چقدر ترس و هراس های دنیای درون و بیرون ذهن تان را می شناسید؟
رو در رو با فوبیا
مشعل: بسياري از ما در زندگي روزمره يا در جريان برنامه هاي غيرمنتظره و هيجاني مثل سفر، در معرض انواع ترس و هيجان منفي قرار مي گيريم. ترس به عنوان يکي از احساسات انساني، حالتي طبيعي و پذيرفته شده است و معمولا در واکنش به خطراتي عيني و واقعي بروز داده مي شود؛ اما بسياري از ما با شرايطي متفاوت از احساس ترس مواجه هستيم که عامل بيروني و واقعي ندارند و در نتيجه شرايط دروني، عصبي و ذهني فرد نشان داده مي دهد و در علوم روانشناسي جديد به اين نوع از شرايط روحي «فوبيا» مي گويند. از اين منظر بايد بين ترس و فوبيا تفاوت قائل شد و البته نبايد نسبت به شناسايي هر يک از ترس ها و فوبياهاي خودمان بي توجه و يا به عکس بيش از اندازه نگران باشيم. فوبيا نوعي واکنش ترس گونه شديد و غيرمنطقي است که فرد معمولا براي مواجهه با آن موقعيت، حالت يا مکان ترس شديدي دارد و از آن دوري مي کند. اين احساس معمولا حاصل تجربيات قبلي فرد است که شرايط رواني منفي را ايجاد کرده و فرد نمي خواهد دوباره در آن موقعيت قرار گيرد. معمولا افراد در کودکي، در ارتباط با والدين و اعضاي خانواده و در موقعيت هايي که امکان تغيير در آن نداشته اند، در شرايطي ناراحت کننده و اجباري قرار گرفته اند و در نتيجه شرايط محيطي اين هراس با آنها باقي مانده است؛ البته برخي محققان تاثيرات بيولوژيکي و ارثي را در داشتن فوبيا بي تاثير نمي دانند. اين احساس هراس مي تواند در برخي افراد از رفتارها، صداها، اشياء و جانوران يا موقعيت هاي مکاني باشد. در بسياري از موارد شما يا هر فرد ديگري، تا در موقعيت آن ترس قرار نگيريد، متوجه نمي شويد که چنين هراسي در شما وجود دارد يا نه و تنها در زمان تماس يا نزديک بودن به منبع آن هراس، حالتان دگرگون مي شود. به عنوان نمونه ممکن است تصور کنيد از فضاهاي تاريک و تنگ هراس نداريد؛ اما در جريان سفر يا بازديد از يک شهر زيرزميني تاريخي و در حالي که در دالان هاي تنگ و نمناک آن به توضيحات راهنماي تور گوش مي دهيد، يکباره حجمي از ترس همراه با تپش قلب و تنگي نفس به شما حمله کند. گاهي احساس هراس و ناراحتي کم و زود گذر است و گاهي ماندگار و البته آزاردهنده که ممکن است متناسب با شدت هراس، فرد دچار تهوع، غش، بيهوشي، ناتواني يا حتي فلج مقطعي و دائم يا احساس تنفر و انرژي منفي از افراد و مکان ها شود. درست به همين دليل است که فرد با اطلاع از هراس يا فوبياي خود تلاش مي کند در آن موقعيت کمتر قرار گيرد و شايد به همين دليل از بسياري از موقعيت هاي کاري، اجتماعي و اقتصادي دور بماند. لازم است انواع فوبيا و دلايل آن را مرور کنيم تا بيشتر با آنها آشنا شويد؛ اما خوب است بدانيد که صدها نوع از فوبيا تاکنون در جوامع انساني شناسايي شده و ممکن است هر روز به تعداد و تنوع آنها افزوده شود. با اين وجود، کارشناسان اين حوزه سه نوع فوبيا را دسته بندي کرده اند که شامل «آگورافوبيا» ترس شديد از اماکن عمومي، «سوشيال فوبيا» ترس ناشي از ايجاد هرگونه روابط اجتماعي و «فوبياي خاص» که ترس شديد از شرايط و يا اجسام خاص مي شود. در اين مطلب تعدادي از معروف ترين فوبياها را معرفي مي کنيم و بهتر است شما هم يکبار ديگر آنها را ارزيابي کنيد و اگر احساس مي کنيد ممکن است يکي از آنها را داشته باشيد، بدون استرس نسبت به درمان آن اقدام کنيد.
فوق خجالتی بودن
آنچه در این نوع فوبیا مورد نظر است، خجالتی بودن عادی و همیشگی بسیاری از کودکان و نوجوانان و حتی بزرگسالان نیست، بلکه منظور خجالتی بودن همراه با نوعی اضطراب شدید است و فرد مرتب از خود می پرسد که رفتار، حرف زدن، غذا خوردن یا هر کار دیگری که در جمع انجام می دهد، چه معنی می دهد و اینکه دیگران متوجه تغییر رفتار و اضطراب او می شوند یا نه؟ در این حالت ممکن است فرد در رفتار عادی یا حرف زدن خود دچار مشکل شود. در این مدل از فوبیا هم ارتباطات اجتماعی فرد به حداقل ممکن می رسد.
