نگاه آماري به توسعه صنعت نوپاي پتروشيمي در قلب ايران
جهانی شدن در چهل سالگی
مشعل صنعت پتروشيمي پس از انقلاب اسلامي به يکي از پرسودترين و فعالترين صنايع ايران و خاورميانه تبديل شد و توانست سهمي از بازارهاي جهاني داشته باشد و محصولاتش را به بيش از 60 کشور دنيا صادر کند. توليدات شرکت ملي صنايع پتروشيمي که چهل سال قبل به مرز 1.6 ميليون تن مي رسيد و تنها 3 ميليون تن ظرفيت نصب شده براي اين صنعت ايجاد شده بود، امروز با سالانه 55 ميليون تن و ظرفيت نصب شده 65.8 ميليون تن، از پيشتازان جهان است.
توسعه صنعت پتروشيمي از سال 1342 با بهره برداري از واحد توليد کود شيميايي مجتمع پتروشيمي در شيراز آغاز شد و تا سال 1356 مجتمع هاي پتروشيمي رازي (شاهپور)، آبادان، پازارگاد، کربن اهواز (ايران)، خارگ، فارابي(ايران نيپون) و طرح هاي توسعه پتروشيمي شيراز اجرا شد. در دوران جنگ تحميلي فرصت اندکي براي سرمايه گذاري فراهم و تنها طرح توسعه پتروشيمي شيراز (آمونياک و اوره 2) و کلرآلکالي در اين دوران تکميل شد. علاوه بر اين طرح هاي متانول شيراز، مجتمع پتروشيمي اراک و واحد دي آمونيم فسفات رازي هم در آن دوران آغاز شد. در دوران پس از جنگ و وارد شدن به دوران سازندگي، پتروشيمي در آستانه جهش اول خود قرار گرفت و طرح هاي جديدي همچون بهره برداري از طرح هاي دي آمونيم فسفات رازي، متانول اول شيراز ، پتروشيمي بندرامام خميني(ره)، پتروشيمي اصفهان، فاز اول پتروشيمي اراک و گسترش دوده صنعتي اهواز آغاز شد و با اين سرمايه گذاري هاي جديد، ظرفيت توليد پتروشيمي از 5.3 ميليون تن در سال 1368، به 10.3 ميليون تن در سال1373 رسيد. اين روند رشد ادامه داشت و به منظور تحقق سياست جذب سرمايه خارجي و افزايش صادرات غيرنفتي، «منطقه ويژه اقتصادي پتروشيمي» در محدوده منطقه بندرامام خميني(ره) براي اجراي طرح هاي پتروشيمي جديد و صنايع وابسته احداث شد.
در پايان سال 1383 ظرفيت سالانه توليد محصولات پتروشيمي به 18 ميليون تن رسيد، اما از سال هاي ابتدايي دهه 80 صنعت پتروشيمي با بهره گيري از منابع گازي پارس جنوبي، جاني دوباره گرفت و زنجيره ارزش توليد محصولات پتروشيمي با ارزش افزوده بيشتر توسعه يافت و حدود 40 طرح به ظرفيت 34.4 ميليون تن به توليد رسيد. در اين دوره بود که عسلويه به جز توسعه پالايشگاه هاي گازي شاهد اضافه شدن تعداد زيادي از واحدهاي پتروشيمي بود.
با توجه به سياست هاي اجرايي و توسعه اي بالادستي در صنعت پتروشيمي، توليد محصولات پتروشيمي در حال حاضر با توجه به تكميل زنجيره ارزش صنايع پتروشيمي با تكيه بر مطالعات بازار، طرح هاي توسعه اين صنعت بازنگري و اولويت بندي شده است. رشد سالانه محصولات تغييراتي قابل توجه دارد؛ به نحوي که صادرات محصولات پتروشيمي در 6 ماه امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل، 75 درصد افزايش داشته است.
در همين حال از ابتداي سال 96 پنج طرح پتروشيمي مرواريد، فاز دوم پتروشيمي كاويان، پتروشيمي تخت جمشيد عسلويه، فاز سوم آمونياك و اوره پرديس (پتروشيمي پرديس) و پتروشيمي انتخاب، آغاز به کار و توليد کرده اند. همچنين در 6 ماه امسال طرح متانول مرجان (پتروشيمي مرجان) با ظرفيت 1650 هزار تن افتتاح شد. با توجه به سياست هاي ابلاغي و تصميم گيري جديد در زمينه تامين خوراك موردنياز، با راه اندازي فازهاي جديد ميدان گازي پارس جنوبي و پيگيري تامين مالي طرح هاي پتروشيمي ازطريق صندوق توسعه ملي، فاينانس و معرفي طرح ها به بانك هاي داخلي گرفته شده، تعدادي ديگر از طرح ها درحال اجرا يا در آستانه شروع بهره برداري هستند.
