مقررات اتحادیه اروپا برای سقف قیمت گاز

طی دو دهه گذشته، اتحادیه اروپا همواره به دنبال سیاست های آزادسازی و مقررات زدایی گاز بوده و همواره از تعیین قیمت گاز بر اساس سازوکار بازار در مراکز گازی در مقابل تعیین قیمت گاز بر پایه نفت در قراردادهای بلندمدت حمایت کرده است، اما اینک با تشدید بحران جنگ روسیه و اوکراین و افزایش قیمت گاز، برای نخستین بار اتحادیه اروپا با تعیین سقف قیمت گاز در معاملات گاز، به دنبال محدود کردن نوسان های قیمت گاز است، اما تبعات این سیاست چیست؟ پیام اروپایی ها به بازار گاز با مقرراتی که تدوین کرده اند چیست؟ اداره بازار گاز مدیریت کل امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت، به بررسی این سیاست و تأثیر آن بر بازارهای جهانی گاز پرداخته است که در ادامه این گزارش به آن می پردازیم.

اتحادیه اروپا چندی پیش مقرراتی را در مورد سقف قیمت گاز تدوین کرد که این مقررات از ابتدای سال ۲۰۲۳ به مدت یک سال لازم الاجرا شده است، اما این مقررات چیست؟ از اوایل سال ۲۰۲۲ که بحران جنگ روسیه و اوکراین شدت گرفت، کمیسیون اروپا طرح های فراوانی را برای مقابله با کمبود عرضه گاز و قیمت های ناپایدار گاز مطرح کرد که سرانجام پس از بحث های طولانی بین مقام های اتحادیه اروپا، اجرای دو مقررات شامل تقویت همبستگی از طریق هماهنگی بهتر خرید گاز، توسعه شاخص های قابل اعتماد قیمت گاز و تنظیم مبادلات گاز میان مرزی و مقررات دوم شامل ایجاد سازوکار اصلاح بازار برای محافظت از مصرف کنندگان بخش خانگی و اقتصاد در برابر قیمت های بسیار بالای گاز و جلوگیری از نوسان های قیمتی، مورد توافق قرار گرفت و در نشریه رسمی اتحادیه اروپا در تاریخ ۲۹ دسامبر ۲۰۲۲ منتشر شد.

مقررات تقویت همبستگی از طریق هماهنگی بهتر خرید گاز، توسعه شاخص های قابل اعتماد قیمت گاز و تنظیم مبادلات گاز میان مرزی که در تاریخ ۳۰ دسامبر ۲۰۲۲ لازم الاجرا شد، برای مدت یک سال اجرایی خواهد بود. مقررات یاد شده، اقدام های موقتی را برای هماهنگی بهتر خرید گاز، جلوگیری از قیمت های بیش از حد گاز و نوسان های روزانه در بازارهای مشتقات انرژی اتخاذ کرده است.

در شرایط اضطراری که اتحادیه اروپا با افزایش قیمت ها روبه رو می شود، انجام این اقدام ها را مطرح کرده است که شامل هماهنگی خرید گاز طبیعی در اتحادیه اروپا، تجمیع تقاضا و خرید مشترک، افزایش استفاده از ظرفیت تأسیسات ال ان جی، ذخیره سازی گاز و خطوط لوله، ایجاد ابزارهای موقت روزانه برای مدیریت نوسان های بیش از حد در بازارهای مشتقات انرژی، توانمندسازی ACER برای جمع آوری و انتشار داده های قیمت عینی و اجرای قوانین برای ارائه اقدام های همبستگی می شود.

در مقررات دوم یعنی ایجاد سازوکار اصلاح بازار برای محافظت از مصرف کنندگان بخش خانگی و اقتصاد در برابر قیمت های بسیار بالای گاز و جلوگیری از نوسان های قیمتی، ماده ای از این مقررات که مرتبط با سازوکار اصلاح بازار (MCM) برای مشتقات شاخص تی تی اف است، از ۱۵ فوریه ۲۰۲۳ برای مدت یک سال اجرایی می شود.

مواد مرتبط با نظارت بر قیمت های این مقررات، از یکم فوریه ۲۰۲۳ برای مدت یک سال لازم الاجرا خواهد بود.

البته باید به این مسئله توجه داشت که ماده ۴ مقررات مذکور تصریح می کند که MCM در صورت احراز دو شرط زیر فعال می شود: اول: قیمت تسویه قرارداد آتی های ماه پیش رو در معاملات بورس تی تی اف از ۱۸۰ یورو در هر مگاوات ساعت (۵۷ دلار در هر میلیون بی تی یو) برای مدت سه روز فراتر رود. دوم: قیمت تسویه قرارداد آتی های ماه پیش رو در معاملات بورس تی تی اف برای مدت سه روز، ۳۵ یورو در هر مگاوات ساعت بیشتر از قیمت پایه ال ان جی باشد.

