بهداشت و درمان صنعت نفت فارس و هرمزگان با محاسبه شاخص دالي بررسي کرد
بهای تولید سلامت؟!
سميه راهپيما آيا تا کنون از خودتان پرسيده ايد سلامت چه بهايي دارد و هر صبح که چشم به جهان مي گشاييم، چه گوهر گرانبهايي از سوي خداوند به ما اعطا مي شود؟ چگونه مي توانيم بهاي سلامتي را که رايگان در اختيارمان قرار گرفته است، محاسبه کنيم؟ بهداشت و درمان صنعت نفت فارس و هرمزگان به اين سؤال پاسخ داده و توانسته است با محاسبه شاخصي به نام دالي (DALY) بهاي سلامت از دست رفته را محاسبه کند. نتايج اين طرح پژوهشي هم اکنون در يکي از مجلات علمي معتبر دنيا منتشر شده است.
مطاالعه موردي 200 هزار نفر
مسئول آموزش و پژوهش بهداشت و درمان صنعت نفت فارس و هرمزگان درباره نتايج پروژه پژوهشي«بهاي توليد سلامت» مي گويد: «با توجه به طبيعتِ «سلامت» سنجش کمي (ريالي) آن بسيار دشوار است. در حالي که به راحتي مي توان توليدات يک شرکت را در قالب عدد و رقم بيان کرد، ارائه سطح سلامت به صورت عدد و رقم کار ساده اي نيست و به همين دليل نيز محاسبه بهره وري مجموعه اي مانند سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت و مقايسه عملکرد آن با ساير ارائه دهندگان خدمات بهداشتي درماني در کشور به راحتي انجام نمي شود، به همين دليل گاهي عملکرد سازمان ياد شده از سوي شرکت هاي ديگر زير سؤال مي رود؛ از اين رو تصميم گرفته شد در يک طرح پژوهشي، سلامت را با معيار قابل سنجش علمي ارزيابي و عملکرد سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت را با ديگر ارائه دهندگان خدمات سلامت در ايران و کشورهاي ديگر مقايسه کنيم. به اين منظور از شاخصي به نام «دالي» که مورد تاييد سازمان جهاني بهداشت (WHO) است، استفاده و سال هاي از دست رفته عمر را محاسبه کرديم.» فرخ حبيب زاده ادامه مي دهد: «شاخص دالي، سال هايي از عمر طبيعي است که در اثر مرگ پيش از موعد يا به سبب ناتواني حاصل از عوارض يک يا چند بيماري از دست رفته است. در کشوري مانند ژاپن که اميد به زندگي در آن زياد است و مردم آن به عمر طولاني و سالم معروفند، انتظار داريم نوزاد پسري که به دنيا مي آيد، به 80 سالگي برسد. حال اگر آن نوزاد در بدو تولد بنا به هر دليلي فوت کند، مانند اين است که 80 سال زندگي سالم را از دست داده است. در همان کشور انتظار داريم يک مرد 50 ساله حدود 30 سال ديگر زندگي کند. با فوت آن مرد 50 ساله، 30 سال زندگي سالم از دست رفته است. اين سال هاي از دست رفته بخشي از محاسبه دالي است.» به گفته او «به دليل اهميت محاسبه بهاي سلامت از دست رفته مطالعه اي در چند مرکز سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت طراحي و اجرا شد. در اين مطالعه ، کشور به سه قسمت شمال، مرکز و جنوب تقسيم شد و شش مرکز به صورت تصادفي انتخاب شدند. اين مراکز شامل اهواز و بوشهر از جنوب، اصفهان و شيراز از مرکز و کرج و مشهد از شمال بودند. بيش از 200 هزار نفر مورد مطالعه قرار گرفتند و دليل مرگ و مير در اين مراکز بررسي شد.» هماهنگ کننده پژوهش سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت مي افزايد: «نتايج اين مطالعه نشان مي دهد که تعداد سالخوردگان در جمعيت تحت پوشش سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت به طرز چشمگيري بيش از جمعيت ايران است. درحالي که دو دهم درصد از جمعيت ايران بيش از 85 سال عمر مي کنند، پنج برابر آن يعني يک درصد از جمعيت تحت پوشش نفت بيش از 85 سال عمر مي کنند. نرخ مرگ و مير در جمعيت تحت پوشش اين سازمان 3/2 در هر هزار نفر در سال است، که نصف اين نرخ در ايران (چهار و شش دهم در هزار) است. اين در حالي است که بسياري از کارکنان صنعت نفت نسبت به جمعيت ايران، در معرض عوامل خطرزاي شغلي بيشتري هستند.» حبيب زاده ادامه مي دهد: «در اين پژوهش مشخص شد که در نتيجه فعاليت هاي سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت، طول عمر جمعيت تحت پوشش اين سازمان به نحو چشمگيري نسبت به جمعيت کشور افزايش يافته است. بيشترين علت فوت در جمعيت تحت پوشش، مشابه با ساير هموطنان در ايران، بيماري هاي قلبي، عروقي و انواع سرطان ها ست.»
