زنــدگي بــدون پــلاستـيک
سيد مرتضي هاشمي زماني که در سال 1856 ميلادي «الکساندر پارکس »، کيسه هاي پلاستيكي را اختراع مي کرد، شايد هيچ گاه فکر نمي کرد که اختراعش 500 سال مهمان انسان هاي زمين باشد، مواد پلاستيکي با توجه به قابليت هاي فراوان و همچنين ارزان قيمت بودن شان، به شکل هاي مختلف در زندگي روزمره مورد استفاده قرار مي گيرند، از استفاده هاي شخصي در منزل گرفته مانند بسته بندي مواد غذايي تا زماني که براي تفريح، به دل طبيعت مي زنيم و بدون هيچ توجهي، به صورت زباله در طبيعت رهايشان مي کنيم و روز به روز باعث وارد آمدن آسيب هاي جدي به محيط زيست مي شويم. استفاده از مواد پلاستيکي تا جايي پيش رفته که به نظر مي رسد حذف پلاستيک از زندگي امروزي امکان پذير نباشد و از زماني که مهمان خانه هاي ما شدند، در همين مدت زمان نه چندان طولاني، توانسته اند اثرات مخرب زيادي بر جاي بگذارند. واحد ايمني، بهداشت و محيط زيست شرکت پالايش گاز شهيد هاشمي نژاد طي سال گذشته، با اقدام هاي برنامه ريزي شده، گام هاي مهمي در زمينه حفظ محيط زيست برداشته است که از آن جمله مي توان به حذف ليوان و ظروف يکبار مصرف از رستوران ، حذف کيسه هاي پلاستيکي در موارد بسته بندي و حمل ميوه و... همچنين جايگزيني کيسه هاي پارچه اي به جاي پلاستيکي در فروشگاه شهرک مسکوني شهيد مهاجر اشاره کرد. به بهانه روز جهاني بدون پلاستيک (21 تير) هفته نامه «مشعل» گفت و گوهايي با کارشناسان محيط زيست پالايشگاه شهيد هاشمي نژاد انجام داده که در آن هم به مضرات پلاستيک و راهکارهاي مقابله آن اشاره شده و هم از اقدام هاي صورت گرفته در زمينه حذف کيسه هاي پلاستيکي و ظروف يکبار مصرف سخن به ميان آمده است . مشروح اين گفت و گو را در ادامه مي خوانيد:
پيام سعيديان، يکي از کارشناسان محيط زيست شرکت پالايش گاز شهيد هاشمي نژاد مي گويد: «مواد پلاستيکي با توجه به قابليت هاي فراوان و همچنين ارزان قيمت بودن شان، به شکل هاي مختلف در زندگي روزمره مورد استفاده قرار مي گيرند، اما پلاستيک فسادناپذير است، بنابراين تعجبي ندارد که زباله هاي پلاستيکي به عنوان يکي از بزرگترين معضلات زيست محيطي در دنياي امروز شناخته شده باشد. استفاده از مواد پلاستيکي در زندگي تا جايي پيش رفته که مي بينيم پلاستيک به طرق گوناگون در دسترس عموم مردم قرار دارد و بيشتر در فروشگاه ها، براي خريد به مشتريان عرضه مي شود. يکي از تجربه هاي موفق براي مقابله با بحران زباله هاي پلاستيکي در کشورهايي مانند ژاپن و بعضي کشورهاي غربي، اخذ ماليات به ازاي مصرف محصولات پلاستيکي است. در کشورهايي از جمله ايتاليا، بلژيک و بعضي کشورهاي عضو اتحاديه اروپا، اين راهکار به عنوان تمهيدي براي کاهش مصرف کيسه ها و مواد پلاستيکي مورد توجه قرار گرفته و نزد شهروندان شهرهاي مختلف اين کشورها پذيرفته شده است.» به گفته او «راهکار ديگري که مي تواند نقش مهمي در کاهش حجم زباله هاي پلاستيکي داشته باشد و متاسفانه در کشور ما آنطور که بايد مورد توجه قرار نگرفته، اين است که در بسياري از کشورها، قيمت تمام شده محصولات غذايي يا هر نوع کالاي ديگري که در بسته بندي پلاستيکي عرضه مي شود، چند برابر قيمت محتواي داخلي آن در نظرگرفته شده تا خريدار انگيزه داشته باشد پس از خريد، بسته بندي پلاستيکي آن کالا را به محل خريد بازگرداند و در ازاي آن پول اضافي پرداخت شده را پس بگيرد. براي مثال، اگر قيمت يک بطري کوچک آب معدني 500 تومان باشد، خريدار براي خريد آن بايد يک هزار تومان پرداخت کند و در صورتي که پس از مصرف، بطري پلاستيکي خالي را برگرداند 500 تومان به او بازگردانده مي شود که