گزارش «مشعل» از اچ اس ای شرکت بهره برداری نفت و گاز شرق
کار در شرایط پرخطر
سمیه راهپیما - فلسفه اچ اس ای در مسیر توسعه پایدار و کرامت انسان، از طریق نگاه سیستماتیک و مرتبط با عوامل مختلف بهداشت، ایمنی و محیط زیست صنعت نفت و رشد و توسعه همه جانبه کشور، اهمیت ویژه ای دارد. این فلسفه و نگرش، راهبرد به حداقل رساندن اثرات نامطلوب صنعت بر محیط و افزایش اثرات مطلوب آنها با تأمین ایمنی همه جانبه تمام کارکنان و همکاران سازمان، تجهیزات و تاسیسات، به صفر رساندن حوادث و آسیب ها از طریق حذف شرایط ناایمن و ارتقای سلامت افراد، ایمنی و محیط زیست در تمام سطوح سازمان و حفاظت از محیط زیست به عنوان سرمایه بشریت را دنبال می کند. مقوله های بهداشت، ایمنی و محیط زیست به طور جداگانه طی سال های متمادی در صنعت نفت مطرح بوده، اما نگاه امروز، نگاهی نو، سیستماتیک و همه جانبه تحت یک مدیریت واحد است. نظام مدیریت یکپارچه اچ اس ای شرکت بهره برداری نفت و گاز شرق با ایجاد بستر فرهنگی خلاق و نگرشی نو و سیستماتیک، به تبیین تأثیر متقابل عوامل بهداشت، ایمنی و محیط زیست پرداخته و از این طریق نواقص، مخاطرات بالقوه، حوادث و مشکلات را به طور نظام مند مورد ارزیابی قرار داده و روش های مبتنی بر پیشگیری را ارائه می کند. مطلب پیش رو، گزارشی از اقدام های مدیریت اچ اس ای شرکت بهره برداری نفت و گاز شرق است که از نظر می گذرانید:
شرکت بهره برداری نفت و گاز شرق، وظیفه تامین گاز پنج استان را به عهده دارد. خصوصیت منحصر به فرد این شرکت، برخورداری از ترش ترین گاز در کشور است، از این رو بحث ایمنی به دلیل سمیت بسیار بالای تولید گاز اهمیت می یابد و هرگونه نشت آن به محیط، مشکلات بسیاری را برای کارکنان، ساکنان و محیط زیست ایجاد می کند، ضمن اینکه اسیدی بودن این گاز فرسودگی و تعمیرات داخل سیستم ها را افزایش می دهد. در این زمینه محمدتقی علیپور، رئیس اچ اس ای شرکت بهره برداری نفت و گاز شرق می گوید: «حدود 30 سال از عمر تاسیسات ما می گذرد، بخصوص در بخش گاز ترش، این فرسودگی بیشتر به چشم می آید. طبیعت فرسودگی این است که نرخ تعمیرات داخل سیستم را افزایش می دهد که بالا رفتن نرخ تعمیرات، اثر مستقیمی روی کارکنان خواهد داشت. فرسودگی تاسیسات، فرسودگی شغلی به همراه دارد که به عنوان یک عامل روانی به آن نگاه می شود. این عامل زیان آور روانی، وقتی با مشکلات دیگری همانند محرومیت و کار در سرخس و خانگیران جمع شود، شاهد روند افزایشی عوامل زیان آور روحی و روانی در میان همکاران مان خواهیم بود.
از این رو منطقه سرخس و خانگیران نیاز دارد تا شرایط محیط کار و زندگی برای همکاران بهبود یابد. اگر به این موارد رسیدگی نشود، نتیجه آن را روی اچ اس ای سازمان خواهیم دید و تمام تلاش هایی را که برای بهبود بخش های دیگر انجام شده، می تواند تحت الشعاع قرار دهد.
به گفته او « اولویت پیشگیرانه را سرلوحه کار خود قرار داده ایم. ما همیشه به دنبال آن هستیم تا موارد ناایمن را قبل از وقوع حادثه شناسایی کنیم؛ از این رو برای فراهم کردن شرایط ایمن، بازرسی های ایمنی و تجهیزات آتش نشانی، ممیزی ها و آموزش اچ اس ای کارکنان را در دستور کار داریم.
