لاکپشت ها با دستان نفتی ها به آغوش دریا باز می گردند
عملیات «ماندنی» نایبنـد
مشعل معصومه اصغری پانچ فلزی را میان فضای خالی دو استخوان دست چپش که حالا پلاک گذاری شده می گذارد و فشار دردناکی می دهد، لاک پشت سبز نفسی بلند همراه با تکان می کشد و می خواهد به سمت آب برود. دورش را خالی می کنند تا یک متر باقی مانده تا آب را هم برود و دوباره به آزادی برسد. چند روز گیر افتادن در حوضچه آرامش مبین برایش دوره سختی نبوده و شاید هم از دریای پر خطر پلاستیک و قایق های ماهیگیری و کشتی های تجاری بهتر می بود، اما جایش آنجا نبوده و باید به پهنه بزرگ دریا برای زندگی طولانیش برگردد و «ماندنی» بماند. بیش از یک دهه است که پتروشیمی مبین به عنوان تولیدکننده سرویس های جانبی، تأمین کننده آب، برق، بخار، اکسیژن، نیتروژن و هوای فشرده و تصفیه کننده پساب های صنعتی مجتمع های پتروشیمی در عسلویه و منطقه خلیج نایبند فعال است. مبین از همان ابتدای فعالیت خود متوجه حضورش به عنوان تهدیدی برای لاک پشت های سبز و منقار عقابی در معرض انقراض شد، در حالی که لاک پشت ها ناخواسته در آبگیر این مجتمع عظیم گرفتار می شدند و تهدید جان لاک پشت ها به تهدیدی بزرگ برای مبین تبدیل شده بود.
حالا که بیش از ده سال از آن روزها می گذرد پروسه گرفتن و رهاسازی لاک پشت ها از حوضچه آرامش پتروشیمی مبین به روندی معمول و تقریبا ماهانه و البته آموزشی و گردشگری برای پتروشیمی مبین تبدیل شده است که علاوه بر جذابیت برای خود کارکنان، خانواده های آنها و مدارس منطقه هم می توانند در جریان آن حاضر شوند و مراحل آزادسازی لاک پشت ها را از نزدیک ببینند.
داستان ماندنی از کجا شروع شد؟
در سال های گذشته جز برخی خبرهای محدود درباره عروسکی که به نام «ماندنی» فعالیت هایی محلی و محدود داشت، خبری قابل توجه تر و تاثیرگذارتر از این اقدام منحصر به فرد محیط زیستی پتروشیمی مبین و نجات ماهانه حداقل 15 لاک پشت سبز و منقار عقابی خلیج فارس نبوده است. شاید بتوان گفت اگر کار رسانه ای مناسبی روی انجام این مسئولیت اجتماعی و زیست محیطی صورت می گرفت، امکانش بود که چنین حرکتی در سطحی جهانی مورد ستایش قرار گیرد.
مسعود ساداتی، رئیس روابط عمومی پتروشیمی مبین که از همان سالها در این مجموعه حضور داشته، در یادآوری اتفاقات آن سالها و جرقه های اولیه برای حمایت از لاک پشت های سبز و منقار عقابی خلیج فارس در پتروشیمی نایبند به «مشعل» گفت: در سال 86 در شروع فرآیند آبگیری از دریا با ورود لاک پشت ها به داخل حوضچه آرامش رو به رو شدیم. در این بخش 465 هزار مترمکعب آب در هر ساعت از دریا مکش می شود تا برای مصارف متعدد صنعتی پتروشیمی ها مورد استفاده قرار گیرد.
او افزود: سه پمپ بزرگ آب را از هزار متری ساحل و در عمق 40 متری از طریق کالورت هایی بزرگ به ساحل می رسانند و از آنجا مبدل های بسته و باز، این آب را برای خنک سازی، شیرین سازی، تهیه آب DM و ... مورد استفاده قرار می دهند. در همان سال 86 با یک اخطار از سوی محیط زیست برای مدیرعامل مواجه شدیم. بخش فنی مجتمع اجازه ورود و بازرسی را به محیط زیست نداده بود و شایعاتی درباره از بین رفتن لاک پشت ها به بیرون رفته بود و آنها با این حکم می خواستند، جلوی ادامه کار را بگیرند.
ساداتی با بیان اینکه در واقع ما برای لاک پشت ها و لاک پشت ها برای ما تبدیل به تهدید شده بودیم، افزود: باید با تدبیر این تهدید را تبدیل به فرصت می کردیم و اجازه می دادیم محیط زیست در جریان اقدا م ها و حسن نیت ما قرار گیرد . همان زمان اتفاقاتی به دلیل ناآگاهی کارکنان برای لاک پشت ها رخ داده بود، اما رهاسازی لاک پشت ها هم انجام می شد، اما همکاری رسانه ای خوبی وجود نداشت تا این اقدام ها اعلام شود.
