ریشه قطور خطوط لوله درساخت داخل
سعید محمدبیگی-گذشت بیش ازچهار دهه از انقلاب اسلامی و تهدیدهای مبتنی برتحریم های اقتصادی، همه بخش های کشورازجمله نفت و صنایع جانبی آن را بر آن داشت تا توانمندسازی، خوداتکایی، کاهش ودربرخی موارد قطع وابستگی را در دستور کار قرار دهند.این مهم با شدت یافتن دامنه تحریم ها به ویژه درسال های اخیر، بنابرتاکیدهای مقام معظم رهبری در خصوص مقاوم سازی اقتصاد و اقتصاد مقاومتی، بانگاهی ویژه ترپیگیری و برای داخلی سازی اقلام مورد نیاز، حسابی جدا بازشد. دربخش های مختلف صنعت نفت ازجمله خطوط لوله ومخابرات نفت که جا به جایی حجم عظیمی ازنفت خام و فرآورده های نفتی رابه عهده دارد، چنین حساب ویژه ای بازشده است؛حسابی که سابقه آن به سال های پس ازجنگ تحمیلی و به دهه 70 بازمی گردد. ابوالقاسم زمانی، مدیر کالای شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران، کسی است که می توانست شرحی برفعالیت ها و دستاور دهای این شرکت درحوزه ساخت داخل داشته باشد. زمانی 55 سال سن و33سال سابقه خدمت رادربخش های مختلف صنعت نفت ازجمله شرکت کالای نفت تهران دارد.او با تکیه بر تجارب پیشین خود، یک سالی می شود که عهده دار مسئولیت درمدیریت کالای شرکت خطوط لوله ومخابرات نفت ایران است.
«خطوط لوله ومخابرات نفت از شرکت های پیشرو درساخت داخل به شمار می آید» این را ابوالقاسم زمانی مدیر کالای شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران که بخش های مختلف دراین حوزه را تجربه و درآن کارکرده است، می گوید و ادامه می دهد: ساخت داخل یابه عبارتی بومی سازی درشرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران، ریشه دار است به این معنا که داخلی سازی درآن از زمانی که ساختارمدیریتی داشته (سال 1372)پا گرفته ونهال آن روزها، امروز به درختی ریشه دار بدل شده است. وی به سوابق شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران اشاره و تصریح می کند: این شرکت یکی از نخستین شرکت های زیرمجموعه وزارت نفت است که با ایجاد واحد خودکفایی، به ساخت قطعات وحمایت ازسازندگان داخلی پرداخته است واین مهم را می توان دلیلی بر ریشه داربودن شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران در حوزه ساخت داخل عنوان کرد. به اعتقاد زمانی، در دو دهه گذشته اتفاق های خوبی درحوزه داخلی سازی رخ داده و تحول بزرگی درساخت بسیاری ازاقلام وقطعات ایجاد شده و ازآنجا که سازندگان و تولید کنندگان داخلی پاسخ خوبی به تقاضاهای ما داده اند، نیاز به شرکت و کشورهای سازنده خارجی، به شدت کاهش یافته است.
مدیرکالای شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران برای صحه گذاشتن بر توانمندی سازندگان و تولید کنندگان داخلی، به موارد زیادی از جمله داخلی سازی برخی مواد شیمیایی مانند برخی روان کننده های سیالات، انواع فیلتر و بازدارنده های خوردگی لوله های انتقال نفت و فرآورده های نفتی، همچنین مکانیکال سیل ها(قطعات صنعتی که مانع از نشت مایعات وگازها به بیرون از سیستم های دربرگیرنده آنها می شود)اشاره می کند ومی گوید: همه این اتفاق های خوب از سال ها پیش در خطوط لوله ومخابرات نفت ایران، عینیت یافته است و همچنان نیز ادامه دارد.
