نقش دانشگاه ها در ساخت 10 قلم کالاي اساسي صنعت نفت
نظارت فناورانه با هدف ارتقای ساخت داخل
مشعل - پروژه ملي ساخت 10 قلم کالاي اساسي صنعت نفت از سال 93 با رويکرد و نگاه جديد به ساخت داخل و توانمندسازي سازندگان در وزارت نفت، در حالي کليد خورد که اين بار برخلاف سال هاي گذشته، جايگاه ويژه اي براي دانشگاه ها و شرکت هاي دانش بنيان در نظر گرفته شد؛ چرا که اين بار وزارت نفت برخلاف گذشته، به دنبال کپي و مهندسي معکوس قطعات نبود و طراحي و ساخت قطعات و تجهيزات براساس نياز داخل را هدف قرار داده بود. حاصل اين اعتماد و باور به جامعه دانشگاهي و آکادميک کشور، تدوين نقشه راه براي ساخت 10 گروه خانواده کالايي از سوي دانشگاه صنعتي شريف بود که در مرحله اوليه مميزي براي انتخاب سازندگان داخلي انجام شد و براساس يافته ها، نقشه راهي تنظيم کرد که طبق آن، شرکت ها وارد ليست كوتاه شدند و پس از طي فرايند مناقصات و انتخاب سازندگان واجد شرايط ساخت داخل، قراردادها امضا شد.بعد از اين مرحله، قراردادي با دانشكده فني دانشگاه تهران براي اعمال نظارت فناورانه به امضا رسيد تا از پياده سازي نقشه راه اطمينان حاصل شود يا اگر سازندگان در پياده سازي فرايند توسعه فناوري مشکل داشته باشند، به آنها کمک و مشاوره داده شود و در کنار آن، بحث فن کاوي با همکاري اين دانشگاه براي ترسيم يک نقشه راه کلي در کشور مدنظر قرار گرفت. با توجه به اين رويکرد، سراغ عقيل يوسفي کما، استاد دانشکده فني دانشگاه تهران، رئيس مرکز سيستم ها و فناوري هاي پيشرفته دانشگاه تهران (CAST) و مدير نظارت فناورانه بر 10 گروه کالا و تجهيزات اصلي نفت رفتيم که اين گفت وگو را در ادامه مي خوانيد:
نقش دانشگاه تهران در پروژه ملي ساخت 10 قلم کالاي اساسي صنعت نفت چيست؟
بحث بومي سازي و ساخت تجهيزات اساسي و کليدي صنعت نفت کشور از سال ها پيش، از سوي وزارت نفت پيگيري مي شد؛ ولي از سال 93 در قالب و فرمت جديد و جدي تر آغاز و در نهايت سال 96 طي قراردادي، نظارت فناورانه به دانشگاه تهران و «CAST» واگذار شد. هدف اصلي پروژه اين بود که اطمينان لازم احصا شود بحث رسوب دانش فني و کسب دانش فني در بخش تکنولوژي، ساخت و مديريت پروژه در شرکت ها اتفاق بيفتد.
کاري که ما در قالب اين پروژه انجام مي دهيم، مطابق با استانداردهاي بين المللي و کارهاي تيپ در زمينه کسب دانش فني و رسوب دانش فني از سوي شرکت هاي سازنده است که در اين زمينه سه محور اصلي مورد ارزيابي قرار مي گيرد.
مراحل ارزيابي چگونه خواهد بود؟
محور اول: ارزيابي سطح آمادگي فناوري (TRL) شرکت ها
محور دوم: ارزيابي سطح آمادگي ساخت شرکت ها يا سطح آمادگي بازار (MRL)
محور سوم: ارزيابي سطح آمادگي سازمان شرکت ها (ارزيابي قابليت اطمينان و توانمندي عمو مي CRL)
زمان عقد قرارداد، يک ارزيابي از سوي تيم قبلي ( دانشگاه صنعتي شريف) انجام شد که سطح آن زمان شرکت در اين سه مرحله TRL، MRL و CRL که همان بحث آمادگي فناوري، آمادگي ساخت و آمادگي شرکتي است، مورد ارزيابي قرار گرفت و قرار شد طي قراردادي اين شرکت ها به يک سطح بالاتري (بعضي ها تا 100 درصد و برخي 90 درصد يا کمتر) دست پيدا کنند.
