خودکفایی نفت در چهل سالگی
مشعل - نفت از تاريخ اکتشاف تا امروز با سرنوشت يکايک ما ايرانيان گره خورده است؛ با اين حال تورق تاريخ سياسي اقتصادي اجتماعي کشور، برش هاي مهم و سرنوشت سازي از روزهاي افتخار و توسعه نفت را در 40 سال اخير به رخ مي کشد. بررسي تطبيقي صنعت نفت در دو مقطع پيش و پس از انقلاب اين تصوير را پيش رو قرار مي دهد که اگر در آن مقطع، سياست هاي نفتي در تقابل با منافع کشور بود، از آن ايام به اين سو، ورق برگشته و اين منافع ايران و مردم است که در اولويت قرار گرفته تا از اين مسير با قطع وابستگي سياست هاي غرب و شرق و پيگيري سياست هاي مستقل؛ صنعت نفت ايران در گذر از 40 سالگي با استقلال کامل در ديپلماسي نفتي نيز پيروز ميدان هاي مختلف باشد و از اين رهگذر با اعتماد به دانش و توانمندي داخل، نفت؛ چراغ روشن اقتصاد و زندگي مردم شد. از آنچه بود تا به نقطه اي که امروز رسيديم، مروري گذرا خواهيم داشت.
اكتشافات عمده نفت و گاز در 40 سال اخير
اكتشاف ذخاير نفت و گاز در فلات قاره ايران از يك قرن پيش آغاز و بخش عمده اي از اين ذخاير كشف شده و مورد بهره برداري قرار گرفته است. اكتشاف نفت و گاز در واقع پايه و پشتوانه فعاليت هاي بعدي در زنجيره ارزش نفت و گاز است. در دهه دوم انقلاب اسلامي و پس از اتمام جنگ تحميلي، آهنگ فعاليت هاي اكتشافي در كشور به تدريج سرعت گرفت و امكانات بيشتري به آن تخصيص داده شد.
كشف ميدان گازي پارس جنوبي كه يكي از بزرگترين منابع گازي جهان به شمار مي رود، كشف ميدان هاي عظيم نفتي آزادگان و يادآوران، از مهم ترين دستاوردهاي فعاليت هاي اكتشافي در سال هاي پس از انقلاب اسلامي است.
نگاهي به ليست پرشمار اکتشافات نفت و گاز، فهرستي عظيم را پيش رو قرار مي دهد که در اين ميان، اولويت اكتشاف نفت و گاز در نواحي مرزي و مشترك با كشورهاي همسايه بوده، به طوري كه عمده فعاليت هاي مزبور ازجمله حفاري و لرزه نگاري در سال هاي اخير در آن مناطق انجام شده است.
توسعه ميادين نفت و گاز
همزمان با گسترش فعاليت هاي اكتشافي و افزايش ذخاير نفت و گاز كشور در سال هاي پس ازپيروزي انقلاب اسلامي، تلاشي چشمگير در توسعه ميادين نفت و گاز همراه با توجه ويژه به توسعه ميادين مشترك با كشورهاي همسايه، از طريق عقد قراردادهاي بيع متقابل و فاينانس و همچنين از محل منابع داخلي شركت ملي نفت ايران به عمل آمد. با انجام پروژه هاي نگهداشت توان توليد، اجراي طرح هاي توسعه ميادين نفتي، احداث كارخانجات نمكزدايي و نيز انجام طرح هاي توليد صيانتي از مخازن شامل برنامه هاي تزريق گاز و آب به ميادين نفتي، علاوه بر جبران افت طبيعي توليد مخازن، تلاش فراوان در زمينه توليد نفت خام انجام شد.
توسعه ميادين گازي در جهت افزايش جايگزيني گاز طبيعي با سوخت هاي مايع و همچنين تزريق گاز در ميادين نفتي به منظور افزايش بازيافت نهايي، از ديگر اولويت ها و دستاوردهاي عمده وزارت نفت در سال هاي پس ازپيروزي انقلاب اسلامي بوده است.
