کهاب طرحي ملي با نگاه زيست محيطي
مشعل ذخيره سازي (Save) درحوزه انرژي، از موضوع هاي مهمي به شمار مي رود که دربرنامه ها وسياست هاي کلان وزارت نفت به آن توجه ويژه شده است. اين مهم با توجه به ورود فازهاي جديد پارس جنوبي وافزايش ظرفيت توليد گاز، دربخش هاي مختلفي ازجمله نيروگاه هاي توليد کننده برق که نفت کوره ونفت گاز، تشکيل دهنده سوخت اصلي آنهاست، باهدف حذف اين سوخت هاي ميان تقطيرشتاب گرفت؛ هدفي چندلايه که اهداف زيست محيطي نيزدرآن نهان بود. «کهاب» نيز از ديگر طرح هايي است که همانند حذف سوخت هاي ميان تقطيرازچرخه نيروگاهي، هدفي چند منظوره را دنبال مي کند و مهم ترين آن درکنارجلوگيري ازاتلاف بنزين، بهبودوسالم سازي محيط زيست است. کهاب (کاهش، هدايت، انتقال وبازيافت بخارهاي بنزين) طرحي است که بنابرمصوبه دولت در سال 1387کليد خورد و شرکت ملي پخش فرآورده هاي نفتي نيزمتولي و مسئول اجراي آن شد. آنچه پيش روي شما قراردارد، گزارشي جامع از اهداف، فرآيند، آثار و نتايج اين طرح ملي است که شرح آن را مي خوانيد.
چکيده
بنزين موتور، ترکيبي ازهيدروکربن هاي نفتي با نقاط جوش متفاوت بوده و عناصرسبک تري مانند بوتان وپنتان موجود در آن درشرايط محيطي، به صورت گاز است. اين ترکيبات آلي فرار، پديده تبخير بنزين را ايجاد مي کند که علاوه بر هدر رفت سرمايه اقتصادي، موجب آثارمخرب زيست محيطي وشيوع بيماري مي شود. باتوجه به ميزان مصرف روزانه بنزين وانتقال اين فرآورده به نقاط مختلف کشور، مقادير زيادي از آن حين انتقال، بارگيري وتخليه، تبخير مي شود که ازآن مي توان به عنوان يک منبع آلاينده مهم ياد کرد.
با توجه به سمي و فراربودن اين ترکيبات هيدروکربني، همچنين تمايل آنها براي ترکيب شدن باديگرعناصر، انتشاراين ترکيبات درمحيط، مي تواند آثار نامطلوب فيزيولوژي، زيست محيطي واقتصادي برجاي بگذارد. با توجه به آسيب هاي ناشي از استنشاق بخاربنزين وخطرهاي زيست محيطي آن، كاهش انتشاراين بخارها وآلاينده هاي محيطي مورد توجه ويژه قرار گرفت ودربسياري ازكشورهاي جهان، قوانين ومقررات زيست محيطي شديدي براي كنترل و كاهش انتشار آنها وضع شد. با توجه به هزينه بالاي توليد يا واردات بنزين ومصرف بي رويه اين فرآورده راهبردي، بازيافت بخارهاي اين فرآورده، ارزش اقتصادي بسيار بالايي خواهد داشت كه سرمايه گذاري دراين زمينه را برگشت مي دهد.
اهداف
از اهداف اصلي «طرح ملي کهاب در شركت ملي پخش فرآورده هاي نفتي ايران» شناسايي و كنترل مکان هاي انتشاربخاربنزين در محدوده فعاليت خود از زمان دريافت و ذخيره بنزين درانبارهاي نفت تا تحويل آن به مصرف كننده در جايگاه هاست که چهار مرحله را شامل مي شود: 1-هنگام بارگيري نفتکش در انبار نفت2-هنگام تخليه نفتکش درجايگاه 3-هنگام سوختگيري خودروها 4- بازيافت دوباره وبرگشت فرآورده هدر رفته به چرخه مصرف.
