تنبلی چشم کودکان را جدی بگیرید

مشعل   هر چند ماه يک بار و بخصوص همين روزها رسانه ملي در ميانه تبليغات، فيلم هاي آموزشي – انگيزشي را درباره کنترل احتمال تنبلي چشم در کودکان را پخش مي کند. تبليغاتي که در مهمترين پيام به کنترل تنبلي چشم در کودکان تا قبل از 6 سالگي تاکيد مي کند. اين تاکيد براي آن است که بسياري از کودکان به دليل بي توجهي يا کم توجهي والدين در زماني که هنوز بيماري امکان کنترل دارد، درمان نمي شوند و در سال هاي بعد گرفتار عوارض بيشتر اين بيماري مي شوند.  آنچه به عنوان «آمبليوپي» يا تنبلي چشم شناخته شده است، نوعي اختلال بينايي است که باعث کاهش ديد مرکزي در يک چشم به ظاهر سالم مي شود. در اين حالت گرچه ساختمان ظاهري چشم سالم است، اما ديد چشم حتي با استفاده از عينک هم کامل نمي شود. زماني که تکامل بينايي در يکي از چشم ها طبيعي و در چشم ديگر غيرطبيعي باشد، چشم مبتلا به ضعف بينايي، تنبل مي شود و در بسياري از موارد به مرور چشم دوم هم تنبل مي شود. معمولا نوزادان و کودکان در سال هاي ابتدايي تولد به دليل عدم تکلم و ارتباط با ديگران شرايط زيادي براي شناسايي بينايي کامل از سوي والدين ندارند و اين بيماري بايد حتما از سوي پزشک تشخيص داده شود. به همين دليل توصيه شده که بينايي تمام کودکان تا قبل از 3 سالگي از سوي پزشک ارزيابي شود. بسياري از پزشکان معاينه هاي چشم پزشکي را به عنوان بخشي از معاينه هاي معمول کودکان انجام مي دهند و در صورت نياز، کودک را به چشم پزشک معرفي مي کنند. اين مهلت را تا 6 سالگي هم بالا آورده اند و اگر کودکي تا اين سن هنوز به وجود اين مشکل از سوي خود يا والدينش آگاه نشده، با مراجعه به پزشک مراحل درمان را در پيش بگيرد.

*نشانه های تنبلی چشم را بشناسید

تنبلی چشم در اثر اختلال در عملکرد طبیعی چشم ها و تکامل بینایی اتفاق می افتد. در بسیاری از موارد ممکن است علل مرتبط با تنبلی چشم ارثی باشند. علل تنبلی چشم را در محور استرابیسم (لوچی) و عیوب انکساری قرار می دهند. تنبلی چشم اغلب به دنبال استرابیسم اتفاق می افتد. در استرابیسم یا انحراف چشم ها، کودک برای فرار از دوبینی از چشم بهتر خود استفاده می کند و در نتیجه چشم منحرف تکامل نمی یابد. در مدل دیگر تنبلی چشم زمانی اتفاق می افتد که عیب انکساری شامل دوربینی، نزدیک بینی یا آستیگماتیسم در یک چشم و یا در دو چشم وجود داشته باشد.

همچنین باید گفت که افتادگی پلک، آب مروارید، کدورت قرنیه و... از جمله عوامل مسدود کننده مسیر بینایی هستند. این مشکل معمولا شدیدترین حالت آمبلیوپی را ایجاد می کند.والدین کودک باید از شش ماهگی چشمان فرزندشان را مورد معاینه قرار دهند تا اگر مشکلی بود، سریع متوجه شوند. بعد از حدود چهار ماهگی اگر چشمان کودک به خوبی نایستد، غیر طبیعی است و باید معاینه شود. اگر متوجه شدید فرزندتان در حال تماشای تلویزیون مرتب سرش را می چرخاند، ممکن است علت یکی از نشانه های تنبلی چشم باشد. آنهایی که مشکل تنبلی چشم دارند، یکی از چشم هایشان بر آن یکی چیره است و برای دیدن بهتر روی آن چشم حساب می کنند. کودکان معمولا برای به کار گرفتن چشمی که کامل می بیند، هنگام فعالیت هایی نظیر تماشای تلویزیون سر خود را می چرخانند. در عین حال بستن یک چشم هنگامی که بیرون زیر نور خورشید است، نگاه کردن به دوردست یا مرتب تنگ کردن چشم ها می تواند از نشانه های آمبلیوپی باشد. مرتب مالیدن یا گرفتن یک چشم با دست می تواند نشانه این باشد که یک چشم از چشم دیگر ضعیف تر است و کودک تلاش می کند تنظیم کند که دیدش بهبود بیابد. اگر فرزند شما در درس خواندن و مشاهده کتاب و به خصوص درس هایی مانند ریاضیات مشکل و مقاومت دارد، می تواند از نشانه های تنبلی چشم باشد چرا که کودک نمی تواند کلمات و کتاب را کامل ببیند و تلاش برای تمرکز روی اعداد و کلمات او را کلافه یا حواس پرت می کند. همچنین اگر کودک هنگام خواندن سطوح مختلف درسی و غیر درسی خسته می شود یا کلمات را جا می اندازد و اشتباه می خواند، باید مورد معاینه پزشکی قرار گیرد. اگر تنبلی چشم در کودک جدی باشد، می تواند به جز کتاب و خطوط در موارد مختلف دیگر هم وجود داشته باشد و بی دقتی و بی حوصلگی کودک را بالا ببرد و او را از انجام برنامه های گروهی و ورزشی دور کند.