پيشگيري از مرگ و مير زودرس
به گفته او «در پروژه مطالعاتي انجام شده، سال هاي از دست رفته به دليل مرگ و مير زودرس در جمعيت تحت پوشش سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت 47 سال در هر هزار نفر در سال است. اين شاخص براي جميت ايران 168 سال به ازاي هر هزار نفر است. يعني سالانه در مجموع 168 سال عمر در هر هزار نفري که در کشورمان زندگي مي کنند، به دليل مرگ و مير زودرس تلف مي شود. هرچه اين عدد کمتر باشد، بهتر است و نشانگر عمر تلف شده کمتري است.» حبيب زاده ادامه مي دهد: «سال هاي از دست رفته به سبب مرگ و مير زودرس در کشورهاي انگلستان، کانادا و سوئد به ترتيب 89 سال، 85 سال و 73 سال در هر هزار نفر است. اين شاخص در کشور ژاپن که از نظر اميد به زندگي، بهترين کشور دنيا محسوب مي شود، 68 سال در هر هزار نفر است. يعني، مرگ و مير زودرس در جمعيت تحت پوشش سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت به مراتب کمتر از بهترين کشورهاي دنياست. به عبارت ديگر، فعاليت هاي سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت از هدر رفتن 121 سال عمر به سبب مرگ و مير زودرس به ازاي هر هزار نفر در هر سال پيشگيري مي کند.»
سالانه210 ميليارد تومان بهاي عمر توليد شده!
هماهنگ کننده پژوهش سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت مي گويد: «اين که قيمت هر عمر را چقدر ارزيابي کنيم موضوع مهمي است. اگر قيمت زندگي هر انسان را فقط در حد يک ديه کامل برآورد کنيم (که البته در اين صورت به نظر من ارزش آن را خيلي کم برآورد کرده ايم)، ارزش عمر توليد شده معادل 210 ميليارد تومان خواهد شد.»
حبيب زاده ادامه مي دهد: «با بيان اين اعداد و ارقام شايد عده اي بگويند که فعاليت هاي سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت صرفا باعث طولاني تر شدن عمر جمعيت تحت پوشش مي شود و کيفيت عمر جمعيت را افزايش نمي دهد. بخش ديگر اين مطالعه که هنوز چاپ نشده است، بخش مربوط به محاسبه معلوليت است. بر مبناي نتايج حاصله، معلوليت در جمعيت تحت پوشش سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت نيز از جمعيت ايران و جمعيت کشورهاي اروپايي توسعه يافته مانند سوئد، نروژ، ژاپن و... به مراتب کمتر است.»