اين راهکار از پراکندگي زباله هاي پلاستيکي در سطح طبيعت نيز تا حد زيادي جلوگيري مي کند.» سعيديان با اشاره به مدت زمان تجزيه زباله هاي پلاستيکي در طبيعت مي گويد: «بررسي هاي آماري نشان مي دهد که زمان تجزيه کامل محصولات پلاستيکي بر حسب شرايط اقليمي، بين 300 تا 500 سال است و هرچه ميزان دما و رطوبت بيشتر باشد، مدت زمان کمتري طول مي کشد تا زباله هاي پلاستيکي تجزيه شوند. اين زمان در کشور ما معمولا بين 300 تا 350 سال طول مي کشد که بسيار طولاني است، بنابراين ما بايد حتما در اين زمينه، فرهنگ سازي کنيم و علاوه بر آن به دنبال ارائه محصولات جايگزين هم باشيم. امروزه مواد پلاستيکي قابل بازيافت هم به بازار عرضه شده که خوشبختانه از ساليان گذشته در بعضي ميادين ميوه و تره بار، کيسه هاي پلاستيکي قابل بازيافت توزيع مي شود.» به اعتقاد او «حمايت دولت از توليد کيسه هاي قابل بازيافت و سرمايه گذاري براي توليد اين کيسه ها مي تواند نقش مهمي در کاهش حجم زباله هاي پلاستيکي داشته باشد. اگر دولت براي اين کار بودجه اي اختصاص دهد، نه تنها ضرر نمي کند؛ بلکه اين کار مي تواند از نظر اقتصادي به نفع دولت باشد؛ چرا که در کشور، همه ساله شهرداري ها مبالغ قابل توجهي را براي خلاص شدن از پسماند هاي پلاستيکي هزينه مي کنند.»
توليد روزانه 5000 تن زباله پلاستيکي
اين کارشناس محيط زيست پالايشگاه شهيد هاشمي نژاد، با ارائه آماري در زمينه مصرف مواد پلاستيکي ادامه مي دهد: «طبق بعضي آمار ارائه شده در برخي سايت ها، روزانه 500 تن زباله پلاستيکي در داخل کشور توليد مي شود، بر اين اساس به طور متوسط همه ساله 177 هزارتن زباله در ايران توليد مي شود که اين رقم با توجه به ميزان جمعيت کشور در سطح دنيا، يکي از بالاترين رتبه هاست. گفته مي شود، هر شهروند ايراني روزانه به طور متوسط، سه کيسه پلاستيکي مصرف مي کند که اگر فقط از طريق فرهنگ سازي، شهروندان ايراني را تشويق کنيم
تا حداقل روزي يک کيسه پلاستيکي کمتر مصرف کنند، سالانه 816 ميليون کيسه پلاستيکي کمتر مصرف و به دنبال آن زباله پلاستيکي کمتري در طبيعت رها مي شود که اين کار، مي تواند عامل مهمي در حفظ محيط زيست باشد. اگر اين راهکار همزمان مورد توجه قرار گيرد، مي توانيم اميدوار باشيم که از شر زباله هاي پلاستيکي خلاص خواهيم شد. برخلاف آنچه تصور مي شود، بازيافت زباله هاي پلاستيکي امکان پذير است. پلاستيک ها از مواد نفتي تهيه مي شوند که حاصل انرژي است، بنابراين مي توان دوباره از آن در چرخه سوخت استفاده کرد؛ اما فرآيندي که به توليد انرژي منجر مي شود، به فيلترهاي گران قيمت و بسيار دقيقي نياز دارد.»
افزايش ضريب هرز آب با زباله هاي پلاستيکي
ايرج اجلالي، رئيس حفاظت محيط زيست شرکت پالايش گاز شهيد هاشمي نژاد مي گويد: «تركيب يكپارچه بهداشت، ايمني و محيط زيست(اچ اس اي) از عوامل ساختاري همگون و اثر بخش به شمار مي رود و انسان را در ارتباط سنجيده با ديگران و محيط پيراموني قرار مي دهد که هدف غايي هر يك از اين سه موضوع، حفظ سلامت و زندگي انسان است. از آنجا كه انسان هم جزيي از محيط زيست است، هر عاملي كه تهديد كننده سلامت انسان باشد، در نهايت تهديدي براي محيط زيست نيز به شمار مي رود. در دو دهه اخير، شاهد طرح هماهنگ اين سه موضوع به طور وسيع در سطح جهان هستيم. امروزه بسياري از شركت هاي دنيا بر اين باورند كه توجه بيش از پيش به مقوله اچ اس اي، باعث کسب موفقيت هاي چشمگيري در امر توليد مي شود؛ چرا كه با به كارگيري مديريت يكپارچه اچ اس اي، مي توان بسياري از مشكلات و هزينه ها را از بين برد و سطح بالاتري از كيفيت و محيط زيست را تجربه کرد.»
