تضمين سلامت کار با روانشناسي و طب صنعتي
مشعل سميه راهپيما يکي از شاخه هاي جديد علم و معرفت که مسئله نيروي انساني وديگر جنبه هاي مربوط به دنياي کار را در کانون توجه خود دارد، روانشناسي صنعتي و طب صنعتي است، از اين رو مي توان گفت که بهبود رضايت کارکنان، پيشگيري از فرسودگي منابع انساني، کمک به توسعه منابع انساني، معنادار کردن سازمان غيررسمي، فراهم کردن بستر لازم براي اتخاذ تصميم هاي راهبردي، بالابردن انگيزه کارکنان، تقويت فرهنگ استفاده از خدمات مشاوره اي و جلوگيري از پيري زودرس سازمان از جمله خدماتي است که صرف نظر از صرفه جويي در سرمايه گذاري جديد براي نيروي انساني، موجب تحقق رسالت توجه به کرامت انساني در سازمان ها مي شود و بهره وري، سلامت و شادابي را در کارکنان و سازمان تا حدود زيادي تضمين مي کند. به دليل اهميت اين موضوع، هفته نامه «مشعل» گفت وگوهايي با فريده افشين پور، کارشناس ارشد مشاوره مرکز روانشناسي صنعتي بهداشت و درمان گچساران و تراب احمدي، مسئول طب صنعتي بيمارستان نفت گچساران داشته است که مشروح آن را در ادامه مي خوانيد:
فريده افشين پور، کارشناس ارشد مشاوره مرکز روانشناسي صنعتي بهداشت و درمان صنعت نفت گچساران از بوميان اين منطقه است که از سال 92 فعاليت خود را در اين مرکز شروع کرده است. او به پيشينه مرکز روانشناسي صنعتي اين منطقه اشاره مي کند و مي گويد: «اين مرکز با همکاري بهداشت و درمان و شرکت بهره برداري نفت و گاز گچساران، سال 82 با بهره مندي از کارکنان جوان و با انگيزه آغاز به کار کرده و يک تيم درماني شامل روانشناس باليني و عمومي، مشاور، گفتار درماني، کار درماني، مشاوره تحصيلي و روانپزشک دارد. به دليل متمرکز بودن فعاليت هاي مختلف اين مرکز، مي توان نقطه بارز آن را جلوگيري از سردرگمي مراجعه کنندگان دانست، به همين دليل نياز به بيرون از مرکز خيلي کم اتفاق مي افتد.» افشين پور نقطه عطف اين مرکز را مراجعه مديراني مي داند که براي حل برخي مشکلات خود و خانواده شان مي آيند و اين رويکرد باعث اطمينان ديگر کارکنان به مرکز روانشناسي صنعتي مي شود. اگر يک نفر در حيطه کاري خود دچار مشکلات روحي و رواني باشد، تاثير مستقيمي روي بهره وري سازمان مي گذارد، از اين رو آموزش را سرلوحه کار خود قرار داده ايم؛ زيرا آموزش جنبه پيشگيري دارد و از بروز مشکلات پيچيده تر جلوگيري مي کند. او به ديگر فعاليت هاي مرکز روانشناسي صنعتي مي پردازد و مي افزايد: «جلسه هاي مستمري در زمينه هاي کنترل خشم، کنترل استرس، ارتباط موفق با مدير و کارمند، جلسه تمدد اعصاب و... با حضور کارکنان و روساي آنها در شرکت بهره برداري نفت و گاز گچساران و بيمارستان نفت داريم. از اين رو به دليل واکاوي مشکلات در اين جلسه ها، برگزاري آنها رضايتمندي زيادي به همراه داشته و درخواست هايي مبني بر ادامه آن داريم.»