فرآیند سفارش گذاری تامین کالا در داخل
فرآیند سفارش گذاری کالادرشرکت خطوط لوله ومخابرات نفت ایران نیز موضوعی است که زمانی درباره آن توضیح مفصلی می دهد و می گوید: اساس کارشرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران درحوزه تامین کالا به این شکل است که در وهله نخست از سوی بخش های متقاضی اعلام نیاز می شود. عموما دو دسته تقاضا به این مدیریت اعلام می شود؛ تقاضاهایی که سیستم به وسیله سامانه تعریف شده درآن اعلام می کند که موجود قطعه یا کالای در انباربه حداقل رسیده است وباید به جایگزینی وتامین آن اقدام شود.دراین زمان اداره عملیات بادریافت تقاضاازبخش های مختلف و انتقال آن به بخش بررسی وصدورتقاضای مدیریت کالا، سفارش گذاری وفعالیت های مربوط به آن را براساس اعلام سیستم (نوع تقاضا، تعداد و ...) انجام می دهد. بخش دیگر تقاضا ها درقالب پروژه ها انجام می شود؛ به این معنا که با تعریف هر پروژه، مجری فهرستی از اقلام مورد نیازرا به مدیریت کالا اعلام می کند واین درخواست به وسیله اداره عملیات کالا که عهده دار بخش انبارهاست، بررسی وبه تامین آنها اقدام می شود. اگرموارد درخواستی درانبارموجود و امکان ساخت آن نیز درداخل نباشد، طی فرایندی به تامین آن ازخارج اقدام خواهد شد. نکته دیگر این که پیش ازسفارش گذاری نهایی، تایید نهایی هم از بخش های درخواست کننده گرفته می شود تا درصورت افزایش یا کاهش تقاضا، منطبق با آن عمل شود. برای مثال، گاه قراراست تعمیراتی انجام شود وبرای انجام این عملیات، نیاز به تعداد قطعات بیشتری است؛ حتی ممکن است قطعه ای از دور خارج شده باشد و نیازبه خرید دوباره آن نباشد. این بازنگری و تایید نهایی کمک می کند تاخرید منطبق برفعالیتی که انجام می شود، صورت گیرد. متصدی انبار با اعلام موجودی به مدیریت کالا، این مدیریت را برای تامین کالاهای مورد مطلع و فرآیند سفارش گذاری آن ازداخل یا خارج (در صورت نبود مشابه درداخل)آغاز می شود. دراین حالت، انبارهمیشه پاسخ گوی نیازها خواهد بود. زمانی می گوید: با توجه به گستردگی فعالیت شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران، تنوع درسفارش گذاری اقلام آن نیزگسترده است. مکانیک، ابزاردقیق، مخابرات، موادشیمیایی، برق، اقلام عمومی (ترکیبی از همه موارد یاد شده) وکالاهای خاص(های تک) مجموعه ای را تشکیل می دهند که مدیریت کالای شرکت خطوط لوله ومخابرات نفت ایران تامین اقلام مرتبط به آنها را به عهده دارد. وی ادامه می دهد: سفارش گذاری کالاها شامل دو بخش داخلی و خارجی است که به زیربخش هایی مانند اقلام عمومی، مکانیک و ابزاردقیق و مخابرات تقسیم می شوند. مهندسی وساخت نیز یکی دیگراز زیربخش های مدیریت کالای شرکت خطوط لوله ومخابرات نفت ایران که یک بخش آن عهده دارپیگیری ساخت بار اولی در داخل است. بعد از این که ساخت به نتیجه نهایی می رسد، دیگر آن قلم کالا از چرخه تامین ازخارج بیرون می آید و درتقاضاهای بعدی در فهرست خرید های داخلی قرار می گیرد. مدیرکالای شرکت خطوط لوله ومخابرات نفت ایران بایادآوری این که ساخت داخل در این شرکت سال ها پیش نهادینه شده است، ادامه می دهد: در بیش از دو دهه، گام های بسیار بزرگی در جهت داخلی سازی همسو با سیاست های اقتصادی مقام معظم رهبری، برداشته