جلوگيري از ورودآب باران به خاک
به گفته او، «اگر مواد پلاستيکي در فضاي آزاد و بدون در نظر گرفتن تمهيدات محيط زيستي سوزانده شده تا از انرژي آن استفاده شود، با توجه به ميزان مواد آلاينده اي که وارد اتمسفر مي کند بيشتر از اينکه مفيد باشد و به توليد انرژي منجر شود، مضر است. نکته ديگري که شايد کمتر مورد توجه قرار گرفته باشد، اين است که مواد پلاستيکي، ضريب هرز آب را در طبيعت ايران افزايش مي دهد. زماني که مواد پلاستيکي به عنوان زباله دور انداخته مي شود، از ورود قطرات باران به داخل خاک جلوگيري شده و به اين ترتيب، به جاي اينکه قطرات باران وارد خاک شود و سفره هاي زيرزميني را تغذيه کند، روي سطح خاک جريان پيدا کرده و باعث افزايش سرعت هرز آب ها و ضريب روان آب ها مي شود. اگر روان آب ها روي سطح شيبدار قرار گيرد، در نهايت به توليد سيلاب هاي خطرناکي منجر مي شود که متاسفانه گاهي شاهد خسارت هاي سنگين ناشي از اين پديده نيز هستيم.»
ترغيب سرمايه گذاران از سوي دولت
اجلالي ادامه مي دهد: « براساس پژوهش هاي صورت گرفته، مهمترين عامل تشديدکننده سيل و فرسايش خاک، وجود حجم قابل توجهي از کيسه هاي پلاستيکي است. بنابراين دولت ها بايد به سرمايه گذاري در اين زمينه تشويق شوند يا از افرادي که در اين زمينه سرمايه گذاري مي کنند، حمايت کرده و هرگز از هزينه اي که در قبال اين کار متحمل مي شوند، هراسي نداشته باشند؛ چرا که به ازاي اين هزينه مي توانند خاک و آب کشورمان را که ارزشمندترين مواد حياتي است، حفظ کرده و کيفيت آنها را بهبود بخشند.» او در ادامه به آماري از ميزان مصرف کيسه هاي پلاستيکي اشاره مي کند و مي گويد: «طبق آماري که از سوي دستگاه هاي متولي در اينترنت اطلاع رساني شده است، در شرايط کنوني سالانه بيش از 500 ميليارد کيسه پلاستيکي در جهان مصرف و معادل 305 ميليون تن از آن در سال دور ريخته مي شود که اين موضوع، خسارت زيادي را به محيط زيست وارد مي کند. آمارها حاکي از توليد سالانه 177 هزار تن پلاستيک در ايران است که اين رقم معادل 500 تن در روز است.» به گفته اجلالي، «در ساخت کيسه هاي پلاستيکي، از موادي استفاده مي شود که اغلب سمي بوده و در حين تجزيه و حتي سوزاندن، باعث انتشار گازهاي سمي خطرناک در محيط مي شود. همچنين اين کيسه ها با ورود به زنجيره غذايي طبيعت، باعث خفگي و مرگ سالانه تعداد زيادي از حيوانات مي شوند، از اين رو به منظور افزايش توجه به مخاطرات روزافزون مصرف پلاستيک، بخش محيط زيست سازمان ملل متحد، شعار روز جهاني محيط زيست را در سال 2018 با عنوان«غلبه بر آلودگي پلاستيک» انتخاب کرده و روز 21 تيرماه از سوي فعالان زيست محيطي، به عنوان روز بدون پلاستيک در دنيا نامگذاري شده است.» رئيس حفاظت محيط زيست شرکت پالايش گاز شهيد هاشمي نژاد در پايان خاطر نشان مي کند: «اين مجتمع گازي به عنوان حامي محيط زيست و به منظور توسعه مجدانه چشم انداز زيست محيطي خود و همچنين به مناسبت اين روز، با هدف حفظ محيط زيست و حذف تدريجي پلاستيک از چرخه طبيعت، از اين پس در فروشگاه هاي مواد غذايي شهرک مسکوني شهيد مهاجر، کيسه هاي پارچه اي در اختيار خريداران سبز انديش قرار خواهد داد. به اين ترتيب، شهروندان مي توانند از کيسه هاي پارچه اي، به عنوان جايگزيني مناسب براي کيسه هاي پلاستيکي استفاده کنندو با عملکرد مناسب خود، به تنهايي بيشتر از کل مجموعه دولت، در بهبود شرايط محيط زيست تاثيرگذار باشند.»