مقايسه توليد هيدروكربورها در سال هاي قبل و بعد از پيروزي انقلاب اسلامي
بررسي هاي انجام شده نشان مي دهد كه توليد نفت خام غيرصيانتي قبل ازپيروزي انقلاب اسلامي، در جهت افزايش سود شركت ها و كارتل هاي نفتي و تأمين سوخت ارزان براي كشورهاي صنعتي صورت مي گرفته است.
اين حجم بالاي توليد، كاملا مغاير با اصول توليد صيانتي بوده و دليلي بر توان توليد براساس اصل بهينه سازي و ظرفيت پايدار توليد نبوده است. صنعت نفت ايران تا قبل از پيروزي انقلاب اسلامي در اختيار شركت هاي خارجي قرار داشت، به طوري كه بدون توجه به نوع مخازن نفتي ايران، عدم استفاده از روش هاي صحيح توليد و اجراي پروژه هاي صيانت از مخازن، سعي در استخراج و چپاول هرچه بيشتر و سريع تر از اين مخازن را داشتند و مخازن نفتي ايران روز به روز فرسوده تر مي شدند.
تزريق گاز به ميادين نفتي
به منظور برداشت صيانتي از مخازن نفتي كشور و افزايش ضريب بازيافت آنها، عمليات تزريق گاز به آنها ضرورتي اجتناب ناپذير است. ميزان تزريق گاز به ميادين نفتي در سال 96 نسبت به سال 57 بيش از 30 برابر افزايش يافته است، به طوري كه هم اكنون در 9 ميدان از ميادين نفتي خشكي (ميادين بي بي حكيمه، پارسي، آغاجاري، كوپال، گچساران، مارون، كرنج، نرگسي و هفتگل) تزريق گاز صورت گرفته و همچنين بازگرداني گاز در ميدان پازنان و تزريق امتزاجي گاز در ميدان دارخوين در حال انجام است.
توليد گاز و ميعانات
ارزيابي توليد اين حامل انرژي نشان مي دهد كه متوسط توليد گاز طبيعي در سال 57 معادل 110 ميليون مترمكعب در روز بوده كه اين ميزان در سال 96 به 846 ميليون مترمكعب در روز افزايش يافته است (حدود 8 برابر) كه اين امر نشان دهنده توسعه گسترده ميادين گازي كشور در سال هاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي است.
با توجه به اهميت رو به رشد گاز طبيعي در تامين انرژي جهان، توليد هرچه بيشتر گاز طبيعي، موجب ايجاد مزيت استراتژيك در ديپلماسي خارجي كشور خواهد شد.
به تبع افزايش توليد گاز طبيعي در سال هاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي، توليد ميعانات گازي نيز افزايش چشمگيري يافته، به گونه اي که توليد اين محصول در سال 96 نسبت به سال 57 بيش از 20 برابر افزايش يافته است.
توليد و توسعه ميادين مشترك نفتي كشور
يكي ديگر از سياست هاي عمده وزارت نفت در راستاي سياست هاي كلي برنامه ملي اقتصاد مقاومتي، تمركز بر توسعه ميادين مشترك نفتي كشور، به ويژه ميادين مشترك غرب كارون بوده است، به طوري كه توليد نفت خام از اين ميادين در سال هاي پس از پيروزي انقلاب آغاز شده و در اين راستا طرح هاي توسعه ميادين يادآوران (فاز اول)، آزادگان شمالي (فاز اول) و نيز طرح توسعه ميدان ياران شمالي در سال هاي اخير تكميل و مورد بهره برداري قرار گرفته است. همچنين توليد از ميدان ياران جنوبي نيز در سال 96 آغاز شده است.
توسعه ميدان گازي پارس جنوبي
ميدان گازي پارس جنوبي، يكي از بزرگترين منابع گازي جهان است كه روي خط مرزي مشترك ايران و قطر در خليج فارس و به فاصله 100 كيلومتري ساحل جنوبي ايران قرارگرفته است. در سال 69 با حفر اولين چاه اكتشافي در اين ميدان و براساس نتايج حاصل از لرزه نگاري، وجود گاز مورد تاييد قرار گرفت. وسعت اين ميدان 9700 كيلومترمربع بوده كه بخش متعلق به ايران 3700 كيلومترمربع است.
