نگاهي به عملکرد« واحد اشيا» مديريت موزه و مرکز اسناد صنعت نفت (بخش نخست)
گردآوري 9500 قلم شي
-1«واحد اشيا» يكي از بخش هاي مديريت موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت است كه فعاليت خود را اندکي پس از راه اندازي دفتر موزه هاي نفت از سال 1393آغاز كرد. اين واحد در برگيرنده بخشي از آثار تاريخي صنعت نفت از هنگام شكل گيري بوده و در بردارنده يافته هايي حاصل كاوش كارشناسان بخش اشيا با همكاري و همراهي كاركنان صنعت نفت است. اين واحد از 3 گنجينه، يك نمايشگاه و يك كارگاه مرمت تشكيل شده است. بخش عمده اي از اشياي شناسايي شده در كشور به اين مجموعه منتقل و پس از طي فرآيند هاي تعريف شده، بنا به نياز موزه هاي صنعت نفت و بر پايه رويكرد نمايشي آنها به مكان مورد نظر منتقل مي شوند. وظايف اصلي اين واحد را مي توان در قالب عناوين شناسايي، گردآوري، انتقال، ثبت، مستندنگاري، مرمت و نمايش، دسته بندي کرد. هدف از تهيه و ارائه اين گزارش، آشنايي كاركنان به ويژه مسئولان صنعت نفت با فرآيند كار، وظايف و دستاوردهاي اين مركز نوپا، اطلاع رساني و بازتاب عملكرد آن در 4 سال اخير، تاكيد بر اعتماد دو سويه و هموار کردن زمينه هاي همكاري هرچه بيشتر ميان مجموعه هاي مختلف صنعت نفت كشور با اين مركز به منظور حفظ، گردآوري، احيا و جلوگيري از نابودي، تخريب و امحاي غيركارشناسي هرگونه مستندات است. اين گزارش به كوشش كارشناسان اشيا بر پايه مستندات آماري در قالب بانك اطلاعاتي جامع اموال منقول فرهنگي و تاريخي واحد اشياي موزه ها تهيه شده است.
ساماندهي اموال در قالب بانك اطلاعات جامع
ساماندهي اموال و ايجاد بانک اطلاعاتي، از مهم ترين وظايف يك مجموعه موزه اي است كه نتيجه آن به انجام رسيدن طرح عظيم و ملي «ساماندهي اموال منقول صنعت نفت» است. ايجاد اين بانک از سال 1393 در واحد اشياي موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت آغاز شد تا معضل بلاتکليفي اين اموال را پايان بخشد. با ايجاد اين بانك در نهايت مي توان به آمار و اطلاعات درست و طبقه بندي شده اي دست يافت كه شالوده آن مسئولان را در تصميم گيري، تدوين و بازنگري دستورعمل ها، تعيين اولويت ها، تعيين جايگاه ارزش تاريخي آثار و نقاط ضعف و قوت مجموعه كمك خواهد كرد. رسيدن به بانک اطلاعاتي جامع، ثمره تلاش و فعاليت هاي بسيار در زمينه تفکيک، طبقه بندي و ثبت اموال است. از جمله مراحل رسيدن به اين بانک، تکميل شناسنامه هاي عمومي اموال فرهنگي- تاريخي است که در آن همه مشخصات اثر شامل شماره اموال، نام، جنس، قدمت، ابعاد، ميزان سلامت يا آسيب ديدگي، جايگاه يا مجموعه مورد تعلق اثر، تفکيک و فن ساخت، سازنده، محل کشف، مالکيت اثر، چگونگي دستيابي، محل نگهداري، تاريخ تحويل و امين اموال درج شده است. طبق آمار استخراج شده از بانك اطلاعات جامع اموال منقول صنعت نفت از آغاز راه اندازي مركز اشيا تاكنون 9500 قلم شي شناسايي كه 7834 قلم آن ثبت و مستندنگاري شده اند. در ادامه مناطق مورد مراجعه، تعداد و نوع اشيا به تفكيك آمده است.
استان خوزستان
در شهر مسجدسليمان در مجموع 1043 قلم شي شناسايي و ثبت شده اند كه به تفكيك 38 قلم در كارگاه تراشكاري نظير پمپ گريز از مركز، پمپ رفت و برگشتي بخار، كمپرسور هوا، 402 قلم شي در كارخانه هاي گوگردسازي و تقطير بي بيان شامل انواع اتصالات، پمپ، ژنراتور، توربين، انواع كليد برق، 314 قلم شي در بيمارستان نفت همچون ترازوي چاپي دارو، كاسه سفالي، فيلتر آزمايشگاهي، تجهيزات اتاق عمل و 8 قلم شي در موزه چاه شماره يك نظير ديگ بخار، دكل حفاري، محرك رفت و برگشتي كه كليه اشيا به منظور نمايش در موزه هاي نفت اين شهر در محل تحويل و تحول نگهداري شده اند. 6 موقعيت تاريخي اين شهر شامل چاه شماره يك، چشمه هاي نفتي سي برنج، كارخانه هاي گوگردسازي و تقطير بي بيان، بيمارستان مسجدسليمان، نيروگاه برق تمبي موزه خواهند شد، اگرچه هويت و جايگاه تاريخي اين شهر در توسعه صنعت نفت كشور و مكان هاي بي شمار تاريخي وابسته، مسئولان را بر آن داشت تا از اين ميراث فرهنگي، شهر موزه اي بسازند، اما بنا به شرايط و امكانات موجود در فاز نخست، 6 موقعيت برتر در دستور كار قرار گرفته است.