فرهنگ سازي
در پذيرش روانشناسي صنعتي
افشين پور در ادامه به برخي سختي هاي اين حرفه مي پردازد و مي گويد: «اوايل آغاز به کار اين مرکز، کساني به اينجا مراجعه مي کردند که نمي خواستند وقتي به اينجا مي آيند، کسي آنها را ببيند و برچسبي به آنها بزند، از اين رو سعي کرديم تا هيچ مراجعه کننده اي در صف انتظار نباشد و به محض ورود وارد اتاق شود. با فرهنگ سازي هايي که انجام داده ايم، بيشتر مراجعه کنندگان با اشتياق به اين مرکز مي آيند.» به گفته او، «نيروهاي پيمانکاري و قراردادي، علاقه مند به استفاده از خدمات اين مرکز هستند؛ اما با توجه به قراردادي که دارند، تنها مي توانيم يک يا دو جلسه با آنها همکاري داشته باشيم و از ارائه خدمات کامل به آنها معذور هستيم.»
اختلالات اضطراب و افسردگي
استرس، اضطراب و افسردگي از جمله احساساتي هستند که در برخي شرايط، در فرد ايجاد مي شوند. اين که گاهي اين احساس به شما دست بدهد، امري بسيار طبيعي است؛ اما برخي افراد از نوعي بيماري به نام اختلالات اضطرابي رنج مي برند. در اين زمينه افشين پور مي گويد: «بيشتر مراجعه کنندگان مبتلا به اختلالات اضطراب، افسردگي و استرس هستند، گاهي اوقات مشکلات جامع است و نمي توانيم در آن دخيل باشيم؛ اما توصيه مي کنم که ميان بد و بدتر يکي را انتخاب کنند.» به اعتقاد او، «روانشناسي، شغلي است که فرسودگي به همراه دارد و با حس خوب مراجعه کنندگان، انرژي و اميد مي گيريم. مي توان گفت که ما به ابزار خاصي نياز نداريم؛ زيرا روانشناسي يک هنر است و با کلام خود کار مي کنيم.»
پايش سلامت آب
طب صنعتي نيز همانند روانشناسي صنعتي با سلامت انسان سر و کار دارد، به گونه اي که روانشناس با روح و روان و طب صنعتي علاوه بر آن با سلامت جسمي شاغلان در ارتباط است. از اين رو معاينات دوره اي کارکنان با هدف غربالگري، تشخيص زود هنگام بيماري هاي شغلي و غيرشغلي و تلاش براي درمان و کنترل آنها انجام مي شود.
همچنين صلاحيت هر فرد شاغل براي ادامه شغل مورد نظر بايد سالانه از سوي پزشک احراز شود و در صورت نياز متناسب با وضعيت سلامت شاغل، محدوديت ها و تغييرات لازم به شرکت ها اعلام شود. در اين زمينه تراب احمدي، مسئول طب صنعتي بيمارستان نفت گچساران مي گويد: «اطلاعات مربوط به سلامت کارکنان را از واحد اچ اس اي دريافت مي کنيم و متناسب با شغل فرد، محيط کار و عوامل زيان آور کار آنها را مورد بررسي قرار مي دهيم. علاوه بر طب صنعتي، وظيفه بهداشت محيط مانند نظارت بر اماکن عمومي، استراحتگاه ها، اماکن تفريحي، استخرها، مهمانسراها، سم پاشي، سلامت آب، مديريت بحران و حوادث را نيز به عهده داريم.»
او ادامه مي دهد: «سلامت آب، محور اصلي کارمان است، از اين رو روزانه سلامت آب آشاميدني را بررسي مي کنيم و به بسياري از روستاهايي که نزديک ما هستند، آب رساني مي کنيم. همچنين به درمانگاه واحدهاي عملياتي سياهمکان، پازنان 2، دشتگز، گوره، بي بي حکيمه 1، بي بي حکيمه 2، نرگسي، رگ سفيد، سه قلاطون و دشت بلوط خدمات سلامت کار ارائه مي دهيم که در کل مي توان گفت، ذينفع اصلي ما نيز شرکت بهره برداري نفت و گاز گچساران، شرکت گاز استان، شرکت ملي حفاري و... هستند.»