همچنین از روش های مختلف ارزیابی ریسک و شناخت مخاطرات، برای ارزیابی استفاده می کنیم تا شناسایی کامل تری داشته باشیم و در این مسیر برای تاسیسات فرایندی، مطالعات ارزیابی و مدل سازی پیامد را به منظور تعیین سطح یکپارچگی ایمنی تاسیسات انجام داده ایم. در زمینه ارزیابی پیامد نیز شناسایی دقیق تر و علمی تری به دست آورده ایم که اگر حادثه ای در شرایط عملیاتی اتفاق بیفتد، تا چه شعاعی تحت تاثیر قرار می گیرد و به تناسب آن برای پیش نیامدن و تشدید نشدن شرایط اضطراری، مدیریت کردن و برگشت به شرایط عادی باید چه فعالیت هایی انجام دهیم، ضمن آنکه ارزیابی ریسک فعالیت ها را نیز در قالب شناسنامه های بهداشت و ایمنی کارگاه ها و مشاغل به روز رسانی می کنیم.»
او ادامه می دهد: « در سطح وزارت نفت، برای ایمنی حوادث دو عامل اصلی ایجاد کننده حوادث ، مدیریت اچ اس ای پیمانکاران و سیستم پروانه کار مطرح بوده که از سال 1392 به بعد فعال تر شده است. از این سال به بعد، سیستم مدیریت اچ اس ای پیمانکاران را ایجاد و روز به روز آن را تقویت کردیم و نقاط کنترلی و ممیزی پیمانکاران را ارتقا دادیم. در خصوص سیستم پروانه کار نیز با توجه به راهنمایی که از سوی وزارت نفت و مدیریت اچ اس ای شرکت ملی نفت ایران انجام شد، دستور عمل خاص پروانه کار متناسب با شرایط شرکت بهره برداری نفت مناطق مرکزی ایجاد و سال گذشته اجرایی شده است.»
بیشتر فعالیت های پدافند غیر عامل شرکت بهره برداری نفت و گاز شرق در زمینه مدیریت بحران است. در این زمینه علیپور می گوید: « برای مدیریت بحران باید مستندات پایه ای ایجاد می کردیم که بر این اساس، دستور عمل واکنش در شرایط اضطرار و مدیریت بحران در شرکت تدوین شده است. از این رو طبق شرایط عملیاتی خاصی که داریم، با همکاری اداره بهره برداری، نزدیک به 100 برنامه عملیاتی تهیه کردیم و تمام آنها را به کارکنان مربوطه آموزش دادیم و بر اساس آن مانور و رزمایش برگزار کردیم . همچنین برای اقدام مشترک با سازمان های بیرونی یکسری تفاهم نامه مانند تفاهم نامه واکنش در شرایط اضطراری و مدیریت بحران، با پالایشگاه شهید هاشمی نژاد تدوین و بر مبنای آن چند مانور مشترک با همکاری اچ اس ای پالایشگاه شهید هاشمی نژاد و سایر بخش های مربوط برگزار کردیم.»
پایه کنترل سلامت کارکنان، بجز پایش و اندازه گیری عوامل زیان آور محیط کار، بحث معاینات طب صنعتی است. در این زمینه علیپور می گوید: «سال به سال آمار مراجعات طب صنعتی را افزایش می دهیم، به طوری که سال 1396 حدود 95 درصد به طب صنعتی مراجعه کردند؛ البته علاوه بر معاینات دوره ای، تحلیل معاینات را نیز در بخش بهداشت داشتیم و بر مبنای ریسک فاکتورهای قلبی و عروقی همکاران، اصلاح برنامه غذایی را در برنامه داریم ، ضمن آنکه در زمینه تغذیه، از استادان دانشگاه علوم پزشکی مشهد استفاده کردیم تا به همکاران مان مشاوره بدهند.»
