در آستانه افتتاح موزه صنعت نفت كرمان محقق مي شود

بازيابي   اسناد كنسولگري  انگليس

بازيابي اسناد مربوط به عمارت كنسولگري قديم انگليس در كرمان، در آستانه افتتاح اين مكان به عنوان يكي از موزه هاي نفت كشور، از سوي مركز اسناد موزه هاي صنعت نفت در حال انجام است.

از آنجا که يافتن اسناد مرتبط به اين عمارت، براي بيان صحيح و مستند تاريخچه آن ضروري است، مرکز اسناد موزه هاي نفت، ضمن بررسي و بازبيني اسناد موجود در آرشيوهاي معتبري همچون آرشيو كتابخانه و مرکز اسناد مجلس شوراي اسلامي، مرکز اسناد و تاريخ ديپلماسي وزارت امور خارجه، سازمان اسناد و كتابخانه ملي و ساير مراكز آرشيوي كشور، به اسناد متنوعي در اين زمينه دست يافته است.

عمليات مرمت و بازسازي عمارت کنسولگري انگليس در کرمان که حوادث تاريخ ساز و مهمي را در دوران استيلاي انگليس برشبه قاره هند شاهد بوده، چندي است در دستور کار مديريت موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت قرارگرفته و بازيابي اسناد و اشياي تاريخي مرتبط با اين بنا و تاريخچه آن از جمله برنامه هايي است كه با نزديك شدن به افتتاح اين موزه سرعت بيشتري پيدا كرده است. عمارت کنسولگري انگليس در کرمان كه پس از خروج انگليسي ها از منطقه به شركت نفت واگذار شده و در ميان مجموعه خانه هاي سازماني شرکت ملي پخش فرآورده هاي نفتي قرار گرفته بود، بزودي با عنوان موزه صنعت نفت كرمان مورد بهره برداري قرار مي گيرد.

اين عمارت مدت ها به صورت متروكه رها شده بود و در معرض تخريب قرار داشت كه هم اكنون براي تبديل به موزه صنعت نفت كرمان، آخرين مراحل مرمت و بازسازي را پشت سر مي گذارد.

بخش هايي از اسناد به دست آمده در مورد عمارت كنسولگري انگليس در كرمان، به مرور در بخش «مدارك و اسناد» پايگاه اطلاع رساني موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت، به اطلاع علاقه مندان به تاريخ صنعت نفت و تاريخ معاصر ايران خواهد رسيد.

 

نگاهي به اسناد مرتبط با فعاليت هاي کنسولگري انگليس در کرمان

• قدمت: دهه 1320

• محل نگهداري: مركز اسناد و كتابخانه مجلس شوراي اسلامي

 

بخش اول

منطقه جنوب شرقي ايران سال ها صحنه رقابت ميان روس و انگليس در قرن 19 و اوايل قرن 20 بود. قصد روسيه، تحت فشارگذاشتن بريتانيا با هدف نزديک شدن به هند و قصد انگليس به وجود آوردن منطقه حائل و سد دفاعي براي محافظت از هند بود.

تاسيس کنسولگري ها در مجاورت منطقه دولت هاي رقيب مورد نظر، از جمله اقدام هاي رقابتي دو قدرت بود تا اهداف و مطامع دولت هاي متبوع خود را تامين کنند.

کتب، پژوهش ها و اسناد در پي پاسخ به اين سئوال هستند که اهداف و کارکرد کنسولگري هاي انگلستان در کرمان و بلوچستان چه بوده است. يافته هاي پژوهشي حاکي از آن است که رويکرد انگليس در جنوب شرقي ايران، رويکردي نظامي بود، چنانچه در کرمان 80 درصد و در سيستان 85 درصد کنسول ها و نمايندگان کنسولي انگليس، از نظاميان بودند.

در دوره فعاليت کنسولگري انگليس در کرمان، تراز تجاري کرمان، هند و اروپا براساس اسناد کنسولي از ارقام بسيار پايين منفي 83/6 درصد در سال هاي 1906 و 1907 ميلادي (1324 و 1325 خورشيدي)، به بيش از 53 درصد در سال هاي 1912 و 1913ميلادي (1331 و 1332 خورشيدي) رسيد. با تاسيس کنسولگري سيستان نيز جهشي 89 درصدي در تجارت اين منطقه با هند پديد آمد.

کرمان در آن برهه از زمان، بين 25 تا 30 هزار نفر جمعيت، 250 تاجر، 17 مغازه فروش اجناس خارجي، 2200 کارگاه شالبافي و 220 کارگاه پشم بافي به ارزش توليدي 40 تا 45 هزار ليره داشت و ورود کالاهاي توليد انگلستان به اين شهر از ارزش تقريبي 9800 ليره برخوردار بود.

در آن سال ها اهواز و شوشتر در خوزستان، مرکز تهيه و توليد نيشکر بودند و شهرهاي سيراف در خليج فارس، قزوين، اصفهان، يزد، کرمان، رزنگ و هرات در قسمت هاي مرکزي و شرقي ايران از جمله شهرهاي مهم و شناخته شده تجاري ايران به شمار رفتند و اهميتي همچون بغداد و قاهره داشتند.

جنگ هاي داخلي در سال هاي واپسين سلسله زنديه، بخصوص در کرمان آسيب هاي زيادي وارد کرد؛ هر چند در دهه هاي نخستين حکومت قاجار، ترميم اقتصادي نسبتا سريعي انجام شد؛ اما با اين وجود، گزارش تمامي سياحاني که در آغاز سده 19 از ايران ديدن کردند، مبين بدبختي هاي مملکت در زمينه کاهش جمعيت، فقر، انحطاط اقتصادي و جدايي آن از جريان اصلي سياست، تجارت، علم و فرهنگ جهاني است.

 عمارت قديمي کنسولگري انگليس در کرمان، در محله زريسف از سوي سيدابوالحسن خان بيگلري (حاکم کرمان در دوره زنديه) ساخته شد و در دوران پس از زنديه، سال ها مقر ماموران انگليس در شرق ايران بود. اين عمارت در ساليان پس از سلطه انگليس، متروکه و در حال تخريب به حال خود رها شد و در حال حاضر نيز در ميان مجموعه خانه هاي سازماني شرکت ملي پخش فرآورده هاي نفتي کرمان قرار دارد.

از آنجا که يافتن اسناد مرتبط با اين عمارت، براي بيان صحيح و مستند تاريخچه عمارت از ضروريات اجتناب ناپذير است، فعاليت مرکز اسناد صنعت نفت در ارتباط با جست وجو و مطالعه اسناد موجود در آرشيوهاي داخلي، همچون مرکز اسناد مجلس شوراي اسلامي، مرکز اسناد و تاريخ ديپلماسي وزارت امور خارجه از سوي کارشناسان مربوط آغاز و خوشبختانه آنان به اسناد متنوع و قابل توجهي دست يافتند. در اين نوشتار، برخي از اين اسناد متنوع و کثير به رويت دوستداران موزه هاي صنعت نفت مي رسد و از همکاران قديمي و بازنشستگان فرهيخته تقاضا مي شود چنانچه اطلاعات يا اسنادي درباره اين عمارت در اختيار دارند، با مرکز اسناد صنعت نفت در ميان بگذارند.

 

منابع و ماخذ

 آرشيو مرکز اسناد مجلس شوراي اسلامي

 پژوهش هاي رضا صحت منش و محمدمهدي مرادي خلج

 تاريخ اقتصادي ايران -عصر قاجاريه( 1332-1215 ه.ق)، چارلز عيسوي، ترجمه يعقوب آژند