حرکت به سوي تکميل زنجيره ارزش
مشعل- «تکميل زنجيره ارزش»، «جلوگيري از خام فروشي» و «تنوع سبد توليدات» کليدواژه هايي هستند که طي سال هاي اخير، در صنعت پتروشيمي ايران از سوي دست درکاران اين عرصه به عنوان يک ضرورت بر آنها تاکيد شده است.
تکميل زنجيره ارزش (Value Chain) در تعريف عاميانه، مجموع عملياتي است که در يک صنعت به شکل زنجيرگونه انجام مي شود تا به خلق ارزش منجر شود و در تعريفي واضح تر، زنجيره اي است که همه فعاليت هاي مرتبط با جريان کالا و تبديل مواد، از مرحله تهيه ماده اوليه تا مرحله تحويل کالاي نهايي به مصرف کننده را در بر مي گيرد. حال اگر همين تعريف را در صنعتي مهم و راهبردي به نام پتروشيمي، با حجم و تنوع محصولات آن در نظر بگيريم، اهميت اجرايي شدن آن بيشتر ملموس مي شود.
از آنجا که بسياري از محصولات پتروشيمي، ازجمله پليمرها، مواد اوليه صنايع پايين دستي بوده و در طول زنجيره ارزش استفاده خواهند شد، مي توان گفت که محصولات پتروشيمي يک کالاي «نيمه خام» و يا يک کالاي واسطه اي در طول زنجيره توليد هستند که هر چه به انتهاي زنجيره پيش برويم، ارزش افزوده بيشتري ايجاد خواهد شد.
با اين تعريف مي توان دريافت که تکميل زنجيره ارزش در پتروشيمي، به معناي توليد محصولات مياني و پايين دست پتروشيمي و تامين خوراک صنايع پتروشيمي است که به عنوان يکي از اولويت هاي دولت از آن ياد شده است. بايد نفت خام،گازهاي همراه نفت و فراورده هايي مانند بوتان، پروپان و اتان را به محصول نهايي تبديل کنيم تا هدف گذاري هاي انجام شده در مسير کاهش خام فروشي محقق شود. صنايع پتروشيمي، بخشي از صنايع شيميايي است که محصولاتش را از نفت خام يا گاز طبيعي توليد مي کند. از ويژگي هاي اين صنعت، تنوع محصولات آن و تأمين مواد اوليه هزاران کارگاه و کارخانه صنايع پايين دستي است که از نظر اشتغال زايي، کسب درآمدهاي ارزي و قطع وابستگي نقش بسيار مؤثري در اقتصاد کشور دارد.
با اين حال، براي توسعه صنعت پتروشيمي نيازمند طرح هايي هستيم که زنجيره توليد را تکميل و محصولات با ارزش افزوده بالاتر را براي تامين خوراک صنايع پايين دست پتروشيمي توليد کند، از اين رو تکميل زنجيره توليد، ايجاد تنوع بيشتر در محصولات و ارتقاي ارزش سبد محصولات پتروشيمي با هدف ارتقاي نقش صنايع پتروشيمي در شاخص هاي کلان اقتصاد کشور در دستور کار اين صنعت قرار گرفته است. در اين زمينه برنامه ريزي هاي انجام شده در صنعت پتروشيمي، داراي يک رويکرد مشخص است که همانا «پرهيز از خام فروشي و تکميل زنجيره ارزش و تبديل محصولات پايه و مياني به محصولات با ارزش افزوده بالا» است.
بايد بدانيم که منابع عظيم نفت و گاز، به عنوان خوراک در دسترس و ارزان، زمينه توسعه صنعت پتروشيمي را در ايران فراهم کرده و با توجه به مزيت خوراک، به سوي کاهش خام فروشي و توليد محصولات نهايي حرکت مي کنيم.