بنابرتصويب نامه هاي هيئت وزيران و مسئوليت ارگان ها وسازمان هاي مختلف دركنترل وكاهش آلودگي محيط زيست ناشي از نوع فعاليت آنها، سهم شركت ملي پخش درآلودگي محيط زيست ناشي از تبخير بنزين، هنگام بارگيري نفتكش ها درانبارهاي نفت ونيز تخليه نفتكش درجايگاه و فروش فرآورده به مصرف كننده و حدود 240 هزارمتر مكعب بخار بنزين به صورت روزانه وارد محيط زيست مي شود (براساس ميانگين فروش روزانه بنزين 80 ميليون ليتر وسه مرتبه جا به جايي) که با استحصال اين ميزان بخار به مايع، روزانه حدود360 هزار ليتر بنزين به چرخه مصرف بازخواهد گشت.
آثار نامطلوب انتشار بخاربنزين
ايجاد پديده مه دود فتوشيميايي همراه با کاهش ديد، توليد ذرات ريز دوده، ايجاد باران هاي اسيدي، فرسايش خاک و بناهاي قديمي، تخريب زيست بوم آبي وجنگل ها، تغييردراقليم جهاني، تخريب لايه ازن، گرمايش زمين، همچنين اثرات مخرب درسلول هاي گياهي و جانوري، تبخير آب درياها، ذوب شدن يخ هاي قطبي ازجمله آثار نامطلوب زيست محيطي ناشي از تبخير بنزين موتوراست.
آثار نامطلوب فيزيولوژيکي
ترکيبات آلي فرار Volatile Organic Compounds يا به اختصار (VOC )ناشي از انتشار بخاربنزين براي سلامتي انسان ها مخاطراتي را ايجاد کرده است و مي توان به دو دسته تقسيم بندي کرد: اثرات زودگذر که شامل تحريک چشم و بيني و گلو، گيجي، سردرد، از دست دادن حافظه کوتاه مدت و.. است؛ همچنين آثارمزمن که سرطان زايي، جهش ژنتيک، تولد نوزادان ناقص الخلقه، تاثير روي سيستم تنفسي و..از جمله آنهاست.
آثار نامطلوب اقتصادي
اگرميانگين مصرف روزانه بنزين کشور80 ميليون ليتر در نظر گرفته شود، با توجه به سه بار توليد بخار در مراحل بارگيري، دريافت و توزيع، حدود 240 هزارمترمكعب بخاربنزين دريك روز به هوا مي رود. بررسي ها نشان مي دهد ازهر هزار ليتربخار اشباع بنزين، يک و نيم ليتر مايع شبه بنزين به دست مي آيد؛ از اين روبا اجراي کامل طرح کهاب، مايع به دست آمده ازاين ميزان بخار توليد شده 360هزارليتر در روز و سالانه بيش از يک صد ميليون ليتربنزين استحصال شده به چرخه مصرف بازخواهد گشت.
راهكارهاي عملي کهاب
اين راهکارها در قالب سه فاز تعريف شده است که عبارتند از:
جمع آوري بخار بنزين از جايگاه هاي سوختگيري (فازاول)، جمع آوري بخار بنزين از انبار هاي نفت (فاز دوم) و تبديل بخاربنزين جمع آوري شده به مايع با نصب سيستم هاي بازيافت بخار بنزين (فاز سوم).
فاز اول
باتوجه به جابه جايي بنزين در زمان تخليه نفتكش درجايگاه و سوختگيري خودروها (بالانس حجمي) همچنين تلاطم بنزين، مقادير زيادي بخار بنزين توليد شده وارد اتمسفرمي شود كه براي جلوگيري از آن مراحل زير درجايگاه ها در دست اجراست:
نصب تجهيزاتي درجايگاه ها به منظوركنترل و كاهش تبخير بنزين از مخزن جايگاه، همچنين جمع آوري بخار بنزيني كه در عمليات تخليه به وسيله نفتكش در هوا منتشر مي شد. نصب تجهيزات وايجاد تغييراتي در ديسپنسرها براي جمع آوري وهدايت بخار بنزيني كه حين سوختگيري خودروها از باك خارج شده است. نصب سيستم هاي بازيافت بخار بنزين در محل جايگاه (VRS )
فاز دوم
با توجه به ضرورت انتقال بنزين از انبار هاي نفت به جايگاه ها به وسيله نفتكش، مقادير زيادي بخاربنزين در زمان بارگيري (بالانس حجمي) و ايجاد تلاطم، توليد مي شود كه براي كنترل وجلوگيري از خروج اين حجم بخار، ضمن مجهز كردن نفتكش ها به تجهيزات مورد نياز وايجاد تغييرات در بازوهاي بارگيري، نصب سيستم هاي بازيافت بخاربنزين(VRU) متناسب باشرايط اقليمي درانبارهاي نفت درحال اجراست.