شرکت های بهره بردار هرچه از چاه تولید می کنند، به طور مستقیم تحویل پایین دست یعنی پالایشگاه ها می دهند. در این میان برای بهبود شرایط، فعالیت های زیادی انجام شده و به طور خاص مدیریت پسماندهای حفاری در بخش محیط زیست، مورد پیگیری قرار گرفته است. رئیس اچ اس ای شرکت بهره برداری نفت و گاز شرق در این زمینه می گوید: «برای اصلاح خاک های آلوده و استفاده از فرایندهای سازگارتر با محیط زیست، پروژه های پژوهشی را دنبال کردیم، به طوری که یک پژوهش در زمینه پاکسازی زیستی خاک های آلوده از حفاری های قبلی در چاه شماره 58 انجام شد و حدود 10 هزار تن خاک آلوده با همکاری پژوهشگاه صنعت نفت پاکسازی شده است، اکنون نیز در قالب سربازان نخبه وظیفه، پروژه های مرتبط با بهسازی فرایند مدیریت پسماند حفاری را دنبال می کنیم.»
کمبود شرکت های متخصص
فرایندهای اكتشاف و استخراج نفت و گاز می تواند آثار زیست محیطی گوناگونی درپی داشته باشد كه بسته به مرحله فرایند، پیچیدگی و حجم پروژه، ماهیت و حساسیت محیط اطراف، میزان اثربخشی طرح و برنامه، روش های پیشگیری از آلودگی و تكنیك های كنترل و كاهش اثرات می تواند متغیر باشد. تلاش های زیادی برای توسعه سیستم های مدیریتی، روش های عملیاتی و فناوری مهندسی در زمینه كاهش آثار زیست محیطی صورت گرفته و به میزان قابل توجهی، خسارت های زیست محیطی را كاهش داده است. در این زمینه مصطفی ابطحی، کارشناس محیط زیست شرکت بهره برداری نفت و گاز شرق می گوید: «ماهیت کار این شرکت، بهره برداری از چاه ها و تحویل مایعات همراه به پالایشگاه است، از این رو برای جلوگیری از برون ریز این فرایند به محیط زیست، اقدام هایی را در زمینه دستیابی به توسعه پایدار در دستور کار داریم؛ یکی از آنها استقرار سیستم مدیریت اچ اس ای است که از 6-5 سال گذشته اغلب پسماندهای ناشی از فعالیت واحدهای مختلف را شناسایی کردیم و بر مبنای یک مدیریت اجرایی، تمامی پسماندهای تولید شده را مدیریت می کنیم، ضمن آنکه بحث آلودگی های بجا مانده از حفاری ها را نیز داریم. به همین دلیل ابتدا سیستم های مدیریت پسماند حفاری را پیاده سازی و همزمان، پسماند تولید شده از حفاری چهار حلقه چاه را مدیریت کردیم. یکی از مشکلاتی که آن زمان داشتیم، هزینه های بالای این سیستم ها بود که توجیه اقتصادی نداشت. فاز دوم نیز مدیریت آلودگی های بجا مانده از دستگاه حفاری لوکیشن بود که در این زمینه، ابتدا در روش های تثبیت فیزیکی و شیمیایی سعی بر جلوگیری از انتشار این آلودگی در محیط داشتیم.
با همکاری پژوهشگاه صنعت نفت نیز بحث پاکسازی و رفع آلودگی از خاک را در دستور کار قرار دادیم که در این زمینه، یک پروژه پژوهشی تدوین شد. نتایجی که آنالیز آزمایشگاه معتمد محیط زیست برایمان ارسال کرد، نشان داد که بیش از 95 درصد مواد هیدروکربوری نفتی حذف شده اند. در این میان سازمان حفاظت محیط زیست نیز از پروژه های ما بازدیدهای متعددی داشت و روش های ما را تایید کرد.
در مدیریت آلودگی آب نیز در حال حاضر دو تصفیه خانه بهداشتی داریم که پساب های خروجی آن برای آبیاری فضای سبز استفاده می شود. از دو سال گذشته نیز فعالیت هایی در توسعه فضای سبز داشته ایم و بیش از 12 هزار هکتار به مساحت فضای سبز در منطقه خانگیران افزوده شده و آبیاری آن از پساب ها صورت می گیرد.»
او در ادامه به کمبود و سختی کار در حرفه خود اشاره می کند و می افزاید: « قالب پروژه های مدیریت آلودگی ها هزینه بر هستند، از این رو عمده مشکل مدیریت محیط زیست، در زمینه اعتبارات است، ضمن آنکه با کمبود شرکت های متخصص در زمینه محیط زیست رو به رو هستیم و با بیشتر شرکت هایی که کار می کنیم، بومی منطقه نیستند.»