شده است. برای مثال اقلام مکانیکی پرمصرف که عمدتا به قطعات توربین ها مربوط می شود، همچنین برخی ولوها، فیلترها، روان کننده های سیالات نفتی مواردی هستند که درصنعت خط لوله داخلی سازی شده اند. برای تحقق هدف ترسیم شده درشرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران (ساخت داخل) شمار زیادی سازنده، شناسایی وحمایت و پشتیبانی ها دراین زمینه منجر به این شد که تعمیر وساخت قطعات توربین ها و ولوها از طریق آنها انجام وخرید خارجی آنها متوقف شود. انقلاب ساخت داخل دراین شرکت که ازسال هاپیش شروع شده با گذشت زمان، رشد فزاینده ای داشته است که همچنان ادامه دارد و این از همت و اراده سازندگان ایرانی حکایت دارد. زمانی با اشاره به روند تاریخی ساخت داخل درشرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران ادامه می دهد: در دهه نخست (ازسال 72 با تغییر ساختارمدیریتی و تبدیل شدن به شرکت تا سال 82) قطعات متعددی در حوزه خط لوله داخلی سازی شد؛ به طوری که ساخت 506 قلم کالا مشتمل بر 15هزار و 138 قطعه در قالب 90 سفارش، در داخل انجام شد. از سال 84 تا 96 ساخت داخل در شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران، گسترش یافت و شمار اقلام ساخت داخل به دو هزارقلم افزایش، به دو هزار و 506 مورد رسید که 54 هزار و 448 قطعه را شامل می شود. ارزش ریالی این فعالیت های ساخت داخل بیش از 66 میلیارد تومان و صرفه جویی ارزی آنها نیز 56 میلیون دلار برآورد شده است؛ یعنی قرار بود اقلام مورد نیاز ازخارج وارد کنیم که می بایست 56 میلیون دلار بیشتر هزینه می کردیم.
کاهش وابستگی به شرکت های خارجی
زمانی می گوید: با توجه به تعداد وتنوع توربین مورد استفاده درحوزه خطوط لوله و مخابرات نفت ایران، دربخش تعمیرات آنها تقریبا وابستگی به خارج وجود ندارد و در صورت نیاز به قطعه، تلاش شده است که این مهم در داخل و با اتکا به توانمندی نیروهای متخصص ایرانی انجام شود. خوشبختانه به جزیکی دو نوع توربین که دوربالایی دارند، آن هم دربخش «محور» که قطعات آنها ازحساسیت بالایی برخودار است، وابستگی به بیرون از مرزها وجود ندارد. وی می گوید: مکانیکال سیل ها(قطعات صنعتی که مانع ازنشت مایعات و گازها به بیرون از سیستم های در برگیرنده می شود)که مورد مصرف آنها در پمپ است، هم اکنون به دست توانمند سازندگان ایرانی تولید می شود در حالی که پیش تر از شرکت های خارجی خریداری و تامین می شد. همچنین بسیاری از انواع فیلترهای مورد استفاده در توربین ها ساخت داخل شده اند و برای تامین آنها نیازی به خرید خارجی نیست. در بخش مواد شیمیایی مانند بازدارنده های خوردگی لوله های انتقال نفت و فرآورده های نفتی نیزاتفاق های خوبی افتاده وبا تولید آنها در داخل، وابستگی به خارج نیزمنتفی شده است.