قیمت پایه هم در ماده ۲ مقررات تعریف شده است، بر اساس میانگین ارزیابی قیمت ال ان جی تحویلی به منطقه شمال غرب اروپا، منطقه مدیترانه، شمال شرق آسیا، قیمت تسویه ماه پیش رو در بورس ان بی پی و ارزیابی روزانه قیمت ال ان جی توسط ACER تعیین می شود.

در صورت محقق شدن هر دو شرط فوق، «اعلان اصلاح بازار» در وب سایت ACER منتشر می شود. به دنبال آن در روز بعد، معاملات در قرارداد آتی های ماه اول، ماه دوم و... تا سال اول، با قیمتی بیش از ۳۵ یورو در مگاوات ساعت بالاتر از قیمت پایه ال ان جی (منتشرشده از سوی ACER در روز قبل)، مجاز نخواهد بود.

این سازوکار برای معاملات روزانه در معاملات بورس تی تی اف یا بازار خارج از بورس (OTC) اعمال نخواهد شد.

سازوکار اصلاح بازار یا همان MCM حداقل برای ۲۰ روز کاری اعمال می شود و پس از آن اگر برای سه روز کاری متوالی، قیمت پایه ال ان جی کمتر از ۱۴۵ یورو به ازای هر مگاوات ساعت باشد، غیرفعال می شود.

با این حال، در صورت بروز هرگونه اختلالی که تأثیر منفی بر امنیت عرضه، ثبات مالی یا جریان گاز درون اتحادیه اروپا داشته باشد، این سازوکار می تواند از سوی کمیسیون اروپا به حالت تعلیق درآید.

این کمیسیون در تصمیم گیری خود، هرگونه افزایش قابل توجه در تقاضای گاز، هرگونه تأثیر بر قراردادهای عرضه موجود و هرگونه تفاوت اساسی بین قیمت های قطب گاز اتحادیه اروپا و شاخص های جهانی قیمت در آسیا و ایالات متحده را در نظر خواهد گرفت.

سازمان اوراق بهادار و بازارهای اروپا (ESMA) و آژانس اتحادیه اروپا برای همکاری تنظیم کنندگان انرژی (ACER)  وظیفه ارزیابی آثار این سازوکارها را بر بازارهای مالی و انرژی و امنیت عرضه به عهده دارند و گزارش هایی را تا اول ماه مارس ۲۰۲۳ به کمیسیون اروپا ارائه خواهند کرد.

قیمت تسویه قرارداد آتی های ماه پیش رو در معاملات بورس تی تی اف هلند برای سه روز پیاپی، در دو دوره، یعنی ماه مارس ۲۰۲۲ و ماه های ژوئیه تا سپتامبر ۲۰۲۲ از سقف قیمت ۱۸۰ یورو در مگاوات ساعت فراتر رفت. بنابراین نخستین شرط برای فعال شدن سازوکار اصلاح بازار در این دو دوره محقق شد.

شرط دوم، یعنی بیشتر بودن قیمت تسویه قرارداد آتی های ماه پیش رو در معاملات بورس تی تی اف از قیمت پایه به میزان ۳۵ یورو در مگاوات ساعت برای حداقل سه روز متوالی، در دوره ژوئن تا اکتبر ۲۰۲۲ برآورده شد؛ بنابراین تنها در یک دوره ۴۹ روزه از ۲۶ ژوئیه تا ۱۳ سپتامبر ۲۰۲۲، هر دو شرط لازم برای فعال شدن سازوکار اصلاح بازار برقرار بوده است در این دوره، اروپا حجم قابل توجهی از محموله های ال ان جی را به منظور برآورده ساختن تقاضای گاز منطقه و پر کردن ذخایر برای زمستان جذب کرده است.

این احتمال وجود دارد که اگر سازوکار اصلاح بازار در این دوره اجرا می شد، منطقه اروپا قادر به جذب کافی محموله های ال ان جی نمی بود و محموله ها به سمت دیگر بازارها هدایت می شدند، البته قابلیت تعلیق این سازوکار تاز سوی کمیسیون اروپا در دوره یادشده هم وجود داشت.