ترس از اماکن عمومی
در این نوع ترس، فرد از اینکه در یک مکان عمومی با حضور تعدادی از مردم بماند، هراس دارد و گمان می کند نمی تواند در مواقع ضروری از میان مردم فرار کند. معمولا افرادی که دچار این نوع فوبیا هستند، روابط اجتماعی شان به حداقل ممکن می رسد و ممکن است اصلا از خانه بیرون نیایند.
ترس از فضاهای تنگ
در این نوع فوبیا، فرد از ماندن در فضاهای تنگ و محصور بشدت هراس دارد و در جریان عبور از تونل یا راهروی تنگ یا آسانسورها بشدت مضطرب می شود. فرد در این حالت، فقط به اینکه ممکن است در این جای تنگ و تاریک گیر بیفتد یا خفه شود، فکر می کند، حالش تغییر کرده و سعی می کند هر چه زودتر خود را از آن وضعیت خلاص کند.
ترس از حیوانات
ترس از حیوانات، یکی از معروف ترین هراس هاست که البته بسته به نوع هراس و نوع حیوان، متفاوت است. برخی ها، از حیوانات اهلی مثل گربه هم می ترسند و برخی فوبیای حشراتی مثل سوسک، عنکبوت، زنبور و ... دارند. در بیشتر موارد، این نوع فوبیا که در کودکی ایجاد شده، در بزرگسالی از بین می رود یا کاهش می یابد، اما در نوع حاد آن ممکن است فرد در بزرگسالی هم این هراس را با خود داشته باشد و از این حیوانات به شکلی افراطی دوری کند.
ترس از ارتفاع
این فوبیا هم از آن ترس هایی است که معمولا از کودکی با فرد همراه می شود و فرد به شکلی افراطی از ارتفاع در هر سطحی ترس دارد و در زمان عبور از سطحی بلند یا بالا رفتن از طبقه و پله یا هر جایی که از سطح فاصله داشته باشد، بشدت می ترسد و معمولا در این شرایط کنترل خود را از دست می دهد و ممکن است نتواند به مسیر رفت یا برگشت خود ادامه دهد؛ البته فوبیای پرواز هم نزدیک به این فوبیاست که فرد از پرواز با هواپیما یا هر وسیله هوایی دیگر ترس شدید دارد و حتی اگر در یک فیلم، پرواز هواپیما را نشان دهد، حال او دگرگون می شود.
ترس از حفره های نامتقارن
این هراس از حفره های غیرمعمول، بسیار فوبیای رایجی است. فرد معمولا با دیدن تصاویر یا اجسامی که حفره هایی نابرابر و نامتقارن دارند، احساس تهوع یا لرزش در اندام خود پیدا می کند و حال عمومی او به هم می ریزد. بسیاری از روانشناسان این نوع از فوبیا را به عنوان یک عارضه و بیماری قبول ندارند؛ اما واقعیت این است که تعداد زیادی از مردم روی کره زمین به این نوع فوبیا گرفتار هستند.
با فوبیا رو به ر رو شوید
از آنجا که فوبیا با مقوله مهم آرامش درونی انسان و ترس هایش ارتباط دارد، هر جسم، شیء، موقعیت و حالتی می تواند برای هر فردی هراس انگیز باشد. چه اینکه در لیست فوبیاها از قورباغه هراسی و مورچه هراسی تا نورهراسی و قبر هراسی وجود دارد و تعداد آن می تواند بسیار بیشتر و بیشتر شود. در عین حال ممکن است دیگران فوبیایی را که شما گرفتارش هستید، درک نکنند و ترس از گربه یا سوسک برای شان بی معنی باشد. در نتیجه نمی توان درباره این نوع از بیماری (اگر بتوان نامش را بیماری گذاشت) با قطعیت صحبت کرد. درباره درمان فوبیا راه های گوناگونی پیشنهاد می دهند؛ اما ریشه همه این درمان ها، آرامش درونی و ذهنی درباره آن پدیده است. در واقع لازم است که فرد حساسیت های درونی را که در نتیجه این هراس خدشه دار شده، کم کند و با اعتماد به نفس با آن مواجه شود. در بسیاری از موارد غلبه نکردن بر فوبیا برای فرد خسارت کوتاه مدت یا بلند مدت به همراه دارد. به عنوان نمونه، ترس از ارتفاع یا پرواز کردن حتما فرصت های سفر را برای او محدود می کند، بنابراین ضروری است که با این فوبیا مقابله کند، اما برخی فوبیاها مثل مرگ هراسی، موضوعی نیست که در زندگی روزمره تاثیر چندانی بگذارد. علاوه بر اینها می توان به دلایل و نحوه شروع یا افزایش فوبیا بیشتر فکر کرد و درباره ریشه این هراس و چگونگی مقابله با آن اندیشید، ضمن اینکه انسان های زیادی روی کره زمین زندگی می کنند که به نوعی دچار فوبیا هستند، از این رو افراد مبتلا نباید به خاطر این شرایط خاص، دچار استرس و نگرانی یا شرمندگی شوند.