گفت و گو با فرید پناه نژاد مستندساز حوزه نفت
نفتی ها مدافعان اقتصادی مغفـول مانده در سینـما
صنعت نفت ایران، به عنوان خاکریزی مهم درحوزه اقتصادی، طی سال ها، بویژه در دوران هشت سال دفاع مقدس، ایفاگر نقش بی بدیلی بوده است؛ نقشی که به نظرمی آید می توانست پر رنگ تراز آنچه که هست، درنگاه آحاد مردم جامعه جلوه کند.این صنعت زیربنایی ومولد، مسائل ومصایب متعددی را ازسرگذرانده وهم اکنون نیزبا تحریم های ظالمانه روبه روست. به نظرمی آید مستندسازی دراین حوزه، می تواند نفت و سختی ها وپیچیدگی های آن رابیش ازپیش نمایان سازد؛موضوعی که ازنگاه متولیان آن تقریبا مغفول مانده وکمتر کارگردان یا تهیه کننده سینمایی به آن پرداخته است. فرید پناه نژاد، ازجمله مستندسازانی است که سال ها درحوزه صنعت نفت، فیلم تولید کرده و توانسته آثار متفاوتی را در این زمینه خلق کند. او کارکنان سکوها و پالایشگاه های نفتی را مدافعان حریم اقتصادی می داند و می گوید باید در این حوزه، آثار مستند وسینمایی تولید شود.
به عنوان یک مستندساز، اولین تجربه شما در زمینه تولید فیلم در حوزه نفت چه بود؟
به خاطر دارم یکی از اولین مستندهایی که با موضوع نفت تولید کردم، در دهه 80 بود. در واقع من در سال 1383 به عنوان یک فیلمساز بسیارجوان وارد حوزه نفت شدم و تحقیقات و تولیدات خود را در این زمینه آغازکردم.
معتقدم، نفت آن چیزی نیست که مردم ما از آن شناخت دارند و واقعیت های دیگری را هم دربرمی گیرد. در حال حاضر وقتی صحبت ازنفت به میان می آید، همه به یاد خیابان طالقانی وساختمان 13 طبقه وزارت نفت و آدم های کت و شلوار پوش می افتند؛ اما هویت نفت، چیز دیگری است و من تصمیم گرفته ام هویت واقعی نفت را تا آنجا که می توانم، به تصویر بکشم. در همین خصوص و با حمایت وزارت نفت، در سال 1388 فیلم مستندی با نام «آن سوی سکه نفت» تولید کردم که با نگاهی اجتماعی، به مساله شناخت مردم جامعه از صنعت نفت می پردازد. بخشی ازاین مستند، درباره تاریخ نفت وکسانی است که نفت را به جایگاه امروز رساندند. به عنوان مثال، در بخشی از این مستند به حضور خارجی هایِ به دنبال استعمار درشهرهای نفت خیزاشاره می شود؛ افرادی که با تمام اهداف استعماری خود، خدماتی نیز برای صنعت نفت ایران داشته اند. متاسفانه در آن دوره، حکام ما، افراد غاصبی بودند که به خارجی ها امتیازاتی می دادند و آنها نیزنفت را از آن خود می دانستند. بعد از آن به ملی شدن صنعت نفت از سوی دکتر مصدق اشاره می شود که از ماندگارترین اتفاقات در تاریخ صنعت نفت به شمار می رود. در این مستند، همچنین به جنگ و نفت، پالایشگاه و اتفاقاتی که در طول جنگ برای پالایشگاه ها رخ داده، اشاره می شود. این مستند را می توان یکی از مستندهای قابل توجه در حوزه نفت دانست.
مستند جدیدی با موضوع نفت در دست دارید؟
بتازگی پیشنهاد ساخت یک مستند به مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی با موضوع زندگی کارمندان اقماری داده شده است؛ کسانی که 40 سال روی سکوهای نفتی کار می کنند و هر 15 روزیکبار می توانند به خانواده خود سر بزنند. نکته مهم این است که طی 15 روزی که فرد در سکوهای نفتی حضور دارد، هر اتفاقی که برای خانواده اش رخ بدهد، نمی تواند محل کارش را ترک کند، مگراینکه فردی پیدا شود تا بتواند شیفت حضورخود را با اوعوض کند.
برای تولید این مستند، با افرادبسیاری صحبت کردم و روایت های بسیاری از این مشکلات شنیده شد. به عنوان مثال، فردی بود که باید برای عروسی اش، خود را به محل زندگی اش می رساند؛ اما در مسیر برگشت، ناگهان دریا توفانی می شود واو که داخل کشتی بوده، بر اثر شدت جابه جایی کشتی، پایش به جایی اصابت می کند و می شکند و در نهایت عروسی اش به هم می خورد. در این میان، مصاحبه هایی هم با افرادی که فرزند یا والدینشان فوت کرده اند و نتوانسته اند خود را به موقع به خانواده برسانند، داشتم.