مهم ترين اقدام هاي طرح كهاب
تجهيز بيش از97 درصد مجاري عرضه سوخت كشور(3400 جايگاه) به تجهيزات و ادوات مورد نيازكنترل بخار بنزين ( STAGE I ).
اجراي سيستم stageII +vapor saver درتعدادي ازجايگاه هاي كشوروشروع عمليات تجهيزجايگاه هاي زيرپوشش شركت هاي زنجيره اي توزيع سوخت.
تجهيزپنج هزاردستگاه تانكرحمل زميني بنزين به تجهيزات هدايت و نگهداري بخاربنزين نفتكش ها که وظيفه اصلي انتقال بنزين وانواع فرآورده ها را ازانبارهاي نفت به جايگاه ها به عهده دارند.
به واسطه جابه جايي اين فرآورده ها در زمان بارگيري در انبار و حركت تانکرهاي نفت آنها در مسير، همچنين تخليه فرآورده هاي نفتي درجايگاه، مقاديرقابل ملاحظه اي تبخير فرآورده صورت مي گيرد که براي جلوگيري از اين مهم نوسازي نفتكش ها و نصب تجهيزاتي روي آنها در حال انجام است.
ساخت داخل قطعات مورد نياز تجهيز جايگاه ها به سيستم STAGE I و دستيابي به دانش فني ساخت اين قطعات درداخل كشور.
طراحي ونصب سيستم بازيافت بخاربنزين(VRU)درانبارنفت شهر تهران (شمالغرب) به شيوه تبريدي.
با بهره برداري از اين سيستم از ورود روزانه 6 هزارمترمكعب بخار بنزين به هوا جلوگيري شده است و روزانه حدود 9 هزار ليتر بخار بنزين بازيافت مي شود.
طراحي ونصب سيستم بازيافت بخار بنزين(VRU)در انبار نفت شهركرج به شيوه غشايي.
با بهره برداري از اين سيستم، ازورود روزانه چهارهزار مترمكعب بخار بنزين به هوا جلوگيري و روزانه حدود 6 هزار ليتر بازيافت بخار بنزين انجام مي شود.
تغييركاربري سيستم بازيافت بخار بنزين(VRU)در انبار نفت شهر بندرعباس به شيوه جذبي: با بهره برداري ازاين سيستم از ورود روزانه سه هزار مترمكعب بخاربنزين به هوا جلوگيري و روزانه حدود چهارهزار ليتر بازيافت بخار بنزين صورت مي گيرد.
طراحي و نصب سيستم بازيافت بخار بنزين (VRU) به روش جذبي و تغيير بازوهاي بارگيري درانبار نفت كلانشهر اصفهان.
با بهره برداري از پروژهVRU انبار نفت اصفهان از ورود روزانه 6 هزارمترمكعب بخار بنزين به هوا جلوگيري شده و حدود 9 هزار ليتر در روز نيز بنزين به چرخه مصرف بازمي گردد.
شروع عمليات اجرايي نصب سيستم بازيافت بخار بنزين شيوه جذبي در انبار نفت چهار كلان شهرتبريز، مشهد، اراك اهواز.
با بهره برداري از چهار پروژهVRU ياد شده، از ورود روزانه 14 هزار مترمكعب بخار بنزين به هوا جلوگيري مي شود و حدود 21 هزار ليتر در روز بنزين به چرخه مصرف برمي گردد.
اجراي پروژه پژوهشي ساخت داخل ودستيابي به دانش طراحي وساخت سيستم بازيافت بخار بنزين براي جايگاه هاي عرضه سوخت با همكاري پژوهشگاه صنعت نفت.
بدون ترديد اجراي طرح هايي همچون کهاب که عنوان «ملي» را با خود به همراه دارند، مي توانند روحي تازه به اقتصاد کشور بدمند. اين طرح علاوه براين که کشور را به سوي کاهش وابستگي از واردات کالاهاي راهبردي همچون بنزين سوق مي دهد، مي تواند درسالم سازي و بهبود محيط زيست که هزينه سنگيني براقتصاد کشوراست، نقش آفرين باشد.