صنعت گاز؛ خودکفاتر از همیشه
مشعل: صنعت گاز که با گذر از نيم قرن فعاليت، اکنون به بلوغ رسيده، با بهره گيري از ظرفيت هاي داخلي توانسته است در مسير خودکفايي گام بردارد و با تکميل اين فرآيند هم اکنون وارد مسير خوداتکايي شود.پيشتازي اقتصاد دانش بنيان، پياده سازي و اجراي نقشه جامع علمي کشور و ساماندهي نظام ملي نوآوري به منظور ارتقاي جايگاه جهاني کشور، افزايش سهم توليد و صادرات محصولات، خدمات دانش بنيان و دستيابي به رتبه نخست اقتصاد دانش بنيان در منطقه، افزايش توليد داخلي نهاده ها و کالاهاي اساسي (به ويژه در اقلام وارداتي) و اولويت دادن به توليد محصولات و خدمات راهبردي و ايجاد تنوع در مبادي تامين کالاهاي وارداتي با هدف کاهش وابستگي به کشورهاي محدود و خاص، دو بند از سياست هاي ابلاغي مقام معظم رهبري در بخش اقتصاد مقاومتي است که با سال «حمايت از کالاي ايراني»، همسويي کامل دارد.
معاون وزير نفت در اين باره مي گويد: حمايت از ساخت داخل در شرکت ملي گاز ايران از سال ها پيش آغاز شده؛ شايد نزديک به 30 سال پيش و به همين علت است که اکنون نزديک به 100 درصد اقلام اين صنعت در ايران توليد مي شود.به گفته حميدرضا عراقي، هم اکنون در حوزه تامين تجهيزات بخش پالايشگاهي تا 70 درصد و در بخش گازرساني بيش از 98 درصد به خودکفايي رسيده ايم.
اعتماد به سازندگان داخل
وي با بيان اينکه با پنج شاخص، حمايت از ساخت داخل کامل مي شود، مي گويد: حمايت از ساخت داخل تنها توليد آن کالا نيست، بلکه حمايت از ساخت آن نيز مطرح است؛ به همين دليل هميشه بر اين باورم که خوداتکايي، مهم تر از خودکفايي است.از سوي ديگر، افزون بر مطابق استاندارد بودن کالا و تجهيز توليدي، زمان تحويل کالا نيز بسيار مهم است. معاون وزير نفت در امور گاز با بيان اينکه خوداتکايي، مهم ترين اصل در اين زمينه است، تاکيد مي کند: بايد قدرت انتخاب داشته باشيم و خود تصميم بگيريم، در اين صورت با اطمينان به سازنده داخلي، مي توانيم بگوييم تنها ساخت قطعه کافي نيست و بايد بتوانيد تجهيزات را ساخته و نگران آينده نباشيد. ما به سازندگان داخلي در زمينه ساخت تجهيزات صنعت گاز اطمينان داريم.
اول خوداتکايي بعد خودکفايي
سرپرست امور تخصصي بازرگاني شرکت ملي گاز ايران نيز مي گويد: حمايت از ساخت داخل در شرکت ملي گاز ايران از سال ها پيش آغاز شده و از همان زمان هم اين بحث ها مطرح بود که بتوانيم تجهيزات و کالاهاي مورد نياز خود را در داخل کشور بسازيم.به گفته حميد نجفي، آن زمان تدارکات و عمليات کالا از طريق مديريت بازرگاني و به طور متمرکز در تهران انجام مي شد و اداره خودکفايي، بخشي از اين مديريت بود، البته بدون خوداتکايي نمي توان خودکفا شد، زيرا اصطلاح خوداتکايي تمام زمينه هاي فرهنگي، نظامي، سياسي و اقتصادي را در برمي گيرد، در حالي که خودکفايي تنها ناظر بر جنبه هاي مادي است و يا به تعبير ديگر، خودکفايي فقط از منظر اقتصادي قابل توجه است.