2 -در شهر آبادان 2958 قلم شي شناسايي، ثبت، تحويل و تحول شده اند كه از اين تعداد به تفكيك 2640 قلم شي به موزه كارآموزان و 318 قلم شي به موزه بنزين خانه آبادان اختصاص دارد. از جمله اشياي موجود در موزه بنزين خانه كه متناسب با رويكرد آن يعني توزيع و پخش فرآورده هاي نفتي تهيه يا خريداري شده اند، مي توان به انواع تلمبه، نازل، بشكه، پيمانه، كيل، خودروهاي سوخت رساني، چراغ هاي روشنايي، چراغ هاي خوراك پزي و... اشاره كرد و در موزه كارآموزان با توجه به ماهيت ساختاري مجموعه يعني آموزش و تربيت نيروي متخصص صنعت نفت، انواع ماكت هاي آموزشي، ابزارهاي اندازه گيري، ابزار دقيق، قالب هاي ريخته گري، ماشين آلات تراشكاري، آچار و... مشاهده مي شود. پروژه تبديل اسكله به پارك موزه به همراه جرثقيل تاريخي اكوان و گوگردي، از برنامه هاي تدوين شده مديريت موزه ها و مركز اسناد باهدف دسترسي عموم به ساحل اروند به عنوان يك مكان گردشگري و فراهم آوردن امكانات رفاهي لازم در قالب توسعه فضاي سبز شهري با بهره مندي از عناصر و المان هاي نفتي است كه به همين منظور آثار مورد نياز متناسب با فضاي كاربردي اسكله كه تعداد آنها به 2000 قلم شي مي رسد، از مناطق لاوان، خارک، كريت كمپ اهواز، بهرگان، تهران و انبارهاي مازاد پالايشگاه آبادان از جمله انبار شماره 18، سي برنج، دميارد و بوآرده به اين منطقه منتقل شده اند. از مهم ترين اين اشيا مي توان به وينچ، بويه، كپسول و قايق نجات، مخازن پرچي، اتوبوس قديمي، خودروي شهيد تندگويان، هواپيماي فوكر قديمي، ماشين سه چرخه حمل نامه، دستگاه پمپ بخار و... اشاره كرد. مهم آنكه جرثقيل تاريخي اكوان مستقر در اسكله براي انجام تعميرات اساسي به يارد تاسيسات دريايي خرمشهر منتقل شده است كه بي شك پس از پايان مرمت و بازگشت به اسكله از عناصر پربازديد اين پروژه به شمارخواهد رفت. اهميت شهر آبادان نيز همچون شهر مسجدسليمان از نظر موقعيت اجتماعي، سياسي، اقتصادي، صنعتي و فرهنگي، تحولات و وقايع صورت گرفته در ايام شكوفايي صنعت نفت در آن منطقه، توجه مسئولان را به شهر موزه معطوف ساخت كه در فاز اول موقعيت هاي برتر همچون نيروگاه شماره يك، كارخانه ريخته گري، مخازن پرچي، واحدهاي عملياتي قديمي در پالايشگاه آبادان، بنزين خانه، آموزشگاه حرفه اي، اسكله و جرثقيل اكوان و گوگردي، خانه هاي تشريفاتي و تلمبه خانه شماره 3 در دستور كار براي حفظ، احيا و موزه شدن قرار گرفت.
3 - در شهر اهواز 220 قلم شي شناسايي، ثبت و مستندنگاري شده اند كه 180 قلم آن در مجتمع آموزش و فنون تحويل و تحول و در محل نگهداري مي شود و 34 قلم آن نيز در پارك نفت اهواز در شرايط ايده آل و مناسب در فضاي باز در معرض نمايش گذاشته شده اند. تعدادي ابزار و دستگاه هاي قديمي موجود در چاپخانه، سازمان نقشه برداري و ساختمان شماره 7 روابط عمومي شركت ملي مناطق نفت خيز جنوب شناسايي شده اند كه بخشي از آنها به مسجد سليمان منتقل شده و مابقي در محل نگهداري مي شوند.