مدیرکل روابط عمومی پتروشیمی مبین با اشاره به منحصر به فرد بودن این شرایط برای پتروشیمی مبین، تصریح کرد: خودمان متوجه شدیم که محل قرار گرفتن مبین در زیستگاه این گونه در معرض تهدید لاک پشت قرار گرفته است و برگشت و ورود لاک پشت ها به حوضچه اجتناب ناپذیر است و باید به دنبال راهی برای نجات آنها باشیم. درعین حال قبول داشتیم که مجموعه محیط زیست، دلسوزانه و همسو با اطلاعات مرتبط با این گونه در معرض انقراض عمل کرده و به یاد در باره این لاک پشت ها به سازمان های بین المللی گزارش بدهد.
ساداتی به شروع همکاری با محیط زیست و پیشنهاد ایجاد دفتر تحقیقاتی در مبین اشاره کرد و گفت: در ادامه این اقدامات، مبین علاوه بر رهاسازی لاک پشت ها از حوضچه آرامش در بخش های دیگر خلیج نایبند هم برنامه حمایتی از آنها را شروع کرد و به حامی لاک پشت سبز و منقار عقابی خلیج فارس تبدیل شد.
او افزود: ما متوجه شدیم که غیر از ورود آنها به حوضچه، عوامل خطرآفرین دیگری هم برای آنها در این منطقه وجود دارد. لاک پشت ها و تخم هایشان از سوی سگ سانان شکار می شوند و اینگونه بود که ما به کمک سازمان محیط زیست رفتیم تا در محدوده تخم گذاری و بیرون آمدن لاک پشت ها در خلیج نایبند قفس ایجاد کنیم تا دسترسی به تخم لاک پشت ها را از بین ببریم. ساداتی گفت: در عین حال با گفت وگوی رو در رو و بروشورهای آموزشی و کمک گرفتن از گروه های فعال و مردمی در منطقه برای مردم اطلاع رسانی صورت گرفت تا همزمان باورهای غلط مردم در مورد تخم لاک پشت ها را هم از بین ببریم چرا که برخی مردم گمان می کند که تخم لاک پشت برای درمان سرطان مفید است. البته بخش زیادی از این اطلاع رسانی را محیط زیست و یک گروه فعال محیط زیستی در جزیره قشم شروع شد و ما به آنها کمک کردیم. مدیر کل روابط عمومی پتروشیمی مبین می گوید: لاک پشت ها پس از بیرون آمدن از تخم، زمان محدودی برای رساندن خود به دریا دارند اما به دلیل وجود صنعت نفت و گاز و مشعلهای همیشه روشن، خط افق (خطی که لاک پشت با آن کمک نور خورشید به سمت دریا حرکت می کند) تغییر کرده است. لاک پشت ها که شب ها از تخم بیرون می آیند به جای طلوع خورشید و خط افق با نگاه به نور مشعل ها مسیر اشتباه را خلاف جهت دریا می روند و ممکن است ازبین بروند. به همین دلیل در زمان بیرون آمدن لاک پشت ها از تخم، تیمی از محیط زیست و نیروهای مردم و مبین در محل این تخم ریزی حضور دارند تا لاک پشت ها مسیر اشتباه را نروند و فرصت زنده ماندن را از دست ندهند.
ساداتی با تاکید بر اینکه مبین با قبول شرایطی که برای این لاک پشت ها ایجاد شده، تلاش کرده است این صنعت 25 ساله کمترین خسارت را برای این جاندار 250 میلیون ساله داشته باشد، افزود: لاک پشت در ادبیات ما موجودی دانا و نماد آهسته و پیوسته رفتن و زندگی طولانی است و ما هم لاک پشت را به عنوان نماد پتروشیمی مبین معرفی کردیم. در ادامه با برنامه های آموزشی وضعیت و شرایط این لاک پشت را در مدارس و اماکن عمومی معرفی کردیم و از بچه های مهدهای کودک و مدارس خواستیم تا نامی را برای آن انتخاب کنند و این گونه نام «ماندنی» برای لاک پشت سبز نجات یافته خلیج فارس انتخاب شد. او با بیان اینکه «ماندنی» یا «بمانی» نامی محلی است که تاکنون به عنوان نمادی از محیط زیست ایران در صنعت پتروشیمی، در چند اجلاس جهانی از جمله کره جنوبی حاضر شده است، گفت: به دلیل این اقدام های پتروشیمی مبین، سازمان محیط زیست ما را صنعت سبز معرفی کرد و ماندنی برای کارمندان، زمینه اتفاقات خوبی شد و حالا مدارس منطقه و خانواده های کارکنان را برای دیدن لاک پشت ها می آیند تا مراحل آزادسازی را از نزدیک ببینند.