براساس آخرين برآوردهاي انجام شده ،ذخيره درجاي اين بخش حدود 2/14 تريليون مترمكعب و همچنين داراي ذخيره اي بالغ بر 19 ميليارد بشكه ميعانات گازي است.
با توجه به وسعت اين ميدان، توسعه آن در فازهاي مختلف، مطابق با برنامه هاي پنج ساله توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران و با هدف تامين تقاضاي رو به رشد گاز طبيعي اعم از مصارف داخلي در كشور و تزريق آن به ميادين نفتي به منظور صيانت از مخازن و همچنين صادرات گاز در دستور كار وزارت نفت قرار گرفته است.
توليد گاز طبيعي از ميدان گازي پارس جنوبي از سال 80 با توليد حدود 2 ميليون مترمكعب در روز آغاز شده كه درنتيجه بهره برداري از فازهاي اين ميدان، ميزان توليد گاز غني كشور از اين ميدان مشترك در حال حاضر با كشور قطر برابر شده است.
نکته مهم در اين مسير آنكه توسعه اكثر فازهاي ميدان گازي پارس جنوبي با استفاده از توانمندي شركت ها، سازندگان و پيمانكاران داخلي كشور انجام شده كه به عنوان نمونه مي توان به موارد زير اشاره کرد:
- تكميل و افتتاح فازهاي 15 و 16 ميدان گازي پارس جنوبي با بيش از 70 درصد سهم ساخت داخل در اجراي اين پروژه كه اين رقم تاكنون بالاترين ميزان سهم ساخت داخل در اجراي پروژه هاي ميدان گازي پار س جنوبي است.
- بهره برداري از فاز 12 پارس جنوبي كه از لحاظ ظرفيت پالايش گاز طبيعي، بزرگترين طرح توسعه اين ميدان بوده است، در اجراي طرح مذكور 67 درصد ارزش كار توسط ظرفيت هاي ايراني به انجام رسيده است.
همچنين توليد نفت خام از لايه نفتي ميدان پارس جنوبي نيز در سال هاي اخير آغاز شده است.
پروژه هاي راه اندازي شده بالادستي نفت و گاز بعد از پيروزي انقلاب اسلامي
پروژه هاي توسعه ميادين نفتي و احداث تسهيلات بهره برداري
- فاز اول طرح توسعه ميدان نفتي يادآوران
- فاز اول طرح توسعه ميدان نفتي آزادگان شمالي
- طرح توسعه ميدان نفتي ياران شمالي
- آغاز توليد نفت خام از ميدان نفتي ياران جنوبي
- راه اندازي فازهاي اول و دوم توسعه ميدان نفتي دارخوين
- بهره برداري از فازهاي اول و دوم توليد زودهنگام ميدان نفتي آزادگان جنوبي
- آغاز توليد نفت خام از ميدان نفتي مشترك آذر
- آغاز توليد نفت خام از لايه نفتي ميدان پارس جنوبي
- توسعه ميدان سلمان
- توسعه ميدان مشترك نصرت
- طرح توسعه ميدان نفتي سروش
- توسعه ميدان نفتي درود
- طرح توسعه ميدان نفتي نوروز
- توسعه فاز (يک) ميدان نفتي منصوري آسماري
- بهره برداري از طرح توليد زودهنگام ميدان نفتي هنگام
- راه اندازي طرح توسعه ميدان نفتي مسجدسليمان- فاز (يك)
- راه اندازي طرح توسعه ميادين نفتي سروستان و سعادت آباد
- فاز (يك) طرح توسعه ميدان نفتي آبان
- طرح توسعه ميدان نفتي پايدار غرب بنگستان
- توليد زودهنگام ميدان نفتي بالارود
- توسعه ميدان نفتي دهلران
- تكميل سكوي حفاري نيمه شناور اميركبير (ايران البرز) و شناورهاي آن
- احداث واحدهاي بهره برداري سركان/ماله كوه، قلعه نار، نرگسي، كوپال، چشمه خوش، دهلران، آب تيمور و نفت شهر
- احداث تسهيلات اوليه بهره برداري از ميادين گلخاري، پايدار، پايدار غرب، زيلايي، كارون،گرنگان، خويز، كبود، دالپري، دارخوين و شادگان