همکاري با اورژانس 115
او به برخي حوادثي که از سوي طب صنعتي بيمارستان نفت گچساران خدمات رساني شده است، مي پردازد و مي گويد: «اوج خدمات رساني حوادث مربوط به چاه 147 رگ سفيد است که با تجهيزات کامل در آنجا حضور داشتيم، همچنين با اورژانس 115 همکاري هايي داريم و به حوادث جاده اي نيز خدمات رساني مي کنيم.» احمدي در پايان مي گويد: «با توجه به پيشگيري هايي که انجام مي دهيم، شاهد کاهش هزينه ها هستيم، از آن ميان مي توانيم به شناسايي برخي بيماري ها قبل از پيشرفت اشاره کنيم که با ارائه خدمات به موقع، جان سرپرست خانواده را نجات مي دهيم. »
غربالگري بيماري هاي شايع شغلي
منور ميرشجاعان از نخستين روزهاي فعاليت صنعت نفت در ايران، کارکنان اين صنعت در معرض تهديد بيماري ها و خطرات ناشي از آلاينده هاي نفت و گاز قرار گرفتند. اين مسئله مهم منجر به تاسيس نخستين مرکز طب صنعتي در مسجد سليمان در سال 1337 شمسي شد. با گسترده شدن صنعت نفت، مراکز طب صنعتي نيز افزايش يافت. به صراحت مي توان گفت که طب صنعتي در صنعت نفت، با قدمتي 60ساله از پيشروترين مراکز طب صنعتي در کشور و حتي خاورميانه به حساب مي آيد؛ فعاليتي که با جديت تمام در بيش از نيم قرن با عناويني همچون طب صنعتي، اچ اس اي و سلامت کار حافظ سلامت کارکنان صنعت نفت بوده است. بهداشت و درمان صنعت نفت شمال شرق نيز با حساسيت و دقت نظر ويژه اي در واحد سلامت کار، سلامت شاغلان 23 شرکت تحت پوشش خود را دنبال مي کند. در اين زمينه گفت وگويي با هرمز حسن زاده، متخصص طب کار و رئيس واحد سلامت کار بهداشت و درمان صنعت نفت شمال شرق کشور داشته ايم که مشروح آن را در ادامه مي خوانيد:
واحد سلامت کار وظيفه انجام معاينات دوره اي کارکنان صنعت نفت را به عهده دارد. اين معاينات با چه هدفي انجام مي شود و براي چه کساني ضروري است؟
هدف اصلي از انجام معاينات دوره اي، غربالگري و شناسايي بيماري هاي مزمن و شايع شغلي و غيرشغلي است تا بتوان با تشخيص زود هنگام، اين بيماري ها را کنترل کرد و عوارض آنها را کاهش داد. هر فرد شاغل با توجه به شرايط محيط کارش در معرض عوامل بيماري زاي شغلي و غير شغلي قرار مي گيرد که معاينات دوره اي، در حفظ سلامت شاغلان نقش بسزايي دارد. همچنين بايد سالانه صلاحيت همه شاغلان از لحاظ جنبه هاي مختلف پزشکي و بهداشتي مورد تاييد قرار گيرد و در صورت لزوم، تغيير و مداخله در نحوه ادامه کار شاغل صورت پذيرد. انجام معاينات دوره اي ضروري است. البته اين موضوع براي شاغلان زحمتکش صنعت نفت، اهميتي دوچندان پيدا مي کند. به عبارت ساده تر مي توان گفت که انجام معاينات دوره اي، حق همه و براي همه لازم است.
در معاينات دوره اي علاوه بر بررسي وضعيت سلامت جسم، سلامت روان نيز مورد ارزيابي قرار مي گيرد؟
در چند سال اخير، علاوه بر ارزيابي هاي مختلف سلامت جسمي، غربالگري سلامت روان نيز در معاينات دوره اي همواره وجود داشته است با توجه به شعار سازمان جهاني سلامت (WHO) در سال گذشته، مبني بر توجه خاص به بيماري افسردگي، واحد سلامت کار شمال شرق، غربالگري افسردگي را با استفاده از آزمون « بک» در دستور کار قرار داد و افراد با نتيجه تست غيرطبيعي به روانپزشک معرفي شدند. شناسايي 27 مورد افسردگي جديد و 18 مورد افسردگي قديمي (بدون کنترل مناسب بيماري) نتيجه غربالگري سلامت روان در سال 96 بود که اين طرح در سال جاري نيز با جديت بيشتر دنبال مي شود.