صفر کردن حوادث
امید دولت آبادی، رئیس ایمنی و آتش نشانی شرکت بهره برداری نفت و گاز شرق نیز می گوید: «همگان فکر می کنند که باید حادثه ای اتفاق بیفتد تا مدیریت ایمنی و آتش نشانی اقدامی انجام دهد؛ اما این نوع نگاه اشتباه است و می توان گفت که پیشگیری، بهتر از ایجاد حادثه است. هدف ایمنی و آتش نشانی، استمرار تولید و پیشگیری از آلودگی های زیست محیطی و جلوگیری از حوادث است، از این رو آموزش از مهم ترین اقدام های ما به شمار می رود. با توجه به گاز تولیدی این منطقه باید با خطرات گاز H2S آشنا شویم؛ زیرا انتشار 10PPM آن در هوا، مشکلات تنفسی ایجاد می کند.»
او ادامه می هد: « قبل از انجام تعمیرات اساسی نیز آموزش های اچ اس ای داریم و در ابتدای هر صبح، آموزش کامل به همکاران داده می شود که تداوم آن کاهش ریسک حوادث را به همراه دارد. با توجه به فرسودگی تاسیسات، تعمیرات از 5-4 سال گذشته بیشتر شده است، از این رو اداره ایمنی باید روی جوشکاری خطوط حاوی سیالات، مواد قابل اشتعال و... نظارت داشته باشد. ضمن آنکه بازرسی هایی از واحدهای عملیاتی، کارگاه ها و تاسیسات داریم که اگر دقیق انجام شود، حوادث به سمت صفر شدن حرکت خواهد کرد.»
دولت آبادی، پایین بودن سمت های اچ اس ای و افزایش ریسک به دلیل قدمت بالای شرکت پالایش نفت و گاز شرق را از دغدغه های این واحد بیان می کند که باید طی برنامه ریزی های مدونی کاهش یابد.
نورسنجی کارگاه ها
امیر شادمهری، کارشناس بهداشت شرکت بهرهبرداری نفت و گاز شرق نیز می گوید:« آموزش را سر لوحه کار خود قرار داده ایم که به صورت چهره به چهره است، همچنین تهیه کتاب های آموزشی را در برنامه خود داریم. در این میان از خانواده همکاران نفتی نیز غافل نشده ایم و هر سه ماه یک بار، در شهرک نفت فراخوان برگزار می کنیم و آموزش هایی را برای شان در نظر می گیریم. در زمینه بهداشت محیط نیز هر سه ماه یک بار از قسمت های مختلف شرکت بازدید داریم.»
او ادامه می دهد: «هر سال پایش عوامل زیان آور محیط کار را داریم و در این زمینه اقدام های اصلاحی و پیشگیرانه روی آن انجام می شود. به عنوان مثال کارگاه ها نور سنجی شده اند و با استانداردهای شرکت ملی نفت مقایسه می شوند که در صورت نیاز به روشنایی بیشتر، اقدام های لازم صورت می گیرد.»
ترویج مصرف سبزیجات
زهرا سیادت، کارشناس ارشد تغذیه شرکت بهره برداری نفت و گاز شرق نیز می گوید: «با توجه به اینکه شغل بیشتر ساکنان این منطقه دامداری است، دسترسی به گوشت قرمز و لبنیات پر چرب زیاد است. به همین دلیل شاهد اختلال چربی خون و کلسترل بالا هستیم که برای کاهش آن توصیه می شود از گوشت سفید و حبوبات استفاده کنند.
اکنون با توجه به اطلاعاتی که از سلامت کارکنان به دست آورده ایم، بشقاب غذایی سالم را در برنامه غذایی رستوران شرکت بهره برداری نفت و گاز شرق قرار داده ایم و به سمت مصرف بیشتر سبزیجات و کاهش مصرف برنج پیش رفته ایم.»
او ادامه می دهد: « زمانی که سلامت کارکنان مورد پایش قرار می گیرد، برای آنهایی که اختلال چربی، فشار خون و... دارند، مشاوره های فردی در نظر گرفته و در زمینه غذایی و ورزش، توصیه های لازم به آنها داده می شود. سعی کردیم به کمک علم جدید، به هدفمان که پیشگیری بهتر از درمان است، دست یابیم.»