- بهره برداري از رديف هاي فرآورشي طرح افزايش ظرفيت فرآورش نفت خام در حوزه غرب كارون
- احداث كارخانه فرآورش نفت خام با ظرفيت 50 هزار بشكه در روز در جزيره سيري
پروژه هاي توسعه ميادين گازي
- تكميل و راه اندازي فاز (يک) ميدان گازي پارس جنوبي
- تكميل و راه اندازي فازهاي 2 و 3 ميدان گازي پارس جنوبي
- تكميل و راه اندازي فازهاي 4 و 5 ميدان گازي پارس جنوبي
- تكميل و راه اندازي فازهاي 6، 7 و 8 ميدان گازي پارس جنوبي
- تكميل و راه اندازي فازهاي 9 و 10 ميدان گازي پارس جنوبي
- تكميل و راه اندازي فاز 12 ميدان گازي پارس جنوبي
- تكميل و راه اندازي فازهاي 15 و 16 ميدان گازي پارس جنوبي
- تكميل و راه اندازي فازهاي 17 و 18 ميدان گازي پارس جنوبي
- تكميل و راه اندازي فاز 19 ميدان گازي پارس جنوبي
- تكميل و راه اندازي فازهاي 20 و 21 ميدان گازي پارس جنوبي
- تكميل طرح اصلاح ظرفيت فاز (يك) توسعه ميدان گازي پارس جنوبي
- توسعه ميادين نار و كنگان
- توسعه ميدان هاي آغار و دالان و تاسيسات نم زدايي دالان
- توسعه ميدان سرخون
- توسعه ميدان گورزين
- توسعه ميدان گنبدلي
- توسعه ميدان خانگيران (مزدوران)
- توسعه ميدان خانگيران (شوريجه دي)
- راه اندازي طرح توسعه ميدان گازي تابناك
- تكميل و توسعه فاز اول ميدان گازي تنگ بيجار
- راه اندازي طرح توسعه ميدان هاي گازي هما، شانول و وراوي
- بهره برداري از پالايشگاه گاز پارسيان (يک) فاز دوم در منطقه لامرد
- تكميل توسعه مخزن گازي مارون خامي
از احداث تاسيسات نمكزدايي نيز مي توان به تكميل و راه اندازي تاسيساتي همچون نمكزدايي نفت واحدهاي بهره برداري اهواز (آسماري و بنگستان)، مارون، رگ سفيد، پازنان و بي بي حكيمه، تكميل طرح هاي افزايش واحد نمكزدايي مارون-4، احداث واحد نمكزدايي مارون-5، بهره برداري از واحد نمكزدايي چشمه خوش، فاز اول واحد نمكزدايي ميدان منصوري با ظرفيت 100 هزار بشكه در روز اشاره کرد.
احداث ايستگاه هاي جمع آوري گازهاي همراه و تقويت فشار و تزريق گاز از ديگر اقدام هاي انجام شده در کارنامه 40 ساله صنعت نفت است که مي توان از تكميل و راه اندازي ايستگاه هاي تقويت فشار گاز همراه واحدهاي بهره برداري اهواز 5 ايستگاه، مارون 5 ايستگاه، پازنان 2 ايستگاه و آغاجاري 3 ايستگاه، تكميل و راه اندازي ايستگاه تزريق گاز مارون، طرح تزريق گاز ميدان گچساران، طرح تزريق گاز ميدان كرنج، طرح تزريق گاز ميدان بي بي حكيمه، طرح تزريق گاز ميدان پارسي، تكميل و راه اندازي ايستگاه تزريق گاز لب سفيد و... نام برد.
از ديگر اقدام ها در 40 سالگي انقلاب بايد به تكميل و راه اندازي كارخانجات گاز و گاز مايع 700، 800 ، انجام اصلاحات و بازسازي كارخانجات 900 و 1000، احداث كارخانه گاز و گاز مايع 1500، احداث كارخانه گاز و گاز مايع 1600، احداث كارخانه گاز و گاز مايع 1200، احداث كارخانه گاز و گاز مايع 1300، احداث كارخانه گاز و گاز مايع 1500 و احداث كارخانه گاز و گاز مايع 1600 اشاره کرد.
و اين راه پرافتخار همچنان ادامه دارد...