شما بتازگي گزارش نتايج معاينات دوره اي کارکنان شرکت هاي تحت پوشش بهداشت و درمان صنعت نفت شمال شرق را در قالب يک کتاب جامع چاپ و منتشر کرده ايد. گزارش هاي اين کتاب، حاوي چه نکاتي است و چه کاربردهايي دارد؟
تهيه و ارائه گزارش و بررسي آماري نتايج به دست آمده، جزءلاينفک فعاليت هاي بهداشتي است. بررسي نتايج معاينات دوره اي از يک سو بيانگر ميزان تاثير فعاليت هاي سطح پيشگري اول مانند بهداشت محيط، تغذيه سالم، فعاليت بدني و سبک زندگي است و از سوي ديگر، دورنمايي از شرايط بيماري هاي مختلف و نيازهاي درماني آن را نشان مي دهد. گزارش اخير که در قالب يک کتاب 202 صفحه اي تهيه شده، آخرين وضعيت سلامت 5هزار و 848 نفر از کارکنان 23 شرکت منطقه شمال شرق واقع در 6 استان خراسان رضوي، شمالي، جنوبي، سمنان، کرمان و سيستان و بلوچستان را مورد ارزيابي قرار داده است . در اين گزارش، ميزان بروز و شيوع بيماري هاي مختلف به تفکيک نيروهاي رسمي و قراردادي و همچنين به تفکيک 4 گروه شغلي اصلي ارائه شده و نتايج به دست آمده به صورت مقايسه اي، در قالب جدول و نمودار بيان شده است. 90/15 درصد شاغلان، تحت پوشش معاينات دوره اي قرار گرفتند که 10 شرکت به پوشش بالاي 95 درصد(هدف گذاري سال 1396) دست يافتند و تنها 2 شرکت پوشش زير 80 درصد داشتند. کشف 57 مورد جديد ديابت و 145 مورد جديد پرفشاري خون، از ديگر نکات قابل توجه در اين معاينات بوده است، ضمن آنکه وضعيت اختلالات شنوايي، بينايي، تنفسي، عضلاني اسکلتي و بيماري هاي شغلي هم به صورت آماري بررسي شده است.
از سال گذشته طرح « اولويت بندي و تعيين شدت ريسک بيماري قلبي - عروقي» در واحد سلامت کار شمال شرق به اجرا درآمده است، اين طرح با چه هدفي دنبال مي شود؟
با توجه به اهميت و شيوع قابل توجه ابتلا به ريسک فاکتورهاي قلبي - عروقي (در حال حاضر 70 درصد شاغلان حداقل به يکي از اين عوامل مبتلا هستند) و نيز با در نظر گرفتن امکانات و نيروي انساني سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت و خطرات بالقوه اين بيماري ها، طرح «اولويت بندي و تعيين شدت ريسک بيماري قلبي - عروقي» از سال گذشته در واحد سلامت کار شمال شرق شروع شده است. در اين طرح، افراد مبتلا بر حسب شدت بيماري و نياز به مداخلات «سلامت محور» به سه گروه ريسک کم، متوسط و شديد تقسيم مي شوند. افراد با ريسک شديد، نيازمند درمان دارويي طولاني مدت، ارجاع به کلينيک هاي تخصصي و فوق تخصصي، رعايت رژيم غذايي سالم به صورت خاص و افزايش متناسب فعاليت بدني همراه با افزايش آگاهي و بينش در مورد بيماري خويش هستند و ارزيابي هاي بعدي آنها بايد در فواصل کوتاه تر از يک سال انجام شود. اجراي اين طرح صرفا از سوي سازمان بهداشت و درمان امکانپذير نيست و حتما تعامل و همکاري برون سازماني واحدهاي داخل هر شرکت از مديريت عامل تا واحدهايي همچون امور اچ اس اي، امور اداري، آموزش، ورزش، روابط عمومي، خدمات و رستوران را مي طلبد. اين طرح مداخله اي از نيمه دوم سال 1396 به صورت پايلوت در پالايشگاه گاز شهيد هاشمي نژاد سرخس آغاز شده که بررسي هاي اوليه نشان دهنده کاهش ريسک قابل توجه در افراد مبتلا بود. واحد سلامت کار بهداشت و درمان صنعت نفت شمال شرق، آمادگي دارد اين طرح را در ساير شرکت هاي نفتي منطقه اجرا کند.