هدف از اجراي پروژه نظارت فناورانه چيست؟
هدف ما از اجراي پروژه نظارت فناورانه پيگيري، هدايت و راهنمايي و نظارت بر شرکت هاي سازنده است تا اهداف پيش بيني شده در اين طرح محقق شود.
اين نظارت چگونه اعمال خواهد شد؟
7 بند فناورانه در قرارداد ساخت شرکت ها از سوي شرکت ملي نفت ايران گنجانده شده که عمدتا بحث طراحي، طراحي مفهو مي ، کسب تاييديه ها، استانداردها، کيفيت و ... است که اينها در قالب جدول هايي با بيش از 500 سوال به صورت خودارزيابي تهيه شده و ما به عنوان ناظر در سه مقطع 40، 70 و 100 درصد به سراغ شرکت ها مي رويم تا هم به صورت بازديد ميداني و هم گرفتن مستندات، وضع شرکت ها ارزيابي شود.
همچنين در صورت لزوم، آموزش هاي لازم به شرکت ها داده و ضعف هايي که در سيستم ارزيابي دارند، به آنها گوشزد مي شود. در نهايت يک گزارش تجميعي در مورد هر شرکت به شرکت ملي نفت ايران ارائه مي کنيم و اطلاع مي دهيم که در چه سطحي از پيشرفت در فناوري قرار دارند.
تاکنون چند شرکت تحت نظارت قرار گرفته اند؟
تعداد قراردادهايي که به تيم نظارت ارجاع شده 41 قرارداد براي 13 سازنده است که شايد در اين مقطع، همه قراردادها پوشش داده نشده باشند؛ ولي مسؤوليت نظارت فناورانه روي اين 41 قرارداد و 13 سازنده به عهده ماست که از سال گذشته 8 سازنده مورد ارزيابي قرار گرفته اند و نتايج ارزيابي هم به شرکت ملي نفت ارائه شده است.
با بقيه شرکت ها نيز در حال مکاتبه هستيم. ما يک پروتکل خاص داريم که شرکت ها بايد از طريق ايميل، بازديد، مکاتبات و جلسات مختلف در قالب جداول متنوع، خودارزيابي انجام دهند و مستندات اين جداول را براي ما ارسال کنند و ما بعد از بررسي اوليه به آنها پاسخ مي دهيم و اصلاحات را به آنان اعلام مي کنيم. اين پروسه اي است که در هر مرحله، دو - سه ماه طول مي کشد.
ارزيابي شرکت ها در قراردادها به چه صورت اعمال مي شود؟
ارزيابي شرکت ها در سه مقطع صورت مي گيرد:
در مقطع اول، پيشرفت40 درصد است که ارزيابي مي کنيم شرکت ها به 40 درصد ادعاي شان در سطح فناوري، سازماني و ساخت دست پيدا کرده اند يا خير که براي هر شرکت، نتيجه، جمع آوري و سازماندهي مي شود و در حال پيگيري هستيم. در مقطع دوم، پيشرفت 70 درصد است و در مقطع سوم 100 درصد که ادعاي شرکت ها مورد بررسي قرار مي گيرد. در قراردادهاي جديد براي احصاي فناوري در شرکت ها 15 درصد در نظر گرفته شده که 10 درصد هم حسن انجام کار است و اين 10 و 15 درصد به نظارت فناورانه گره مي خورد که اگر محقق شود، اين مبالغ آزاد مي شود.
