجموع تعداد 11 شاخص كليدي عملكرد (KPIs) به شرح زير براي سنجش و مقايسه وضعيت زيست محيطي شرکت ها و ميزان تطابق آنها با استانداردها و معيارهاي زيست محيطي تعيين شده كه پايش و اندازه گيري آنها به صورت سالانه انجام مي شود. اين شاخص ها عبارتند از: فضاي سبز، مديريت پساب، مديريت پسماند، كنترل آلودگي هوا، گزارشات و مكاتبات، جوايز و گواهينامه هاي زيست محيطي، مديريت انرژي، كنترل آلودگي خاك و آب هاي زيرزميني، حوادث زيست محيطي، آموزش و فرهنگ سازي زيست محيطي و هزينه هاي پروژه هاي زيست محيطي.
علاوه بر 11 شاخص اصلي، 326 زيرشاخص فرعي نيز براي محاسبه شاخص هاي اصلي مدنظر قرار مي گيرد كه از خروجي آن به صورت سالانه در فرايند ارزيابي عملكرد زيست محيطي شرکت ها استفاده مي شود.
هزينه هاي انجام پروژه هاي زيست محيطي شرکت و يا بهتر بگوييم سرمايه گذاري زيست محيطي در سال 96 بيش از 15600 ميليارد ريال بوده است.
در زمينه مسؤوليت هاي اجتماعي چه اقدام هاي زيست محيطي در برنامه داريد يا انجام داده ايد؟
به طور کلي ستاد شرکت ملي پالايش و پخش فراورده هاي نفتي ايران در دو دوره متوالي (سال هاي 95 و 96) در همايش مسؤوليت هاي اجتماعي صنعت نفت به طور مستقل حضور يافته است. در سال 95 گزارش پايداري يکپارچه تمام مديريت ها، از سوي مديريت اچ اس اي تجميع و اين گزارش مشتمل بر اقدام هاي مختلف مديريت هاي شرکت در راستاي مسؤوليت شرکت در قبال اجتماع و محيط زيست و در ازاي توليد فراورده هاي نفتي، از سوي رئيس اداره حفاظت محيط زيست در همايش ارائه شد.
در سال 96 نيز هر يک از مديريت ها گزارش پايداري مستقلي تهيه و براي تجميع به مشاور اجتماعي مدير عامل ارسال کردند. تفاوت اين گزارش با گزارش سال قبل، استفاده از شاخص هاي بين المللي GRI براي مقايسه ميزان بهبود وضعيت توجه به مسؤوليت اجتماعي شرکت طي سال هاي متوالي بود. در واقع با وجود اين شاخص ها، گزارش از شکل کيفي به حالت کمي ارتقا پيدا کرد.
ساير شرکت هاي تابع مانند شرکت پالايش نفت تبريز، شرکت پالايش نفت تهران، شرکت پالايش نفت آبادان و... در سال هاي متوالي، گزارش هاي پايداري خود را به طور مستقل به همايش ارسال کرده و از فعاليت هاي آنها تقدير شده است. در اين گزارش ها، فعاليت هاي اجتماعي، اقتصادي و زيست محيطي شرکت ها به صورت کمي و کيفي ارائه شده و در واقع بسياري از پروژه هاي زيست محيطي برنامه ريزي و اجرا شده در سطح شرکت هاي تابع، نشانه توجه مجموعه شرکت ملي پالايش و پخش به مسؤوليت هاي اجتماعي اين سازمان است.
در زمينه جمع آوري گازهاي فلر چه اقدام هايي از سوي شركت ملي پالايش و پخش صورت گرفته است؟
اصولا كاهش فلرينگ با اهداف مختلفي نظير عوايد اقتصادي، كاهش آلودگي هوا، كاهش انتشار گازهاي گلخانه اي و... مدنظر قرار مي گيرد كه بديهي است اساسا اين اهداف، نيازمند الزامات بالادستي اعم از بين المللي، ملي و همچنين منابع مالي قابل توجه (چه به صورت داخلي و چه با حمايت سازمان هاي خارجي) است.
در اين خصوص، تعريف پروژه هاي بازيافت گازهاي ارسالي به فلر به منظور كاهش هرچه بيشتر گازهاي مازاد ارسالي به فلر و استفاده مجدد از آن به عنوان سوخت در برخي از شرکت هاي پالايشي به عنوان يكي از مهم ترين اقدام ها در حوزه كاهش فلرينگ مطرح شده است كه به عنوان مثال، مي توان به بهره برداري از اين پروژه در پالايشگاه تبريز از اواخر سال 95 اشاره کرد. همچنين در پالايشگاه آبادان، اين پروژه تعريف و اجرا شد كه بزودي به فاز بهره برداري مي رسد. با توجه به برخي محدوديت ها اجراي پروژه هاي FGR در برخي شرکت ها گاه از نظر اقتصادي توجيه پذير نبوده است. در اين خصوص استفاده از ظرفيت هاي بين المللي نظير GCF (Green Climate Fund) و... پيشنهاد مي شود.
در زمينه گازهاي گلخانه اي نيز بايد گفت كه پس از موافقتنامه پاريس در سال 2015، ايران نيز در كنار جامعه جهاني، متعهد به كاهش انتشار گازهاي گلخانه اي خود شده كه مطابق سند INDC، اين كاهش به ميزان 4 درصد به صورت غيرمشروط و 8 درصد اضافه برآن به صورت مشروط اعلام شده است. شايد بتوان «راهنماي محاسبه و گزارش دهي گازهاي گلخانه اي صنعت نفت» را كه در آبان سال جاري از سوي اداره كل اچ اس اي وزارت نفت به شرکت هاي تابع ابلاغ شد و در دستور كار شرکت ها قرار گرفت، تنها الزام مشخص و شفاف بالادستي در اين حوزه قلمداد كرد كه به ايجاد وحدت رويه در تهيه موجودي انتشار گازهاي گلخانه اي در سطح وزارت نفت كمك شاياني مي کند.
با اين وجود، مجموعه پالايش و پخش از سال هاي گذشته، اقدامات قابل توجهي در زمينه مديريت انرژي (افزايش بهره وري و كاهش شدت) انجام داده كه مستقيم و غيرمستقيم به كاهش انتشار گازهاي گلخانه اي منجر مي شود. از اين قبيل اقدام ها مي توان به تغيير سيستم احتراق، كنترل شرايط بهينه احتراق و تنظيم هواي اضافي در كوره ها، استفاده از گازهاي بالاسري برج ها در كوره ها، پايش مستمر خروجي دودكش ها، استفاده از سوخت گاز و كاهش استفاده از سوخت هاي مايع، نصب مشعل هاي Low NOx، نصب اكونومايزر بر روي كوره ها و بويلرها، پروژه هاي مديريت تله هاي بخار، كاهش تخليه به اتمسفر از واحد هيدروژن، نصب آنالايزر اكسيژن روي كوره ها، افزايش بازدهي كوره ها و بويلرها در پالايشگاه ها، پروژه هاي بازيابي گازهاي ارسالي به فلر، استفاده از فتوسل براي روشنايي معابر، جايگزيني لامپ هاي كم مصرف با نمونه هاي پرمصرف و... اشاره کرد.
همانگونه كه در بخش شاخص ها گفته شد، به منظور تشويق شرکت هاي پالايشي به كاهش هرچه بيشتر ميزان فلرينگ و انتشار گازهاي گلخانه اي، در فرايند ارزيابي سالانه، زيرشاخص هايي براي اين منظور در نظر گرفته شده است.