سرپرست امور تخصصي بازرگاني شرکت ملي گاز ايران با بيان اينکه پيش از اين، ساخت کالا بايد براساس شرايط و الزام هاي تعريف شده انجام مي شد، مي گويد: کالاي توليد داخل بايد مطابق با استاندارد ساخته مي شد. کارخانه بايد چارچوب مشخصي مي داشت که بر اساس آن، بگوييم اين توليدکننده موفق بوده يا خير، نکته بسيار مهمي که هم اکنون نيز بيش از ساير موارد مورد توجه قرار مي گيرد. بسياري از شرکت هايي که هم اکنون به شرکتي بزرگ بدل شده اند و کالاهاي اختصاصي صنعت گاز را توليد مي کنند، از همان زمان رشد کردند. در واقع، به دليل اينکه کار متمرکز بود، بسيار بهتر انجام مي شد. اما پس از آن که در شرکت ملي گاز ايران رفرم (اصلاحات) انجام و همه شرکت ها مستقل و جدا شدند، در مقطعي، واحد خودکفايي کالا نيز در ستاد شرکت ملي گاز ايران حذف شد، اما پس از مدتي دريافتند که وجود چنين واحدي در ستاد، مي تواند دست درکاران را به گونه اي متمرکز و هماهنگ سازد که از هر جهت بهتر خواهد بود.از سوي ديگر، اعمال تحريم ها، لزوم فعاليت متمرکز چنين واحدي را پررنگ تر کرد. در حقيقت، مديريت بازرگاني به امور تخصصي بازرگاني تبديل شد و اداره اي به نام خودکفايي کالا که داراي سه بخش برق، مخابرات و ابزار دقيق، مکانيک و بخش شيميايي است، در اين امور مجددا شکل گرفت. سه بخشي که در شرکت گاز فعال است؛ يعني بخش گازرساني، انتقال گاز و توليد که در پالايشگاه ها است، هرچند که بيشترين کاري که انجام شده و نزديک به 100 درصد اقلام آن در ايران توليد مي شود، در بخش گازرساني است. در واقع، ايجاد ساختاري منسجم با توجه به وظايف سازماني، توجه به درآمدها و هزينه ها، همچنين تربيت نيروي انساني متخصص در چندسال اخير باعث پيشرفت چشمگير اين شرکت در زمينه خودکفايي در بخش هاي مختلف پالايشگاهي، انتقال گاز و گازرساني و منجر به آن شده که هم اکنون، در حوزه تأمين تجهيزات بخش پالايشگاهي تا 70 درصد و در بخش گازرساني بيش از 98 درصد به خودکفايي مي رسيم.
داخلي سازي تجهيزات شيرين سازي گاز
سرپرست امور تخصصي بازرگاني شرکت ملي گاز ايران با اشاره به داخلي سازي تجهيزات پالايشگاه هاي گاز مي گويد: در بخش پالايشگاهي تقريبا درصد بالايي از تجهيزات مربوط به شيرين سازي و نم زدايي و جداکننده ها و کمپرسورهاي هوا و گاز و همچنين قطعات يدکي مربوط به آنها در داخل کشور ساخته و امکان ساخت مابقي نيز قطعا ميسر است. در بخش انتقال گاز نيز، مهم ترين دستاورد ما ساخت توربوکمپرسور گازي و نيز قطعات حساس تجهيزات دوار مانند روتور، پره انواع توربين ها، اسکرابرها و کولرهاي هوايي است. در بخش مواد شيميايي نيز مي توان گفت که موارد مورد نياز صنعت گاز که از مصرف بسيار بالا و قيمت گزافي برخوردارند، مانند آنتي فوم هاي مواد شوينده توربين ها، کربن اکتيو، مولکولارسيوها و کاتاليست ها در داخل کشور ساخته شده و در اين موارد به خودکفايي بسيار نزديک شده ايم.
خودکفايي 100 درصدي در حوزه گازرساني
در بخش گازرساني نيز با تکميل فرآيند ساخت کنتورهاي گاز آلتراسونيک که در آينده بسيار نزديک شاهد آن خواهيم بود، مي توان به جرات گفت که در اين بخش 100 در صد به خودکفايي خواهيم رسيد.