شرايط سازندگان داخل را چگونه ارزيابي مي کنيد؟
با توجه به اينکه وزارت نفت جز دو - سه سازمان موجود در کشور است که بحث احصاي فناوري و رسوب دانش فني را به صورت سيستماتيک در کشور جلو مي برد، در نتيجه شرکت هاي طرف مقابل نفت هم از اين سيستم، الگو گرفته و در اين کانال قرار مي گيرند. کاري که در بحث عقد قراردادها و تجهيزات اساسي نفت انجام شد، رسوب دانش فني و ارتقاي توانمندي شرکت ها و توليد تجهيزات و خريد راحت است.
البته چيزي که الان در شرکت هاي سازنده مي بينيم، ملقمه اي از شرکت هاي مختلف است. به اين معني که برخي از اين شرکت ها کاملا در خط بلوغ قرار گرفتند و به خاطر منافع خودشان و نوع نگاه شان به بازار داخل و خارج، حتي اگر اين قراردادها نبود، به اين نتيجه رسيدند که بايد براي بقا و ارتقا به بازارهاي جهاني هم نگاه کنند.
بعضي شرکت ها در مراحل ابتدايي هستند. بنابراين در ارزيابي ما همه اينها ديده مي شود. شرکت هايي که جلو هستند، کار ارزيابي آنها هم راحت تر است و سعي مي کنيم آنها را در استانداردهاي بين المللي قرار دهيم و اگر از کانال نظارت فناورانه ما عبور کنند، با گواهينامه هايي (Certificate) که از ما مي گيرند، مي توانند به همه جاي دنيا بروند؛ چون تمام استانداردهايي که براي ارزيابي فناورانه داريم، مطابق با آخرين استانداردهاي بين المللي است و چيز جديدي جاي ديگر نخواهند شنيد. برخي ديگر از شرکت هاي توليدکننده در اين ادبيات، نوپا هستند. بعضي در بحث مستندسازي، بخش R&D و ارائه (Presentation) ضعيف هستند که همزمان آموزش مي دهيم و آنها را هدايت و راهنمايي مي کنيم تا در اين کانال قرار بگيرند که البته شايد قدري با کندي صورت گيرد.
وضع صنعت نفت در حمايت از ساخت داخل چگونه است؟
صنعت نفت جزو 2 صنعت اصلي کشور است که تجهيزات آن براي بو مي سازي و ساخت داخل به خاطر شرايط تحريمي مورد توجه قرار گرفته است. به نظر من گلوگاه کشور هنوز هم نفت است و درآمدها به آن بستگي دارد. بنابراين عزم نفت در مسيري که براي حمايت از ساخت داخل انتخاب کرده، با استفاده از شرکت هاي دانش بنيان و نظارت فناورانه دانشگاه ها، جدي است.با توجه به بررسي ها و بازديدهاي انجام شده از سوي ما، طي سال هاي اخير فرصت هاي بسيار خوبي ايجاد شده و سازندگان داخل با وجود فراز و نشيب هاي موجود، خود را به خوبي با شرايط تطبيق داده اند.
آيا دانشگاه تهران، پيشنهادي براي تکميل طرح وزارت نفت داشته است؟
در مرکز سيستم ها و فناوري هاي پيشرفته دانشگاه تهران (CAST) در جلسات متعدد، نظراتمان را در خصوص اين طرح به شرکت ملي نفت ايران ارائه داديم و پيشنهاد کرديم براي انتخاب سري دوم 10 قلم کالا، سيستماتيک تر عمل شود؛ چرا که در مرحله اول، مهمترين پارامتر ميزان مصرف تعيين شد، به اين معني که هر قطعه اي که در بازار بيشتر مورد مصرف قرار مي گيرد، ساخت داخل آن توجيه بالاتري دارد؛ اما پيشنهاد ما اين است که در مرحله دوم، ساير پارامترها مانند استراتژيک بودن، تفاوت هزينه واردات با هزينه ساخت و اينکه تا چه اندازه مي توانيم وارد بازارهاي جهاني شويم، مورد توجه قرار گيرد.