برخي از اين پروژه ها از مجموعه طرح هاي برنامه ششم توسعه و شامل متانول پانزدهم سيراف انرژي، پتروشيمي کردستان (افتتاح در سال 96) ، GTPP فاتح کيميا، آمونياک و اوره شانزدهم فاز سوم پرديس (افتتاح در سال 97)، متانول دهم کاوه، متانول هفتم مرجان (افتتاح در سال 97) ، آمونياک و اوره نهم مسجد سليمان، انيدريد مالئيک/بوتان دي ال/PBT پتروکيمياي ابن سينا، آمونياک و اوره دوازدهم گلستان، آکريلات ها کوروش، بيد بلند 2، اکريلونيتريل ارگ، و ... هستند که اتيلن وينيل استات استهبان، PDH سلمان فارسي، خط لوله اتيلن غرب، پنتا اريتريتول شهيد رسولي، آمونياک و اوره کرمانشاه (فاز دوم)، انيدريد مالئيک مدبران شيمي، پلي اتيلن سنگين دهدشت، مخازن متمرکز فاز 2 عسلويه، متانول دوم خارگ، به زودي آماده بهره برداري مي شوند.
همچنين تعدادي ديگر از پروژه ها به عنوان طرح هاي برنامه ششم توسعه در دستور کار قرار دارند. اين طرح ها شاملGTX سوم پارسيان،PDH/PP هيرسا پليمر سهند، GTPO انرژي دانا،GTPO پترو الفين فن آوران،GTPP بازرگاني راه پويان عصر خاورميانه، زنجيره اکريلات هاي روماک انرژي سرآمد ، PVC پتروشيمي هامون ،GTPP شرکت ملي صنايع پتروشيمي، GTPO پتروشيمي دنا بوير احمد، جمع آوري گاز هاي آلاينده پتروشيمي همت، متانول و فرمالدهيد آرتا انرژي، الفين و پايين دستي مشارکتي يک،GTX پترو سامان زاگرس، الفين و پايين دستي پتروپالايش کنگان، GTPP پتروشيمي اردبيل،PDH/PP گروه توسعه سرمايه گذاري انتخاب،GTX فجر کرمان، الفين و پايين دستي مشارکتي دو، GTPP مجتمع پتروشيمي کرمان،PDH/PP توسعه نفت و گاز رضوي، LAB سرمايه گذاري بين المللي فريد گسترش، PDH/PP پتروشيمي جم، پلي پروپيلن پتروشيمي الوند، PDH/PP سازه هاي صنعتي آذران، NGL3100 - توسعه نفت و گاز نويد صبا جم،GTPP گسترش صنايع شيميايي سينا،GTPO ماهان شيمي زاگرس، GTPO اول چابهار، GTX اميرآباد،GTPO دوم چابهار،GTPO گيلان،GTPO سوم چابهار،GTPP خراسان، آمونياک/اوره چابهار،GTPO سراج گستران رجال،GTX کاوه متان قشم،GTP تدبيرانرژي ارم،GTX نفت و گاز و پتروشيمي قشم،ETBE پترو صنعت پيشتاز،GTPP صنايع پتروشيمي بين الملل قشم،GTL نارکنگان،GTPP توسعه پترو مفيد،GTPP پرديس آذربايجان، GTX دوم پارسيان مي شوند که عمده آنها سال هاي آينده آماده بهره برداري مي شوند.
در عين حال برنامه ريزي و پيگيري احداث شهرك هاي تخصصي در مناطق جديد و مساعد نزديك آب هاي آزاد و قابليت حضور در بازارهاي صادرات در دستور کار قرار دارد و مي توان چند هاب جديد پتروشيمي را پيش بيني کرد. اين مناطق شامل منطقه آزاد قشم، منطقه آزاد چابهار، منطقه ويژه اقتصادي صنايع انرژي بر پارسيان، منطقه ويژه شمال استان بوشهر، منطقه جاسک و منطقه ويژه لاوان مي شود.
برخي پروژه هاي پتروشيمي به عنوان پروژه هاي اقتصاد مقاومتي در دستور کار جدي وزارت نفت قرار گرفته اند. پتروشيمي هاي گچساران، دماوند، بازيابي اتان فاز 12 پارس جنوبي، پالايشگاه بيد بلند خليج فارس، سبلان، مسجد سليمان، دنا کيمياي پارس خاورميانه، متانول کاوه، مرجان، بوشهر، فاز اول پتروکيمياي ابن سينا (ماهشهر) ايلام و لردگان از اين پروژه هاي مهم هستند که برخي از آنها امسال افتتاح مي شوند يا در آستانه بهره برداري قرار دارند.