حتی یکی از مواد بازدارندگی خوردگی (او سی آی 158)که در بخش های مختلف صنعت نفت کاربرد دارد، باهمکاری یک شرکت دانش بنیان ساخته وبه نام شرکت خطوط لوله ومخابرات نفت ایران ثبت شده است. روان کننده ها (دی آرای) نیزکه حرکت سیال درون لوله را تسهیل می کنند، قسم دیگری از مواد شیمیایی است که به همت سازندگان و تولید کنندگان ایرانی، خرید خارجی آن قطع شده است وهم اکنون در داخل کشور تولید می شود. 14هزار کیلومترخط لوله با قطرهای مختلف(8 اینچ تا 30 اینچ) در کشور، سیالات نفتی را دریافت و ارسال می کنند وعمده آنها ساخت داخل شده اند. انواع شیرآلات(بین راهی، ورودی، خروجی و ...) که در حوزه خطوط لوله استفاده می شود، داخلی سازی شده است. کاترها که برش لوله به وسیله آنها انجام می شود، ساخت داخل شده است یعنی نیاز به آن نیست که برای برش لوله ها، واردات انجام شود. دستگاه هات تپ یا جوشکاری گرم که به وسیله آن انشعاب گیری از خطوط لوله انجام می شود برای اطمینان بیشترازکارآیی آن در شرایط تست قراردارد اما تعمیرات آن داخلی سازی شده است. مدیرکالای شرکت خطوط لوله ومخابرات نفت ایران براین اعتقاد است که بخش عمده فرآیند ساخت داخل مربوط به بخش تعمیرات است وادامه می دهد: برای مثال وقتی توربینی تعمیر ودر خلال این عملیات، نیاز به قطعه ای می شود، خود به خود فرآیند داخلی سازی شکل می گیرد وبرهمین اساس تلاش می شود با تکیه برتوان و تخصص سازندگان داخلی، این قطعه تعمیر یا بازسازی شود. وی با تاکید براین که درمجموع اقلام زیادی درشرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران است که با پشتیبانی هایی که شده است، داخلی سازی شده اند ونیازی به واردات آن ازخارج نیست، می گوید: همین موضوع موجب شده است تا اقتصاد مقاومتی به شکلی عیان خود را در صنعت خطوط انتقال نشان دهد وبه همت وخواست سازندگان ایرانی، سد انحصار به ویژه در شرایط کنونی که تحریم های ظالمانه بیشترشده است، بیش از پیش شکسته شود. زمانی این را هم می گوید که با توجه به تنوع توربین درشرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران، ظرف 12سال یعنی ازسال 84 تا سال گذشته، 91 دستگاه توربین بدون حضورافراد خارجی و تنها به پشتوانه حمایت از سازندگان ایرانی، تعمیر و راه اندازی شده است و ادامه می دهد: برای تعمیراین تعداد توربین 84 میلیارد تومان هزینه شده وصرفه جویی حاصل این تعمیرات در داخل 70 میلیون دلاربوده است. وی می گوید: ازسال گذشته تاکنون نیزتعمیرات 29 دستگاه انواع توربین در دستورکارقرار گرفته که تعمیرات شماری ازآنها پایان یافته و برخی نیزدر دست انجام است. تعمیرات این تعداد توربین نیزبا صرفه جویی ارزی قابل توجهی درحد 20 میلیون دلار(با توجه به نوسانات ارزی شاید هم بیشتر) همراه است.
گام دیگر برای داخلی سازی
مدیرکالای شرکت خطوط لوله ومخابرات نفت ایران ساخت داخل را فعالیتی پویا و غیرقابل توقف می داند و ادامه می دهد: برای گسترش این فعالیت، گام دیگری برداشته شده وآن شناسایی مجدد 200 قلم قطعه مورد نیاز برای داخلی سازی دراین صنعت است. بررسی های انجام شده نشان می دهد که امکان ساخت137 قلم ازاین تعداد در داخل کشور وجود دارد. درباره 63 قلم دیگر نیز به تازگی نمایشگاهی با حضور سازندگان و تولیدکنندگان ایران درانبار ری برگزار شد. این نمایشگاه با این هدف برگزارشد که سازندگان بیشتری درعرصه ساخت داخل حضور یابند و با بهره گیری از توان سازندگان ایرانی، قطعات بیشتری ازقطعات شناسایی شده، در داخل کشور ساخته شود. درفرآیند ساخت داخل به وسیله سازندگان ایرانی هم تلاش می شود به گونه ای عمل شود که سازندگان برای داخلی سازی یک یا چند قطعه به صورت کنسرسیومی عمل کنند، زیرا در این صورت برخی سازندگان که از