نگاهي به تاريخچه و شكل گيري سازمان صندوق هاي بازنشستگي، پس انداز و رفاه كاركنان صنعت نفت
سر آغاز یک صندوق
صندوق هاي بازنشستگي، پس انداز و رفاه كاركنان صنعت نفت، از جمله تشكيلات مهم و باسابقه در صنعت نفت است كه تاريخچه آن به فعاليت هاي صنفي براي احقاق حقوق كارگران برمي گردد.آنچه در پي مي آيد، خلاصه اي است از تاريخچه و شكل گيري اين صندوق ها كه به قلم منصور دهدشتيان، پيشكسوت نفتي و رئيس پيشين صندوق هاي بازنشستگي به نگارش درآمده است.دهدشتيان در سال 1333، به عنوان كارمند حسابداري پالايشگاه آبادان به استخدام صنعت نفت درآمد. وي در سال 1337، با اجراي طرح بازنشستگي كارمندان صنعت نفت، جزو اولين کساني بود كه به اين سازمان تازه تاسيس منتقل شد و به مدت دو سال، عضو كميسيوني بود كه اطلاعاتي را در مورد سوابق خدمت كارمندان نفت جمع آوري مي كرد.اين اطلاعات، از پرونده هاي پرسنلي و حقوقي تمامي كارمندان صنعت نفت که براي تشكيل پرونده عضويت در صندوق بازنشستگي ضروري بود جمع آوري مي شد و دهدشتيان طي اين مدت به همراه هيئت مذكور، به تمامي مراكز صنعت نفت در تهران، آبادان، مسجد سليمان، اهواز، آغاجاري ، ماهشهر، گچساران، هفتكل، نفت سفيد، خارك، كرمانشاه و ساير نقاط فعاليت صنعت نفت، سفر مي كرد.او همچنين وظايف ديگري از جمله مسئوليت تسويه حساب با كارمندان بازنشسته و مستعفا، رياست حسابداري بازنشستگي و پس انداز، كارشناس سرمايه گذاري، مسئوليت امور مالي صندوق ها و در نهايت تصدي رياست سازمان صندوق ها را نيز بر عهده داشت.دهدشتيان در سال 1362 با استفاده از طرح صندوق اماني براي كارمندان زير 50 سال، بازنشسته شد. مطلب زير را با هم مي خوانيم:
كارگران صنعت نفت در جنوب كه بخش عمده نيروي كار اين صنعت را تشكيل مي دادند، تا قبل از سال 1325 از بسياري مزاياي شغلي مانند تعطيلات آخر هفته، ساعات كاري مشخص روزانه و هفتگي و.. محروم بودند. اينها مزايايي بود كه بعدها با تلاش كارگران و به موجب قانون مصوب كار به دست آمد.
نخستين قانون کار
اين در شرايطي بود كه مشابه اين مزايا در بسياري از كشورهاي صنعتي وجود داشت و كارگران از آنها برخوردار بودند. كارگران نفت در جنوب، براي به دست آوردن اين مزايا، اعتصاب گسترده اي را در سال 1325 در سراسر مناطق نفت خيز و عمدتا در پالايشگاه آبادان به راه انداختند. اين تلاش ها پس از مقاومت طولاني، به برخي موفقيت ها منجر شد.
تا اين زمان، ايران فاقد قانون كار بود؛ اما پس از اين اقدام كارگران نفت، نخستين قانون كار در زمان حكومت قوام السلطنه تدوين و به اجرا گذاشته شد. لازم به ذكر است، اين اقدام از سوي كارگران صنعت نفت انجام شد و كارمندان در آن دخالتي نداشتند.
صندوق، پس از ملي شدن نفت
پس از انجام اصلاحات مورد درخواست كارگران، موضوع تشكيل صندوق بازنشستگي براي كارمندان صنعت نفت نيز مطرح شد كه به تشكيل نخستين صندوق بازنشستگي كارمندان از دي ماه 1326 (ابتداي سال 1948) ميلادي از سوي شركت نفت سابق انجاميد.