در سال هاي اخير، شاهد طرح هاي مختلفي همسو با اين هدف گذاري مهم بوده و از سويي برنامه ششم توسعه هم فرصت مناسبي براي توسعه متوازن صنعت پتروشيمي و تکميل زنجيره ارزش فراهم آورده و انواع طرح هاي پليمري، GTPP و ... به منظور ورود به طرح هاي پايين دست در اين برنامه در نظر گرفته شده است. بر اساس برنامه ريزي هاي انجام شده، ظرفيت توليد محصولات پتروشيمي در کشور تا سال 1404 به 180 ميليون تن خواهد رسيد و حدود 30 طرح پتروشيمي در برنامه ششم توسعه به منظور تحقق اين امر در نظر گرفته شده است.در ادامه بخشي از مزاياي تکميل زنجيره ارزش را مرور مي کنيم:
افتتاح فازهاي پارس جنوبي و تکميل زنجيره
صنعت پتروشيمي، پرچمدار ايجاد ارزش افزوده است و با افتتاح فازهاي پارس جنوبي، اولويت صنعت پتروشيمي، استفاده حداکثري از خوراک گاز ايجاد شده است و طرح هاي جديد با رويکرد تکميل زنجيره ارزش، برنامه ريزي مي شوند.
تکميل زنجيره ارزش و ارزش افزوده در توليد
تکميل زنجيره ارزش در صنعت پتروشيمي به عنوان يک راهبرد مهم مورد توجه ويژه قرار گرفته و در اين مسير، توليدي شدن طرح هاي جديد و نيزساخت واحد هاي پايين دستي درکنارآنها مي تواند به توليد محصولات نهايي و در نتيجه با لارفتن ارزش افزوده در توليد منجر شود. در واقع صنعت پتروشيمي ايران با هدف کاهش خام فروشي، بايد برنامه ريزي هاي انجام شده در مسير تکميل زنجيره ارزش را شتاب بخشد.
تکميل زنجيره ارزش و اشتغال زايي
بُعد مهم ديگر تکميل زنجيره ارزش، اشتغال زايي است که با اجرايي شدن طرح هاي مختلف در حوزه پايين دست، فرصت هاي زيادي براي ايجاد اشتغال فراهم خواهد شد و با نگاه سازندگي مي توانيم زمينه هاي توسعه بيشتر را فراهم کنيم.
تکميل زنجيره ارزش و آب
نياز کمتر صنايع پايين دستي پتروشيمي به آب، سرمايه گذاري کمتر و توزيع و گسترش اشتغال، ناشي از تکميل طرح هاي پايين دستي در تمامي استان ها، از مزيت هايي است که مي تواند اولويت صنايع تکميلي و پايين دستي پتروشيمي باشد.
تکميل زنجيره ارزش و بازارهاي همسايه
با توجه به وجود بازارهاي مصرف در کشورهاي همسايه، صنايع پايين دستي مي تواند بخش بزرگي از اين بازارها را در اختيار بگيرد و در همين مسير، بخش پايين دستي پتروشيمي اين امکان را دارد که درگستره بيشتري از سرزمين ايران توسعه يابد.
صنايع پايين دستي؛ سرمايه گذاري کمتر
توسعه صنايع پايين دستي پتروشيمي به منظور محروميت زدايي، ايجاد اشتغال و ارزش افزوده بيشتر و نيز تکميل زنجيره ارزش براي کشور، حائز اهميت فراواني است. اين صنايع نسبت به صنايع بالادستي و مياني به حجم سرمايه گذاري کمتري نياز دارند و زمان بازگشت سرمايه آنها سريع تر است.
مزایای توسعه صنايع پايين دستي پتروشيمي
جلوگيري از خام فروشي، افزايش صادرات غير نفتي و تحقق اقتصاد مقاومتي
قابليت ايجاد در پهنه کشور و عامل گريز از تمرکز جمعيتي و صنعتي
ايجاد ارزش افزوده بالا
کمک به توزيع عادلانه ثروت در کشور
کمک به افزايش ضريب امنيت ملي بخصوص در مناطق مرزي
موتور محرکه اقتصاد کشور
نياز به منابع مالي کم براي سرمايه گذاري در مقايسه با صنايع بالادستي و مياني
نرخ بالاي بازگشت سرمايه نسبت به صنايع پايه و مياني پتروشيمي
وجود بازار بسيار مناسب منطقه اي
تنوع محصولات حوزه پايين دستي شامل پلاستيک، لاستيک، رنگ و رزين، چسب، کامپوزيت، شوينده ها و ...