از نظر شما اهمیت تولید مستندهایی با موضوع نفت تا چه اندازه است؟
به سازمان های متولی گفته ام، بارها مستندهایی با مــوضـوع مدافعان حرم و مــدافعان مرزهــا ساخته شده کــه البته ساخــت چـنین مستندهایی بسیار خوب و مهم است؛ اما در کنار این عزیزان، ما مدافعان حریم اقتصادی هم داریم؛ افرادی که در میادین مشترک نفتی در حال کار هستند؛ میادینی که با دیگر کشورهای همسایه به صورت مشترک از آن استفاده می کنیم. در چنین شرایطی هرکشوری که امکانات بیشتری داشته باشد، از این منابع مشترک، بهره بیشتری می برد. به عبارت دیگر استخراج نفت در این میادین یک نوع مسابقه است؛ مسابقه ای که به دلیل شرایط سخت تحریم، فضایی را ایجاد کرده تا کارکنان این سکوها به معنای کامل برای استخراج بیشتر، ایثارگونه و 24 ساعته در حال کار باشند. در واقع این پروژه، ناگفته های جنگ نابرابر میان ما و دیگر کشورهای منطقه است که محوریت آن، یکی از مهندسان شاغل در سکوهای نفتی است.
در زمینه تولید آثار مستند در حوزه نفت، تلویزیون، تولیدات زیادی دارد که با حمایت و سرمایه گذاری وزارت نفت ساخته شده است؛ اما این تولیدات، همه آن چیزی نیست که باید از صنعت نفت نشان داده شود؛ چرا که بخشی از واقعیت ها و انتشار آن می تواند مشکلاتی را به وجود آورد. با تمام این شرایط لازم است تا فیلمسازان، یک چراغ قوه به دست بگیرند و جاهای تاریک را روشن کنند تا با نمایش واقعیت ها، نفت واقعی برای مردم شناخته شود. به عبارت دیگر نفت، مهم ترین منبع درآمدی کشور به شمارمی رود و که می توان با تولید فیلم های مستند، اهمیت آن را به جامعه نشان داد. با ساخت این مستندها، مردم جامعه با چگونگی تولید و استخراج نفت واقعی و چالش هایی که نفتی ها درمنطقه با آن مواجه هستند، بیشتر آشنا می شوند که البته در این زمینه باید بودجه و حمایت مناسبی هم صورت بگیرد.
مردم جامعه باید بدانند در شرایط سختی که با آن مواجه هستیم، نفتی ها چگونه از قطعه ای که عمر آن یک سال است، به مدت 10 سال استفاده و در این مدت، بارها آن را تعمیر می کنند؛ چرا که کشورهای سازنده، این قطعات را به ما نمی فروشند و کارمندان نفت در سکوها و پالایشگاه ها از جان خود برای بقا و ادامه صنعت نفت مایه می گذارند. نباید فراموش کرد که با نشان دادن سختی ها و مشکلات در صنعت نفت، به دنبال سیاه نمایی نیستیم؛ بلکه معتقدم اگر کارکنان نفت نسبت به کشورشان عرق نداشتند، می توانستند روی سکوهای کشورهای دیگر کار کنند و چند برابر، حقوق بگیرند. ساخت چنین مستندهایی می تواند امید به جامعه تزریق کند، بخصوص برای کارکنان جوان نفتی. نکته ای که نباید فراموش کرد این است که ساخت چنین مستندهایی، بدون همکاری و حمایت وزارت نفت ساخته نمی شود؛ چرا که به عنوان یک مستندساز نمی توان در مناطق نفتی حضور پیدا کرد؛ البته گاهی بودجه این مستندها از سوی وزارت نفت و گاه نیز با مشارکت وزارت نفت و صدا و سیما تامین می شود که بخشی از این مستندها، سفارشی محسوب می شوند.
با توجه به داستان هایی که از مناطق نفتی شنیده اید، فکرمی کنید تا چه اندازه این داستان ها می تواند به فیلم های جذاب در سینما تبدیل شود؟
معتقدم که تعداد زیادی سوژه درام در حوزه های نفتی وجود دارد که می تواند در سینما مورد توجه قرار گیرد و به یک اثر سینمایی تبدیل شود؛ اما مشکل اصلی این است که بسیاری از فیلمسازان ما چه در سینما و چه در حوزه مستند، صنعت نفت را بخوبی نمی شناسند. به بیان دیگر ما فیلمساز تخصصی نفت نداریم، از این رو باید برای آن فکری کنیم و شرایطی فراهم آوریم تا در زمینه صنعت مهمی مانند نفت، فیلمساز تخصصی داشته باشیم؛ البته این مساله تنها زمانی عملی خواهد شد که فیلمسازان ما در مناطق نفتی حضور پیدا کنند و با نفت و مشکلات گوناگون موجود در مناطقُ کاملا آشنا شوند و به تعریف درستی از آن برسند.