بررسي توليدات داخلي با 5 شاخص
نجفي تاکيد مي کند: از نظر ما، حمايت از ساخت داخل با پنج شاخص کيفيت کالا، زمان تحويل، قيمت، قطعات يدکي و خدمات پس از فروش کامل مي شود چراکه حمايت از ساخت داخل فقط توليد آن کالا نيست، بلکه حمايت از تداوم ساخت آن نيز مطرح و به همين دليل است که من هميشه بر اين باورم که خوداتکايي مهم تر از خودکفايي است.به عنوان مثال، کنتور در ايران ساخته مي شود و آن بخشي که قرار است کنتور را هوشمند کند نيز در ايران ساخته مي شود، اما ما هنوز آن را به عنوان کالا نديده ايم. امور تخصصي بازرگاني در مورد تدوين قرارداد در کنار متقاضي اصلي (مديريت گازرساني) است. در گروه هاي کالايي مانند بخش لوله و اتصالات، لوازم جوشکاري، شيرآلات، توربوکمپرسورها، مواد پوششي، تجهيزات پالايشگاهي و ابزاردقيق، ما فهرست خود را در 20 گروه کالايي با هدف حمايت از کالاي ايراني، به همراه نماينده تام الاختيار براي وزارت نفت ارسال کرده ايم تا بررسي و در صورتي که در حدکالاهاي ممنوع الورود باشد، به فهرست اين کالاها که خارجي نيز هستند، اضافه شود.
زمان تحويل کالا بسيار مهم است
نجفي تاکيد مي کند: پرسشي که اينجا مطرح مي شود، بيشتر به نحوه انجام کار سازندگان داخلي و ارائه محصول نهايي به ويژه از منظر «زماني» است. بارها بر اين نکته تاکيد داشته ايم که تحويل تجهيزات و يا کالاي مورد نظر در زمان مناسب، قابل قبول است. حمايت از ساخت داخل فقط توليد آن کالا نيست. سازنده، کالايي را براي نخستين بار در ايران توليد مي کند؛ اگر شرکت سازنده شرکت قوي و معتبري باشد، ممکن است چندان به حمايت نياز نداشته باشد، اما اگر شرکتي کوچک مثلا با ذهنيت دو جوان خلاق باشد، نياز به حمايت مالي و معنوي دارد تا بتواند شکل بگيرد و روي پاي خود بايستد. بايد حمايت خود را به سمت شرکت هاي ضعيف تر ببريم که از نظر فني و کارشناسي بي نظير و به نوعي دانش بنيان محسوب مي شوند.سرپرست امور تخصصي بازرگاني شرکت ملي گاز ايران مي گويد: بايد زمان تحويل کالا مناسب باشد که به اعتماد ما به آن شرکت خدشه اي وارد نشود و به يکباره نبينيم که شرکت خارجي زودتر از او کالاي خود را عرضه کرده است.
کاهش انحصار در عرضه
نجفي در ادامه به اشاره به کاهش انحصار در توليد و عرضه کالاهاي مورد نياز صنعت گاز مي گويد: زماني که کالايي را از شرکتي مي خريم، تامين قطعات يدکي آن تا دو سال بر عهده آن شرکت است. مرحله بعد آنکه بايد قيمت مناسب ارائه دهند؛ اگر شرکتي در ايران انحصارا به توليد کالايي پرداخت و تصور کرد که چون سازنده فقط اوست، در نتيجه بايد انحصارا به خاطر حمايت از ساخت داخل، از او خريد کنيم و قيمت ها را خيلي بالا برد، قطعا بايد در اين زمينه تجديدنظري کنيم. از طرفي، اينکه چه کسي از اين شرکت ها حمايت کند، بسيار مهم است. نه اين که شرکت ها حمايت نشوند. اين درست نيست، اما برخي شرکت ها خارج از شرايط تعيين شده وندورليست وزارت نفت هستند، يعني نام آنها بايد در سامانه الکترونيکي تامين کالاي وزارت نفت ثبت شده باشد. بسياري از اين شرکت ها شرايط کافي براي ثبت در فهرست منابع را ندارند (مانند پروانه بهره برداري) و با آن که توانايي دارند، اما نمي توانند در اين سامانه ثبت نام کنند، زيرا به تجاري سازي (توليد انبوه) نرسيده اند.