پيش از به وجود آمدن نخستين مقررات بازنشستگي كارمندان صنعت نفت، كارمندان از دريافت مستمري ماهانه بازنشستگي در پايان خدمت يا از كار افتادگي محروم بودند و تنها صندوقي به نام صندوق اندوخته احتياطي (Provident Fund) وجود داشت كه مانند صندوق پس انداز بود و تمامي كارمندان مشمول آن مي شدند.مزايايي كه نخستين آيين نامه و صندوق بازنشستگي نفت براي كارمنداني كه بازنشسته مي شدند، در نظر گرفته بود، چندان رضايت خاطر كارمندان را فراهم نمي ساخت. با اين وجود به عنوان نخستين طرح صندوق بازنشستگي كارمندان صنعت نفت درخور توجه بود.پس از ملي شدن صنعت نفت در سال 1332، آيين نامه جامع تري تدوين و پس از تصويب در شوراي عالي نفت، از سوي شركت ملي نفت ايران در زمان رياست هيئت مديره مرحوم بيات به اجرا گذاشته شد.
پس از شروع فعاليت كنسرسيوم نفت، با توجه به اين كه مدت قرارداد كنسرسيوم محدود بود و شركاي تشكيل دهنده صندوق كنسرسيوم مي خواستند در محدوده زماني قرارداد، تعهدات خود، از جمله تعهدات مربوط به صندوق بازنشستگي كارمندان و سهم هر شركت تشكيل دهنده كنسرسيوم مشخص باشد، مذاكرات و توافق هايي بين شركت ملي نفت ايران و شركت هاي تشكيل دهنده كنسرسيوم انجام شد.اين مذاكرات در حالي صورت مي گرفت كه كارمندان صنعت نفت، براي بهبود مزاياي بازنشستگي و شرايط بازنشسته شدن، تلاش مي كردند. از اين رو اصلاحات قابل ملاحظه اي در مقررات آيين نامه بازنشستگي كارمندان صورت گرفت و علاوه بر آن نسبت به تشكيل صندوق پس انداز كارمندان صنعت نفت با مشاركت كارمندان و كارفرما اقدام شد. اين تصميم ها پس از تصويب، از خرداد سال 1337 (ژوئن 1958) به اجرا درآمد.به اين ترتيب، جامعيت ضوابط بازنشستگي كارمندان صنعت نفت، عملا از اين تاريخ (خرداد 1337) شروع شد و با تشكيل سازمان صندوق هاي بازنشستگي و پس انداز آغاز به كار كرد.به موجب مقررات جديد بازنشستگي در مورد كارمندان، از تاريخ تشكيل كنسرسيوم، به نسبت زماني كه كارمند براي يك شركت خدمت مي كرد، انجام تعهدات به عهده آن شركت بود. تاييد سوابق شغلي اعم از زمان مربوط به شركت نفت سابق و دوره اي از تاريخ ملي شدن نفت تا تشكيل كنسرسيوم، بر عهده شركت ملي نفت ايران قرار داشت.
اين مقررات در زمان رياست هيئت مديره مرحوم انتظامي به تصويب رسيد و اجرايي شد. اين صندوق تنها به كارمندان صنعت نفت اختصاص دارد و كارگران مشمول قانون كار بودند؛ اما چنانچه كارمندي داراي سابقه خدمت كارگري، پيش از ارتقا به كارمندي بود، اين سابقه جزو خدمت وي براي بازنشستگي محسوب مي شد.
ضوابط اجرايي و مقررات مصوب سال 1337، در حال حاضر نيز بر اساس و بنياد سازمان صندوق هاي بازنشستگي و پس انداز و رفاه كارمندان صنعت نفت است كه البته بعدها حسب ضرورت، اصلاحاتي در ضوابط اجرايي آن صورت گرفت و به مورد اجرا گذاشته شد.