68 قلم شي شامل انواع دستگاه تراشكاري، ماكت هاي آموزشي، ابزار دقيق و... در مجتمع آموزشي اميديه شناسايي و ثبت شده اند كه به منظور نمايش در موزه كارآموزان اميديه در محل نگهداري مي شوند.
-5 در انبارهاي مازاد شركت بهره برداري نفت و گاز منطقه گچساران 109 قلم شي نظير ابزار دقيق، ابزارهاي مخابراتي، پمپ گريز از مركز، كنترل ولو، اهم متر، سانتريفيوژ، چراغ هاي ضد آب و انفجار، ظرف روغن گيري سفالي، دوچرخه قديمي شناسايي و ثبت شده اند كه تعدادي به مسجدسليمان و تعدادي به تهران منتقل شده اند. بيش از 50 قلم شي ديگر به زودي به تهران منتقل خواهند شد. شركت بهره برداري نفت و گاز گچساران از جمله همياران پيشرو در شناسايي و انتقال مستندات تاريخي نفت به شمار مي رود كه به كارشناسان مديريت موزه ها و مركز اسناد در ابتداي راه کمک فراواني کرد.
فرودگاه مسجد سليمان، نخستين فرودگاه خاورميانه
فوران چاه نفت در خرداد ماه 1287 (1908 ميلادي) در مسجد سليمان، نياز به تسهيلات بيشتر براي بهره برداري از اين ماده حياتي را شدت بخشيد و چندي نگذشت كه نخستين پرواز يك هواپيما به خاورميانه، در زميني مسطح در مسجد سليمان به زمين نشست. اين هواپيما از نوع رايپر 46 و مبدا حركت آن لندن بود. مسافران اين پرواز را کارشناسان زمين شناسي و تجهيزات آن را اقلام و لوازم كاري آنها، ميکروسکوپ و مقداري دارو تشكيل مي داد. زميني كه هواپيما روي آن فرود آمده بود، بناي احداث اولين فرودگاه ايران قرار گرفت كه در منطقه نفتي «يمهه» واقع در مسجد سليمان، براي جابه جايي مديران و اقلام و مراسلات نفتي ساخته شد. خيلي ها پروازي را كه به خلباني کوزمينسکي روسي با هواپيماي بلوبر 11 در سال 1292 خورشيدي در تهران انجام شد، نخستين پرواز يك هواپيما بر فراز آسمان ايران ناميده اند، اما واقعيت اين است كه پرواز هواپيماهاي صنعت نفت در ايران پيش از اين تاريخ انجام گرفته است. البته نخستين فرودگاه رسمي ايران نيز، فرودگاه قلعه مرغي بود که در تاريخ هشتم مرداد 1301 مورد بهره برداري قرار گرفت، اما شهرهاي نفتي ايران، از جمله مسجد سليمان، پيش از اين تاريخ صاحب فرودگاه شدند. نخستين فرودگاه مسجد سليمان، بي رقيب نماند و با افزايش تردد انگليسي ها به اين منطقه، فرودگاهي ديگر در محلي معروف به «گلگير» احداث شد. در آن روزگار شرکت هايي چون شرکت کي ال ام هلندي و بريتيش ايرويز انگليسي رفت و آمد زيادي به آنجا داشتند. نخستين هواپيماهاي نفت از نوع «رايپر» بود كه بعدها هواپيماي «داوو» (Dove) با ظرفيت 12 نفر نيز خريداري شدند و با كادر خلباني انگليسي به پرواز درمي آمدند. همزمان با آغاز توليد نفت در جنوب كشور، فرودگاه هاي يمهه مسجد سليمان، فرودگاه اهواز (كوت عبدا..)، هفتكل، گچساران و فرودگاه آبادان، مورد بهره برداري قرار گرفتند و هواپيماهاي حمل و نقل هوايي نفت در آنها شروع به كار كرد. در سال هاي بعد نيز با عملياتي شدن مخازن و ذخاير جزاير خارک، لاوان و سيري پرواز هواپيماها به اين جزاير نيز انجام شد. با كاهش فعاليت هاي نفتي در اين مناطق، بسياري از اين فرودگاه ها نيز بدون استفاده ماند. هر چند فرودگاه مسجد سليمان كه هم اينک به نام فرودگاه شهيد آسيايي شناخته مي شود، بعد از ملي شدن صنعت نفت با خريد چند فروند هواپيما ازسوي وزارت نفت، شاهد پروازهاي بسياري بود. در آبان 1387 به مناسبت صد سالگي فرودگاه مسجد سليمان و به عنوان نخستين فرودگاه در خاورميانه، حدود پنج ميليارد تومان براي مرمت و بازگشايي اين فرودگاه از سوي وزارت نفت اختصاص يافت. شرکت هواپيمايي نفت که يکي از قديمي ترين شرکت هاي هواپيمايي در کشور است، يکي از 4 فروند فوکر 100 خود را به نام مسجد سليمان نام گذاري کرده است.