دستيابي به دانش فني، برگ برنده شرکت هاي سازنده
سرپرست امور تخصصي بازرگاني شرکت ملي گاز ايران با اشاره به فعاليت شرکت هاي دانش بنيان مي گويد: شرايط شرکت هاي دانش بنيان کاملا متفاوت است. در واقع، براي شناسايي شرکت ها و محصولات دانش بنيان و اينکه کدام شرکت و محصول نياز به حمايت بيشتري دارد، شاخصي تعيين شده است. راهي که ما آن را تجربه کرده ايم، شناسايي شرکت هاي خوب خارجي و ايجاد ارتباط با شرکت هاي داخلي خوب و البته دانش بنيان است. اين شرکت ها وقتي نزد ما مي آيند، بايد مورد جديدي براي ارائه داشته باشند، ما هم به اين شرکت خارجي کمک مي کنيم تا با يک شرکت ايراني شريک (جوينت) شود تا هم فناوري اين کار وارد ايران شده و هم در ايران براي اين کار سرمايه گذاري شود. اين جوينت بايد 100 درصد وجود داشته باشد. در واقع، آن را تشديد مي کنيم؛ چراکه طبيعي است شرکت هاي معتبر وارد بازار جديد نشده و ريسک آن را قبول نکنند، اما ترغيب به اين همکاري از طرف ما انجام مي شود و مي توانم اعلام کنم که 100 درصد آنهايي که آمدند، راغب به اين همکاري هستند، به شرطي که بازار براي آنها خوب و جذاب باشد. پس، يکي از کارهاي ما اين است که در انتقال فناوري پيشقدم باشيم؛ چراکه هم اکنون ديگر فناوري کپي را نمي خرند و ما حتي اگر بخواهيم با مهندسي معکوس نيز به فناوري مربوطه دست پيدا کنيم، بايد با مفاهيم مهندسي آن آشنا باشيم. تاکيد روي خوداتکايي در همين جاست که ما بايد قدرت انتخاب داشته باشيم و خود تصميم بگيريم، در اين صورت با اطمينان به سازنده داخلي، مي توانيم بگوييم تنها ساخت قطعه کافي نيست و اکنون بايد بتوانيد کل تجهيزات را ساخته و نگران آينده نباشيد. اين بحث به ويژه در بخش پالايشگاهي بيشتر خود را نشان مي دهد. اصولا بحث انتقال فناوري، بسيار مهم است و بايد به آن توجه ويژه شود. هميشه به دنبال سرمايه گذار براي پروژه هاي بزرگ خود بوده ايم اما در عين حال، تلاش کرديم اين سرمايه و يا انتقال فناوري را با ايجاد ارتباط شرکت هاي خارجي با توليدکنندگان ايراني فراهم کنيم. بسياري از شرکت ها در برهه هاي مختلف زماني به ايران آمدند، کار کردند و حتي توليدات خود را به اروپا نيز صادر مي کنند، هرچند ممکن است چندان محسوس نبوده باشد. در واقع، ممکن است نتوانيم ميزان انتقال سرمايه و فناوري که از حضور اين شرکت ها به دست مي آيد، به عدد و رقم بگوييم و به نظر کوچک آيند اما قطعا برآيند خوبي در مجموع خواهند داشت. بسياري از کالاهايي را که تا پيش از اين، از خارج وارد مي کرديم، با همکاري مهندسان ايراني در داخل کشور مي توانيم توليد کنيم. به نظرم، نتوانستيم حجم کارهايي را که انجام داديم بيان کنيم، اما موفق شديم در نهان به چيزهاي بسيار ارزشمندي دست پيدا کنيم. ما تصور مي کنيم کارها در حال انجام شدن است، زير پوست شهر و هياهويي که بيرون هست، اين کارها را انجام داديم و اميدواريم که هرسال بهتر از سال گذشته، بتوانيم آن را به انجام برسانيم. اما در عين حال، بايد دقت کنيم در دام ها نيفتيم؛ مثلا براي کمک به توليد داخل، بخشي را متوقف نکنيم و بعد ببينيم که چه اشتباهي کرده ايم. ما بهره بردار هستيم و عمليات نبايد متوقف شود. براي تجلي اقتصاد مقاومتي، بايد اقتصاد کشور از سوي همه حمايت شود. ترغيب توليدکنندگان و سازندگان ايراني به ساخت کالاهاي با کيفيت بالا و قيمت مناسب و معرفي آنان به مجريان طرح و متقاضيان کالا و تقويت بنيه مالي آنان از طريق خريدهاي مستمر، تفسيري کامل از حمايت از کالاي ايراني است.