چاپ نتايج در نشريه معتبر بين المللي
ايراد مهمي که ممکن است به اين نتايج وارد شود، اين است که اطلاعات به دست آمده و تجزيه و تحليل اطلاعات را نيروهاي شاغل در سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت انجام داده اند و خوب «کسي نگويد که دوغ من ترش است». در اين مورد حبيب زاده مي گويد: «براي رفع ابهام ها اصرار داشتيم که نتايج اين مطالعه حتما از سوي يک گروه مستقل متخصص داوري و ارزيابي شود. در شيراز نشريه معتبر بين المللي طب کار و محيط زيست (The IJOEM) را داريم که مي توانستيم نتايج اين پژوهش را در آن چاپ کنيم، اما به دليل اينکه من خودم سردبير آن نشريه هستم و ممکن است اين شبهه ايجاد شود که اين نتايج بدون داوري صحيح در نشريه اي که متعلق به سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت است، چاپ شده، از اين رو تصميم گرفتيم نتايج بدست آمده را در يک نشريه علمي وزين با عنوان «مجله بين المللي برنامه ريزي و مديريت سلامت» که در انگلستان و به کوشش انتشارات وايلي منتشر مي شود، چاپ کنيم.» او ادامه داد: «انتشارات وايلي، يکي از معتبرترين انتشارات دنياست که دفتر مرکزي آن در نيوجرسي آمريکاست. مجله مذکور و انتشارات وايلي به طور قطع مستقل از سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت بوده و به اين ترتيب شکي در کار باقي نخواهد ماند. داوران اين مجله که عمدتا از متخصصان اروپايي و آمريکايي هستند، مقاله ارسالي را بررسي کرده و پس از کمتر از شش هفته در 12 نوامبر 2018 اين مقاله در مجله ياد شده پذيرفته و چاپ شد. بعضي ممکن است بگويند در دنيا مجلاتي هستند که در ازاي دريافت مبلغي، مقاله شما را چاپ مي کنند. ايشان حق دارند و در پاسخ مي گويم که اين مجله بابت بررسي و چاپ مقاله هيچ هزينه اي دريافت نمي کند و مقالات را صرفا بر اساس کيفيت علمي آنها انتخاب مي کند.»
ارائه سطح سلامت در قالب عدد و رقم آسان نيست
حبيب زاده مي گويد: «دسترسي آسان به خدمات سلامت از حقوق اوليه هر فرد در جامعه است. سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت مسئوليت حفظ و ارتقاي سطح سلامت اعضاي خانواده نفت را به عهده دارد. کيفيت دسترسي به خدمات درماني در سازمان هاي بيمه گر متفاوت است. مطالعات مختلف نشان داده است که فراهم کردن سيستم هاي بيمه اي مناسب در افزايش سطح سلامت و کاهش مرگ و مير مؤثر است.» به گفته او «در بسياري از مطالعات، مرگ مير ناشي از بيماري ها در بيمه هاي دولتي بيشتر از بيمه هاي خصوصي بوده و پوشش کامل بيمه اي يکي از ايده آل ترين نوع بيمه در جهان است. بيشتر سازمان هاي بيمه گر در ايران تنها قسمتي از خدمات درماني، بيماران را پوشش مي دهند. سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت تنها سازمان درماني است که خدمات درماني را به طور کامل و در دورترين نقاط کشور از سوي کادر درمان که در استخدام وزارت نفت هستند، به طور رايگان در اختيار کارکنان زحمتکش صنعت نفت و اعضاي خانواده آنها قرار مي دهد.»
انتشار نتايج مطالعه معلوليت بزودي
مطالعه پژوهشي انجام شده را مي توان به دو بخش عمده تقسيم کرد؛ بخش نخست به ميزان عمر از دست رفته اشاره داشت که نتايج آن به چاپ رسيده است و بخش دوم، مطالعه اي است که به ارزيابي سطح معلوليت مي پردازد. در اين زمينه رئيس آموزش و پژوهش بهداشت و درمان صنعت نفت فارس و هرمزگان مي افزايد: «سعي مي کنيم نتايج مربوط به بخش معلوليت را بزودي در يکي از نشريه هاي معتبر دنيا به چاپ برسانيم.»
او با اشاره به بهاي معلوليت مي گويد: «بي گمان عملکرد سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت از ديگر ارائه دهندگان خدمات سلامت بسيار بهتر است. با وجود اين لازم است اين موضوع از جهات ديگر، از جمله از مَنظر اقتصادِ سلامت نيز به صورت علمي ارزيابي شود.»