براي مثال، در حال حاضر، متوسط حقوق 24 ماه آخر خدمت، مبناي محاسبه مستمري ماهانه بازنشستگي قرار مي گيرد که قبلا اين گونه نبود يا در مورد صندوق پس انداز، در گذشته هر ماه معادل نصف پرداختي كارمند از سوي كارفرما در صندوق به حساب كارمند واريز مي شد، ولي در حال حاضر سهم پرداختي كارمند و كارفرما برابر است. به عبارتي همان مقدار كه از سوي كارمند به حساب صندوق واريز مي شود، از سوي كارفرما نيز ماهانه به صندوق پس انداز واريز مي شود.
وضعيت سازماني
فعاليت صندوق بازنشستگي در آغاز به كار اين تشكيلات، يعني سال 1326 خورشيدي (1948 ميلادي) بسيار محدود بود و چند كارمند در حسابداري پالايشگاه آبادان، وظيفه نگهداري حساب هاي صندوق بازنشستگي و پس انداز را عهده دار بودند.از سال 1337 با تشكيل صندوق مالي صندوق هاي بازنشستگي و پس انداز، بلافاصله پس از تصويب مقررات اجرايي، هيئتي از سوي شركت ملي نفت ايران و با همكاري شركت هاي كنسرسيوم براي رسيدگي به سوابق شغلي كارمندان تشكيل شد. اين هيئت كه مركب از چهار نفر بود، از سوي شركت ملي نفت ايران و شركت هاي مذكور، مامور تهيه پرونده هاي اطلاعات مربوط به سوابق خدمت كارمندان در سراسر مناطق صنعت نفت شد. تهيه اين اطلاعات حدود دو سال تمام طول كشيد و از سال 1339 سازمان جديد صندوق هاي بازنشستگي و پس انداز در تهران شروع به كار كرد.محل استقرار سازمان، ابتدا در ساختمان هيئت مديره شركت ملي نفت ايران در خيابان فرانسه بود و پس از يك سال به ساختماني در خيابان شيراز (حافظ) منتقل شد و در سال 1341 به ساختمان مركزي شركت ملي نفت ايران، طبقه چهارم و بعدا در سال 1354 در ساختماني مستقل در خيابان طالقاني كنوني روبه روي ساختمان اداره مركزي و پس از آن به ساختمان ديگري در خيابان حافظ انتقال يافت.از لحاظ سازماني، صندوق بازنشستگي اوليه كارمندان صنعت نفت، زيرمجموعه امور مالي شركت بود، ولي در سال 1337 به سازماني مستقل تبديل شد و زير نظر هيئت امناي صندوق (هيئت مديره شركت ملي نفت ايران) قرار گرفت.معمولا يكي از اعضاي هيئت مديره به عنوان نماينده امنا، سرپرستي عاليه فعاليت صندوق ها را عهده دار بود كه اين سمت از سال 1337 به عهده آقاخان بختيار و پس از آن مجيد ديبا و مدت كوتاهي نيز به عهده سيد صالح بنافتي بوده است.از نظر اجرايي نيز امور مالي صندوق ها در سازمان صندوق ها و امور اداري آن در واحد امور بازنشستگي قرار داشت كه وظيفه اين واحد، تطبيق وضع كارمندان با مفاد آيين نامه بازنشستگي بود.از چند سال پيش، هر دو بخش مديريت صندوق ها در سازمان صندوق هاي بازنشستگي و پس انداز و رفاه كاركنان ادغام شد و هم اکنون زير نظر هيئت رئيسه صندوق ها اداره مي شود كه در راس آن هيئت رئيسه قرار دارد.
توسعه صندوق ها و تاسيس صندوق پس انداز كارگران
با توسعه سازمان صندوق ها كه دليل آن گسترش فعاليت هاي آنها بود، وظايف ديگري از جمله صندوق پس انداز كارگران هم به وظايف صندوق ها اضافه شد. اين مورد در وظايف مرتبط با قانون كار ديده نشده است و منحصر به صنعت نفت بود.
بنا به تصميم هيئت مديره شركت ملي نفت ايران براي كارگران نيز صندوق پس اندازي تاسيس شد كه هر ماه كارگران و كارفرماي مربوطه، وجوهي به حساب پس انداز كارگران واريز مي كردند.
وظيفه نگهداري حساب ها و مديريت صندوق پس انداز كارگران نيز به سازمان صندوق هاي بازنشستگي و پس انداز كارمندان واگذار شد.