فردي که دچار تنبلي چشم است، نسبت به افراد سالم، بيشتر در معرض خطر نابينا شدن قرار دارد، چون اگر يک چشم، کارکرد خود را (در اثر ساير بيماري ها، ضربه، عفونت و ...) از دست بدهد، فرد در معرض خطر نابينايي قرار مي گيرد.

    تنبلي چشم درمان سختی ندارد

يادتان باشد که درمان کامل تنبلي چشم بسيار مشکل است و پس از تشخيص بيماري، تازه در اول راه هستيد، پيگيري درمان تا بهبود کامل ديد دو چشم تا 10 سالگي الزامي است. نکته مهم در درمان تنبلي چشم اين است که هر چه سن کودک کمتر باشد، شانس درمان بيشتر و مدت درمان کوتاه تر مي شود و هر چه درمان چشم تنبل ديرتر شروع شود، احتمال به دست آوردن بينايي کامل کمتر مي شود. بهترين سن براي درمان تنبلي چشم قبل از پنج سالگي است. روش هاي درماني مختلفي براي درمان تنبلي چشم وجود دارد که مهم ترين آنها « بستن چشم»، «استفاده از عينک»، «انجام جراحي» و تمرينات چشمي است.  بهترين درمان تنبلي چشم، بستن چشم سالم است تا چشم تنبل وادار به فعاليت شود و با تمرين ديدن، تنبلي آن برطرف شود. دورة زماني بستن چشم در کودکان متفاوت و نسبتاً، طولاني است و از چند هفته تا چند ماه است که اين دوره را متخصص تعيين مي کند. مدت بستن چشم در طول روز را نيز متخصص تعيين مي کند. با توجه به ميزان تنبلي چشم، مدت زمان بستن معمولاً، بين 2 ـ 6 ساعت در روز، متغير است. در این مورد توجه داشته باشید که براي بستن چشم کودک، او را مجبور نکنيد و از جملات و کلمات مثبت استفاده کنيد. براي تعيين زمان بستن و باز کردن چشم، از يک زمان سنج (ساعت) استفاده کنيد. به اين ترتيب، از نظر کودک زمان سنج، موجودي بد تلقي مي شود و والدین تبدیل به افراد اجبار کننده منفی در نگاه کودک نمی شوند. زماني که چشم کودک بسته است، از بازي هايي پرهيز کنند که احتمال سقوط يا خطر براي کودک دارد.  در زمان بستن چشم ها، کودک را به مهماني يا به جايي نبريد که توجه اطرافيان يا دوستان به او جلب شود، زيرا باعث افزايش اضطراب کودک و کاهش همکاري او مي شود و از ادامة درمان سر باز مي زند. چنانچه کودک به مهد مي رود، با مربي او صحبت کنيد تا در مهد با کودک رفتار مناسبي داشته باشد و ساير بچه ها نيز توجيه شوند. به اين ترتيب، ساعات حضور کودک در مهد براي او به صورت عادي طي مي شود؛ در غير اين صورت، در زمان حضور کودک در منزل، چشم او را ببنديد. از پوشش هاي چشمي زيبا و رنگی و کارتونی استفاده کنيد که برای کودک در چهره اش جذابیت داشته باشد.  در روش استفاده از عينک زمان طولانی تری لازم است چشم کودک تحت درمان باشد. استفاده از عينک بايد طبق دستور متخصص براي درمان عيوب انکساري چشم باشد و اگر تنبلي چشم بر اثر بيماري هاي مادرزادي، مانند پايين افتادگي پلک يا ساير عيوب ساختماني، ايجاد شده باشد، بهترين درمان عمل جراحي است. همچنین انجام تمريناتي مانند نقاشي کردن، بازي با خط و نقطه، استفاده از بازي هاي کامپيوتري، پرتاب توپ به سوي هدف تعيين شده، کتاب خواندن، خمير بازي و بريدن اشکال، در کنار ساير روش هاي درماني، مي تواند بر بهبود ديد کودک اثر بگذارد و درمان آن را تسريع کند. حتی برخی بازی های رایانه ای می تواند به این درمان کمک کند.

تنبلی چشم در بزرگسالی

بسیاری از پزشکان تاکید کرده اندکه تنبلی چشم پس از عبور از دوران کودکی، در دوران بزرگسالی درمان نمی شود و فرد مجبور است با عوارض تنبلی چشم کنار بیاید. با این وجود برخی اقدام ها می تواند عوارض تنبلی چشم در بزرگسالی را کاهش دهد. بازی هایی که نیاز به تمرکز چشم دارند از جمله بازی هایی که با چیدمان شکل ها سرو کار دارند، می توانند باعث بهبود تنبلی چشم در بزرگسالان شوند. استفاده از این نوع بازی ها سبب می شود هر دو چشم به تنهایی کار کرده و تصمیم گیری کنند، سبب می شود چشم ضعیف تر سریع تر خود را قوی کرده و با چشم قوی تر هماهنگ سازد. این کار انعطاف مغز را هم برای استفاده از هر دو چشم افزایش می دهد. با این وجود با توجه به پیشرفت علم، روش هایی در طب سوزنی و لیزردرمانی در کاهش تنبلی چشم پیشنهاد شد که با مراجعه به پزشک می توانید بیشتر با آنها آشنا شوید.