از حوضچه کلر خورده 18 متری به دریای پر خطر اما آزاد
شاید حوضچه 18 متری و کلر خورده و پر گرداب پتروشیمی مبین برای لاک پشت های سبز و منقار عقابی در مقابل دریایی که پر از پلاستیک و قایق ها و کشتی های ماهیگیری است، جای چندان آرامی نباشد اما وقتی از بـالای حـوضـچه نـگـاهـشان می کنید، انگار در این محدوده بسته همراه با ماهی ها و سایر موجوداتی که مثل آنها آمده اند، حالشان خوب است. با وجود این خطر مکش به درون کانال های آب و گرسنه ماندن هنوز هم هست؛ پس نباید زیاد در حوضچه بمانند.
وقتی تعداد لاک پشت های وارد شده به حوضچه از تعدادی بیشتر شود (دو هفته تا یک ماه یکبار) واحد اچ اس ای مبین دست به کار می شود و تیم غواصی و سایر عوامل را هماهنگ می کنند و محیط زیست هم در جریان قرار می گیرد تا برای نشانه گذاری بیاید. غواص ها با سبدی فلزی و بزرگ وارد حوضچه می شوند و با طنابی لاک پشت ها را که اندازه های مختلفی دارند و گاه خیلی بزرگ هستند، می گیرند و داخل قفس بیرون می آورند. هر تعداد که باشند، با خودرویی همراه با نماینده محیط زیست به ساحل پارک ملی نایبند و محدوده ای که غوس نایبند (محلی ها «چیریف» می گویند) برای پلاک گذاری و رهاسازی برده می شوند.
بر اساس توضیحاتی که نماینده محیط زیست در محل آزادسازی اعلام کرد، لاک پشت هایی که از مبین رهاسازی می شوند، عموما از گونه لاک پشت سبز هستند که در حال حاضر در معرض انقراض نیستند، اما گاه از گونه «منقار عقابی» که در معرض انقراض است، هم در این حوضچه گرفتار و در ادامه رهاسازی می شوند. نماینده محیط زیست طول و عرض لاک پشت و سن و نوع و سایر مشخصات آن را اندازه گیری می کند و در صورتی که اندازه لاک آن از حدود 50 سانتیمتر بیشتر باشد، پلاک گذاری را روی آن انجام می دهند در غیر این صورت، تنها مشخصات آنها ثبت می شود.
به گفته نماینده محیط زیست علت رهاسازی لاک پشت ها در این خلیج، نزدیکی این محدوده به زیستگاه اصلی این گونه لاک پشت است. در عین حال شنی بودن این ساحل، تخم گذاری و حرکت روی زمین را برای آنها راحت تر می کند. در عین حال موارد تهدیدی زیادی در دریا برای این جاندار وجود دارد. به عنوان نمونه پلاستیک ها در دریا شبیه عروس دریایی هستند و از آنجا که عروس دریایی غذای مورد علاقه لاک پشت هاست، آنها در این پلاستیک ها گرفتار می شوند. علاوه بر این لاک پشت ها عموما در نزدیکی قایق های ماهیگیری قرار می گیرند و اگر در تورها گرفتار نشوند، ممکن است توسط پره های کشتی ها زخمی شوند. نماینده محیط زیست روی دست این لاک پشت ها پلاکی که مشخصات این گونه و محل زندگی ان است را پانچ می کند. گفته شده که این گونه از لاک پشت سفر طولانی به دریاهای آزاد دارد و با این پلاک گذاری در هر کجای دنیا باشد، مشخصات محل زندگی خود و خلیج فارس را به همراه دارد. پژمان خلیلی، مسئول محیط زیست پتروشیمی مبین، در توضیح فرآیند رهاسازی «ماندنی» از حوضچه آرامش تا غوس نایبند، به «مشعل» گفت: عملکرد پتروشیمی مبین فارغ از تلاشهای ماهانه برای رهاسازی، حمایت معنوی بوده است. چرا که تهدیدهای این گونه از لاک پشت تنها در پتروشیمی مبین نبوده است و ما از زمان تخم گذاری این لاک پشت ها را مورد حمایت قرار می دهیم.
وی افزود: پتروشیمی مبین علاوه بر رهاسازی لاک پشت ها از حوضچه آرامش، به محیط زیست و حامیان محلی که محدوده های تخم ریزی و حضور لاک پشت ها راحفاظت می کنند کمک می کند.عملیات رهاسازی تقریبا هر ماه انجام می شود و در هر بار عملیات، حداقل ده لاک پشت در اندازه های مختلف گرفته و رهاسازی می شوند.
خلیلی با بیان اینکه هزینه های هر بار عملیات گرفتن لاک پشت ها و رهاسازی تا به حال محاسبه نشده است، افزود: غواص ها و جرثقیل و سایر بخش های این عملیات در پتروشیمی مبین هماهنگ می شوند و هزینه ای مجزا در پی ندارد، اما اگر همین عملیات افرادی از بیرون مجموعه بخواهند انجام دهند، رقم قابل توجهی خواهد بود.