خلاصه نمودار كلي
امور مالي صندوق ها، شامل حسابداري بازنشستگي و پس انداز كارمندان. حسابداري پس انداز كارگران، حسابداري مالي و دفتر اداري كل صندوق ها.
امور وام كاركنان شامل اداره وام كارمندان، اداره وام كارگران.واحدهاي ستادي شامل امور ارزيابي، امور حقوقي، امور سرمايه گذاري و ساير واحدهاي مرتبط با فعاليت صندوق ها.
موزه پمپ بنزين «ريف»
يادگاري از دهه هاي 50 و 60
موزه پمپ بنزين «ريف»، موزه كوچكي است در شهر وودلند در شمال كاليفرنيا كه به نمايش جايگاه هاي سوخت قديمي، پمپ هاي بنزين، خودروها و ساير تجهيزات مربوط به اتومبيل و سوخت گيري در دهه هاي 50 و 60 ميلادي و قبل از آن اختصاص دارد.
اين موزه در فضايي به مساحت تقريبي 1200 متر مربع در سال 2000 ميلادي از سوي فردي به نام «مارك ريف» بنيانگذاري شده است. «ريف» كه از چند دهه قبل، پمپ هاي بنزين قديمي را جمع آوري مي كرده، اين مجموعه را در ملك شخصي خود به عنوان اداي ديني به فرهنگ اتومبيل سواري در دهه هاي پيشين و برانگيختن حس نوستالژي طرفداران آن روزگار بنا كرده است.
علاوه بر پمپ هاي بنزين قديمي، تصاويري از گذشته، ظروف، وسايل و تجهيزاتي كه در جايگاه هاي سوخت قديمي مورد استفاده قرار مي گرفته و علايم و تابلوهاي متعلق به گذشته، در اين موزه به نمايش گذاشته شده اند.
رستوران، بوفه و فضاهاي سبز براي استراحت از جمله امكاناتي است كه در موزه پمپ بنزين ريف، براي بازديد كنندگان تدارك ديده شده است.
در تجهيز اين مكان ها تلاش شده تا حد ممكن، وسايل و ابزارهاي سنتي و قديمي مورد استفاده قرار گيرد.
بازسازي صحنه تصادف يك خودروي قديمي و سقوط يك هواپيما، در موزه «ريف» از جمله تدابيري است كه براي جذب بيشتر بازديد كنندگان و گردشگراني كه به ايالت كاليفرنيا مي آيند، انديشيده شده است.
يك وانت شورولت ساخت سال 1956 كه «ريف» مي گويد آن را سال ها پيش، از يك تعميرگاه تنها به مبلغ 700 دلار خريداري و سپس بازسازي كرده، از جمله خودروهايي است كه در اين موزه به نمايش گذاشته شده است؛ هر چند ديگران نيز مي توانند در روزهايي خاص خودروهاي قديمي خود را به محل موزه بياورند و در فضايي متعلق به گذشته در كنار خودروهاي شان عكس يادگاري بگيرند.
اين موزه طي سال براي بازديد كنندگان برنامه هاي جنبي نيز برگزار مي كند، از جمله نمايشگاه سالانه خودرو و نمايش فيلم در سالن نمايشي به نام يولو كه به ياد سينمايي كه در سال 1958 در وودلند در آتش سوخت، به اين عنوان نامگذاري شده است.
موزه پمپ بنزين «ريف» سالانه هزاران گردشگر را كه براي سفر به كاليفرنياي شمالي مي آيند، به سوي خود جذب مي كند و درصدد است با توسعه بيشتر بر جذابيت هاي خود براي بازديدكنندگان بيفزايد.
موزه پمپ بنزين دروازه دولت تهران واقع در تقاطع خيابان سعدي و انقلاب، به زودي روي مردم گشوده مي شود. اين پمپ بنزين از جمله جايگاه هاي قديمي در تهران است كه از سوي شركت نفت انگليس و ايران در دوران پهلوي اول ساخته شد و بناي آن از معماري ويژه اي برخوردار است.