 اختلال در سازوکار بازار گاز

آنچه در سیاست اتحادیه اروپا بسیار چشمگیر بوده و به چشم می آید، این است که حذف تدریجی روسیه از بازار گاز اروپا، برای این اتحادیه تبعات سنگینی حداقل در کوتاه مدت به دنبال دارد. دولت چاره ای جز حمایت از مصرف کنندگان که تحمل افزایش بیش از حد قیمت های گاز را ندارند، ندارد، اما زمانی که سقف قیمت پایین تر از قیمت تعادلی در نظر گرفته می شود، تعادل بین عرضه و تقاضا از بین می رود و در عمل سازوکار بازار به هم می خورد.

اروپایی ها هم نخستین بار است که در بازار گاز با بحران شدیدی روبه رو شده اند، بنابراین چنین سازوکاری را تدوین کردند تا خودشان سازوکار بازار را به هم بزنند.

اروپایی ها همیشه اوپکی ها را متهم به تنظیم بازار می کردند، اما اولین بار است که خودشان هم در بازار اروپا به دلیل افزایش قیمت گاز، به تنظیم بازار می پردازند، پیش از این می گفتند دست نامرئی آدام اسمیت بازار را تنظیم می کند، حالا که با بحران اوکراین معاملات گاز به ضرر اروپایی ها تمام شده است، دست نامرئی آلن اسمیت به سمت بازارهای اروپایی آمده است.

حال اروپایی ها انواع سقف قیمتی را برای روس ها در نظر گرفته اند. در بازار نفت خام، هدفشان محدود کردن درآمدهای نفتی روسیه ضمن حفظ تداوم عرضه نفت به اروپاست، در بخش اعمال سقف قیمتی روی خرده فروشی گاز، تلاش می کنند مصرف کننده از قیمت بالای انرژی آسیبی نبیند، اما سقف قیمتی که اتحادیه اروپا در بازار گاز در نظر گرفته، بر اساس شاخص تی تی اف هلند است تا افزایش بیش از حد قیمت ها را در معاملات گاز محدود کند. این در حالی است که قیمت ها در بازار تی تی اف به صورت کاذب بالاتر از بقیه شاخص هاست و نمی تواند ملاک درستی برای محدود کردن قیمت ها در معاملات گاز باشد.

 زیر سؤال بردن قراردادهای گازی

عمده انتقادهایی که به این سیاست اتحادیه اروپا اتخاذ می شود، شامل ناسازگاری طرح پیشنهادی با سیاست های مقررات زدایی و آزادسازی نرخ ها در اروپا، ابهام در سیاست گذاری نرخ گذاری (قیمت گذاری شامل معاملات آتی می شود، نه روزانه) و زیر سؤال بردن قراردادهای بلندمدت گاز و شرایط قراردادی است.

کشورهای تولیدکننده گاز همواره موافق قراردادهای بلندمدت گاز بودند. آنها معتقدند برای امنیت عرضه باید قراردادهای گاز بلندمدت باشد، زیرا زنجیره تامین گاز سرمایه بر است و نمی توان بر اساس قیمت های روزانه این زنجیره را توسعه داد. به عبارت ساده تر نمی توان گفت اول بسازید بدون اینکه بازاریابی کنید و پس از آن به دنبال سود بروید.

با این حال واحد تنظیم مقررات بازارهای هلند این سیاست اتحادیه اروپا را مورد انتقاد قرار داده و معتقد است تلاش برای اعمال سقف قیمتی برای معاملات آتی عواقب منفی از جمله کمبود ذخایر فیزیکی گاز را در پی خواهد داشت. فدراسیون اروپایی بازرگانان انرژی هم اعلام کرده است که اعمال سقف قیمتی به افزایش تقاضا، کاهش عرضه و بازگشایی باب مذاکرات دوباره در قراردادهای ال ان جی به ویژه در بند مربوط به قیمت منجر می شود، در این صورت تأمین کنندگان انرژی دست بالا را دارند.

از جمله تبعات دیگر محدود کردن قیمت، ایجاد اختلال برای عرضه گاز به اروپا و دسترسی به مشتریان گاز و پایین آوردن تصنعی قیمت ها و همین مسئله باعث می شود محموله ها به سمت بازار آسیا برود، بنابراین اروپا را در دسترسی به گاز دچار مشکل می کند.

با دخالت در بازار، کشف قیمت دچار مشکل می شود و حاشیه سود در بورس کاهش می یابد، از این رو بسیاری از اپراتورها ترجیح می دهند در بازارهای خارج از اروپا به معاملات گازی بپردازند. البته حرکت به سمت بازارهای آسیا اکنون منتفی است، منتها اگر این روش شدت بگیرد، می تواند محموله های ال ان جی را به سمت بازارهای آسیایی سوق داده و سرمایه گذاری های بلندمدت گاز را تحت تأثیر قرار دهد.