وجود مزيت نسبي در دسترسي به برخي مواد اوليه مورد نياز در کشور
آلايندگي بسيار کمتر اين صنايع نسبت به ساير صنايع توليدي
به دنبال تکميل زنجيره ارزش هستيم
جعفر ربيعي، مديرعامل جديد هلدينگ خليج فارس: ما در صنعت پتروشيمي، به دنبال تکميل زنجيره ارزش هستيم و به عنوان يک موضوع جدي سرمايه گذاري، با سودآوري آن را دنبال کرده و آن را مورد توجه قرار مي دهيم. يکي از برنامه هاي ما اين است که براي سهامداران مان ارزش افزوده و سود ايجاد کنيم. با وزرات نفت و هلدينگ ها اين بحث را داريم که هم در صنايع تامين خوراک همکاري داشته باشيم و هم به زيرمجموعه هاي مان اجازه دهيم که وارد تکميل زنجيره ارزش شوند. در اين زمينه پروژه هايي را تعريف مي کنيم و با سرمايه گذاران خارجي اعم از چيني و اروپايي هم مذاکره کرديم تا سرمايه و تکنولوژي بياورند و به اين ترتيب اين زنجيره را گسترش دهيم تا توليد و صادرات محصولات با ارزش تر را شاهد باشيم.
ظرفيت هاي موجود کفاف تکميل زنجيره را مي دهد
رضا محتشمي پور، رئيس دفتر صنايع پايين دستي شرکت ملي صنايع پتروشيمي: صنايع پايين دستي پتروشيمي کشور ظرفيت بسيار زيادي دارد. تقريبا با پايين ترين برآوردها حدود 3 تا 4 برابر آنچه توليد مي کنيم، در حال حاضر ظرفيت نصب شده است. اولويت توسعه اي در صنايع پايين دستي، ظرفيت جديد نيست؛ بلکه استفاده از همين ظرفيت هاي موجود است.
حمايت دولت از تکميل زنجيره ارزش
علي محمد بساق زاده، مدير طرح هاي شرکت ملي صنايع پتروشيمي: تکميل زنجيره ارزش، در کنار مزاياي فراواني که براي کشور دارد، به سرمايه گذاري کمتر و اشتغال زايي بيشتر منجر خواهد شد و بايد سعي کنيم در اين زمينه به شکل جدي تري متمرکز شويم. به همين منظور و بر اساس سياست هايي که دولت در نظرگرفته، مجوز موافقت اصولي خوراک را به شرکت هايي خواهند داد که در اين مسير حرکت کنند و خوشبختانه در قانون مجلس و آيين نامه تهيه شده از سوي دولت، هر شرکتي که در زنجيره سرمايه گذاري کند تا 10 درصد مي تواند تخفيف خوراک بگيرد و اگر اين سرمايه گذاري در منطقه محروم باشد، 10 درصد به اين تخفيف اضافه مي شود. مجموعه اين اقدام ها نشان مي دهد که دولت سعي کرده زمينه حرکت به سمت تکميل زنجيره ارزش را ايجاد کند تا شرکت هاي خصوصي که مي خواهند سرمايه گذاري کنند، در زنجيره توليد متمرکز شوند. در واقع اهداف و برنامه ها به شکلي است که ما بتوانيم هر چه بيشتر، زنجيره توليد را افزايش دهيم.
نقش آفريني بيشتر با تکميل زنجيره ارزش
رضا نوروززاده، معاون وزير نفت درامور پتروشيمي: صنعت پتروشيمي ايران درصورت تکميل زنجيره ارزش و توسعه صنايع پايين دستي مي تواند در رشد اقتصادي کشور بيش از پيش نقش آفريني کند. پتروشيمي هرچه بيشتر بتواند به وظيفه ذاتي خود عمل کند، يعني تکنولوژي را توسعه داده و آن را به صنايع باارزش و و در عمق حرکت دهد، ارزش افزوده بيشتري توليد خواهد کرد. آن وقت مي توانيم در قالب اقتصاد مقاومتي، اشتغال پايدار و درآمد ارزي بيشتري ايجاد کنيم.