بحث ديگر اين است که اين روش نبايد در يک سال انجام، ابلاغ و اجرا و بعد از مدتي قفل و متوقف شود.
پيشنهاد ديگر ما اين است که روش بايد با زمان تغيير کند. روش فن کاوي تجهيزات نفت اين است که به صورت پويا و دائمي وضعيت تجهيزات صنعت نفت را در دنيا ارزيابي کنيم؛ چرا که ممکن است از زمان انتخاب سازنده تا انعقاد و شروع ساخت، تکنولوژي تعيين شده در قرارداد منسوخ شده باشد، بنابراين بايد روش ارزيابي پويا باشد تا زمان عقد قرارداد از تکنولوژي روز بهره ببريم و مطمئن باشيم از آخرين فناوري هاي روز دنيا که قابليت تجاري سازي و رسيدن به دنياي خارج از کشور دارد، استفاده شده است.
انتخاب تجهيزات براي ساخت داخل چگونه صورت مي گيرد؟
بحث انتخاب تجهيزات اساسي، يک سوال کليدي است که اين تجهيزات اساسي را چه کسي و چه جايي تعريف کند. بنابراين براي پاسخ به سوال، ما دنبال الگويي در سطح ملي هستيم که وزارت صمت و معاونت علمي و فناوري رياست جمهوري را هم درگير کنيم تا اين الگوي روشمند جا بيفتد و براي بو مي سازي همه صنايع بو مي قابليت استفاده داشته باشد. اين مدل مختص وزارت نفت نيست و پروپوزال را خيلي همگاني و عام نوشتيم. به نظر مي رسد که نظر مثبت وزارت نفت و صمت را با همکاري معاونت علمي و فناوري رياست جمهوري به عنوان يک الگوي ملي در راستاي بو مي سازي جلب کنيم.
همچنين با توجه به مدل فوق در فاز اول ساخت 10 قلم کالا و تجربيات به دست آمده در اين مقطع، فکر مي کنم مي توانيم با اتکا به اين سند خوب، به روز و بين المللي مشکلات و نقاط ضعف را شناسايي و از تکرار آن پيشگيري کنيم و در نهايت يک روش پويا، مداوم و درازمدت براي صنعت نفت پيشنهاد دهيم که اين الگو براي خودروسازي، صنايع ديگر، پوشاک و آي تي هم کاربردي باشد.
نحوه نظارت و ارزيابي بر عملکرد شرکت هاي سازنده چگونه است؟
تاييديه ها و مراجع تاييد کيفيت کالا، بحث مهمي در بخش نظارت و ارزيابي است که در اين زمينه وزارت نفت درصدد است اين شرکت ها گواهينامه کيفيت بگيرند و ما هم روي تست ها، روش ها و بسترهاي تست تاکيد و نظارت داريم.
در روش هاي قبلي، سازنده، قطعه را مي ساخت و براي بهره برداري به کارفرما ارائه مي داد؛ اما الان گواهي هاي تست و کنترل کيفيت بايد بر اساس مستنداتي که قابل ارجاع و تکرارپذير باشد، از سوي سازنده ارائه شود.البته بايد اين را بدانيم که شرايط کشور در حال حاضر رو به رشد و بلوغ است و شرکت ملي نفت ايران با شناخت از توانايي سازندگان و شرايط کشور با اين طرح، درصدد حمايت از توان داخل برآمده و در اين مسير ما به شرکت ها آموزش و فرصت مي دهيم که در کنار يادگيري، توان شان را هم ارتقا دهند و شرايط نظارتي و تنبيهي نداريم؛ بلکه با آموزش به رشد، بلوغ و توسعه شان کمک مي کنيم و با درک شرايط ملي و بين المللي و بضاعت کشور و تعداد سازنده ها در حوزه هاي کليدي، از بين آنها بهترين ها را انتخاب مي کنيم و معتقديم که سيستم، ضمن نظارت بايد حمايت هم داشته باشد.