اروپا مقصدی مهم برای صادرات گاز کشورهای عضو «مجمع کشورهای صادرکننده گاز» است، بنابراین چنین مقرراتی ممکن است تأثیری قابل توجه بر درآمدهای صادراتی این کشورها داشته باشد.

 تعیین سقف قیمتی در بازار تی تی اف و تأثیر آن در دیگر قطب های گاز اروپایی می تواند به کاهش درآمد کشورهای عضو مجمع که قیمت قراردادهای ال ان جی آنها با قطب های متأثر از سقف قیمتی پیوند خورده است، منجر شود. با این حال، در شرایط کنونی بازار گاز، احتمال اینکه سازوکار اصلاح بازار فعال شود کم است، مگر اینکه اختلال های شدیدی در عرضه بیشتر گاز به اتحادیه اروپا ایجاد شود.

در این میان، کشورهای عضو جی ئی سی اف باید به دنبال تحکیم مواضع خود در قبال این مقررات جدید، توسعه سناریوهای مختلف، ارزیابی ریسک های احتمالی و طراحی تدابیر خاص برای به حداقل رساندن هرگونه تأثیر منفی این مقررات باشند.

همزمان، دبیرخانه جی ئی سی اف نیز به نظارت دقیق بر تحولات مربوط به مقررات اتحادیه اروپا، همچنین هرگونه مداخله جدید در بازار ادامه خواهد داد و آثار بالقوه آن را بر بازار جهانی گاز و کشورهای عضو مجمع ارزیابی خواهد کرد.

مقررات اخیر اتحادیه اروپا برای تنظیم بازار گاز می تواند تأثیرات قابل توجهی بر عملکرد ذاتی بازار گاز اروپا داشته باشد. اقدام های مربوط به قیمت گاز، یعنی مدیریت نوسان های روزانه و سازوکارهای اصلاح بازار، ممکن است بر معاملات بورس تأثیر منفی بگذارد و به دستکاری تابع کشف قیمت، شکست نقدینگی، افزایش حاشیه سود و جابه جایی اپراتورها منجر شود.

تعیین سقف قیمتی در معاملات بورس تی تی اف، علاوه بر تأثیر مستقیم بر بازار گاز اروپا، احتمال دارد بر بازار جهانی گاز نیز تأثیرگذار باشد. در دو سال گذشته، قیمت تک محموله های ال ان جی در آسیا به شدت متأثر از قیمت قطب های اروپایی بوده است، بنابراین اعمال سقف قیمتی در اروپا می تواند باعث کاهش قیمت تک محموله های ال ان جی در آسیا شود.

با این حال، با افزایش تقاضای ال ان جی در آسیا، رقابت برای محموله ها بیشتر خواهد شد و وجود هرگونه محدودیت قیمت در بورس تی تی اف، ممکن است باعث انحراف محموله های ال ان جی از سمت اروپا به آسیا شود. این موضوع می تواند به کسری گاز در اتحادیه اروپا و سرانجام تخریب تقاضای گاز در این منطقه و کاهش سرمایه گذاری در صنعت گاز منجر شود.

بر همین اساس، شرکت های تجاری و مؤسسه های مالی پرشماری از مقررات اخیر اتحادیه اروپا نگران شده اند. اپراتورهای بازار بورس لندن (آی سی ئی) نیز نگرانی خود را درباره مداخله بازار اتحادیه اروپا و خطرهای بالقوه آن برای بورس تی تی اف و ثبات مالی ابراز کرده اند.

ارزیابی امکان سنجی فنی و مالی بهره برداری از قطب گازی تی تی اف توسط بازار بورس آی سی ئی لندن در حال انجام و پس از آن ممکن است تصمیم گرفته شود که بورس تی تی اف به خارج از اتحادیه اروپا منتقل شود. افزون بر این، بانک مرکزی اروپا اعلام کرده که این مقررات می تواند تأثیر منفی بر ثبات مالی منطقه یورو داشته باشد و منجر به نوسان ها و مارجین کال های بیشتر و انگیزه مهاجرت از مکان های تجاری در اتحادیه اروپا شود.

افزون بر این، فدراسیون اروپایی بازرگانان انرژی (EFET) نیز ابراز نگرانی کرده است که سقف قیمت می تواند به افزایش تقاضا،کاهش عرضه و بازگشایی باب مذاکره دوباره در قراردادهای ال ان جی به ویژه بند مربوط به قیمت بینجامد که در این صورت تأمین کنندگان دست بالا را در مذاکرات خواهند داشت.