پشتوانه مالی قوی تری برخوردارند می توانند با شرکت های کم بنیه تر به لحاظ مالی اما مستعد به لحاظ کاری شریک خوبی برای هم باشند و با همکاری یکدیگرضمن ایجاد یک فضای رقابتی سازنده با رقبای خود و افزایش توان سرمایه ای و مهارتی، همچنین کاهش هزینه ها، به نیازداخلی نیز پاسخی مطلوب دهند. زمانی می گوید: اعتقاد من این است که باید ازسازندگان داخلی حمایت بیشتری شود و آنها را به مسیری باکمترین پیچ وخم برای ساخت داخل هدایت کرد.سازندگان نیزباید روز به روزبرتوان علمی وفنی خود بیفزایند و با بهبود کیفیت ساخت، درچرخه رقابت باقی بمانند. وی با اشاره به نشست اخیری که با حضور بیش از 30 شرکت فعال درحوزه ساخت ملزومات نفتی از جمله خطوط لوله و مخابرات نفت ایران برگزار شد، می گوید: برگزاری این نشست با این هدف بوده است که آمادگی و حمایت دوباره خود رابرای تعامل هرچه بیشتربا سازندگان داخلی اعلام کنیم و از آنها بخواهیم به ویژه درشرایط کنونی، مشارکت و حضور بیشتری در حوزه ساخت داخل داشته باشند. زمانی ادامه داد: البته دراین نشست نمایندگان برخی شرکت های حاضر درجلسه دیدگاه هایی را در جهت سهولت بخشی حضور هر چه بیشتر شرکت های سازنده و فعالیت آنها درحوزه ساخت داخل مطرح کردند که قابل تامل بود.
اعتماد به سازندگان ایرانی
حرف های مدیرکالای شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران درباره اعتماد به سازندگان و تولید کنندگان ایرانی شنیدنی است. او می گوید: با تلاش و خودباوری که از سال ها پیش درمجموعه سـاز نـدگان داخلی شکل گرفته شده است، دست کم درحوزه خط لوله، تقریبا هیچ قطعه ای نیست که سازندگان ایرانی توان ساخت آن را نداشته باشند. البته گاه برخی عوامل مانند نوسان های قیمتی، ممکن است سبب شود شماری از سازندگان درچرخه ساخت حضور نداشته باشند واین احساس را به وجود آورد که توان ساخت درآنها وجود ندارد، اما این گونه نیست و سازنده های ایرانی نشان داده اند که می توانند درهمه عرصه ها حضوری فعال داشته باشند. اگربتوان بخش هایی را که بانوسان وریسک قیمتی همراه است، از سازنده دور و او را به ارتقای فناوری درساخت متمرکز کرد، حوزه ساخت داخل شکو فاتر و پویاتر خواهد شد. دربازدید ازکارخانه ها و شرکت های سازنده این نکته ملموس است که افرادی باذهن هایی خلاق واشتیاقی بالا، فعالیت علمی و پژوهشی انجام می دهند. قابلیت های فراوانی درتولید کنندگان داخلی وجود دارد که بسیار ارزشمند و باورپذیر است؛ به گونه ای که حمایت از آنها کمک بسزایی برای عمران وآبادی کشور است.
کاهش خرید های خارجی
مدیرکالای شرکت خطوط لوله ومخابرات نفت ایران به کاهش خرید های خارجی با اتکا به توانمندی و قابلیت های سازندگان و تولید کنندگان ایرانی اشاره و تصریح می کند: آمارها نشان می دهند خرید های خارجی در12سال گذشته بسیارکاهش یافته است. او با نگاهی به آمارها ادامه می دهد: دربرخی مقاطع زمانی، شاید اختلاف ریالی خرید داخلی باخرید خارجی زیاد به نظرآید. برای مثال سال گذشته 133سفارش خرید داخلی به ارزش 334 میلیارد ریال وهمان سال در بخش خارجی 50 سفارش به ارزش 436 میلیارد ریال صادرشده است. دلیل این اختلاف ریالی، مربوط به ضرورت تامین قطعاتی است که هنوز امکان ساخت آن فراهم نیست.
ریشه قطور خطوط لوله