سالنامه پرفراز و نشیب بازار نفت و گاز در سال 2022

سایه تردید در چشم انداز تثبیت

مشعل      کارنامه شرکت پالایش گاز شهید هاشمی نژاد، 17 آبان امسال، بار دیگر شاهد ثبت برگ زرین تازه ای بود از دستاوردی دانش بنیان با عنوان «تغلیظ گاز اسیدی» که همسو با افزایش درآمدزایی، اشتغالزایی و رونق کسب و کار در منطقه ای مرزی، زمینه ساز حفاظت بیش از پیش محیط زیست نیز می شود. این شرکت که ابتدای امسال با بهره برداری از این پروژه ملی و ارزشمند در حوزه جلوگیری از خام فروشی و تکمیل زنجیره ارزش افزوده به سرتیتر رسانه ها بدل شد، همسو با افزایش ظرفیت پالایش گاز و محصولات جانبی، صیانت از محیط زیست را نیز سرلوحه فعالیت های خود قرار داده تا درحوزه تحقق سیاست های مسؤولیت اجتماعی پیشتاز باشد. یحیی فیضی، مدیرعامل پالایشگاه شهید هاشمی نژاد، درباره طرح دانش بنیان تغلیظ گاز اسیدی و دیگر طرح های زیست محیطی این پالایشگاه، توضیحاتی ارائه کرده که در ادامه می خوانید.

بازار نفت در ۲۰۲۲ سالی پرفراز و نشیب با تحولاتی عمیق را پشت سر گذاشت؛ به طوری که این تحولات سبب شده است چشم انداز سال ۲۰۲۳ با تردیدهای فراوان روبه رو باشد و در پی آن بسیاری از مؤسسه های معتبر در برآوردهای خود دچار تردید شوند.

با آغاز سال نو میلادی تحولات بازار نفت در سال ۲۰۲۲ و چشم انداز ۲۰۲۳ بررسی شده است. تلاش بر این است که عوامل مؤثر بر بازار در سال گذشته میلادی و سال آینده بررسی شود. باید اذعان کرد که پارسال، سال پرفراز و نشیب در بازار نفت بوده و تحولاتی عمیق در این بازار انجام شده است.

این تحولات سبب شده است چشم انداز سال 2023 میلادی دارای نااطمینانی های زیاد باشد و در پی آن بسیاری از مؤسسه های معتبر در پیش بینی های خود دچار تردید شوند و بیشتر مؤسسه ها منتظر تثبیت بازار هستند. در این گزارش کوتاه سعی شده به همه این مسائل پرداخته شود.

 تحولات نفت با دو روند متفاوت

تحولات بازار نفت در سال ۲۰۲۲ دو روند متفاوت را در نیمه نخست و نیمه دوم سال تجربه کرد. درحالی که روند بهبود اقتصاد جهانی با روندی متفاوت میان مناطق مختلف در بیشتر سال ۲۰۲۲ تداوم داشت، با کاهش قابل توجهی در سه ماه پایانی سال روبه رو شد.

قیمت نفت در سه ماه نخست و دوم سال ۲۰۲۲ با توجه به روند بهبود اقتصاد جهانی و در ادامه با تشدید تنش های ژئوپولیتیک در اروپا با روندی افزایشی همراه بود. سیاست های انقباضی پولی از سوی بانک های مرکزی و نگرانی درباره بحران احتمالی انرژی در منطقه یورو سبب افزایش قیمت ها شد.

سیاست های اتحادیه اروپا در پر کردن ذخیره سازی های راهبردی گاز از یک سو سبب افزایش قیمت گاز و بالا رفتن تقاضای نفت خام به منظور جایگزینی در نیروگاه ها شد، از سوی دیگر به تسریع در افزایش ظرفیت تولید برق از منابع غیر فسیلی با توجه به افزایش قیمت های سوخت های فسیلی در نیمه نخست سال انجامید، اما در نیمه دوم سال ۲۰۲۲، با توجه به شیوع مجدد ویروس کووید-۱۹ در چین و سیاست سخت گیرانه کووید صفر از سوی این کشور، رشد تولید ناخالص داخلی این کشور در نیمه دوم سال ۲۰۲۲ تحت تأثیر قرار گرفت و با توجه به کاهش فعالیت های اقتصادی در کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری های اقتصادی (اوئی سی دی)، تقاضای نفت در بازار نیز رشد کمتری داشت.

با توجه به تکمیل ذخیره سازی گازی مطابق برنامه های از پیش تدوین شده در اروپا و کاهش نگرانی ها درباره بحران انرژی در فصل زمستان اروپا، همچنین آزادسازی مرحله ای ذخایر راهبردی نفت خام از سوی کشورهای عضو اوئی سی دی، قیمت نفت خام در نیمه دوم سال با روند نزولی همراه بود.

تصمیم های سازنده اوپک پلاس

از سوی دیگر تصمیم های سازنده اعضای اوپک پلاس مشارکت کننده در بیانیه همکاری مشترک (DoC) با توجه به شرایط بازار، سبب ایجاد ثبات و تعادل بیشتر در بازار جهانی نفت در سال ۲۰۲۲ شد.

در مقایسه با سال گذشته، قیمت سبد نفتی اوپک ۳۱.۰ دلار یا ۴۴.۶ درصد افزایش را نشان می دهد، به نحوی که از میانگین ۶۹ دلار و ۴۵ سنت برای هر بشکه در سال گذشته میلادی به میانگین ۱۰۰ دلار و ۴۵ سنت به ازای هر بشکه در سال ۲۰۲۲ رسیده است. مطابق گزارش ماهانه دبیرخانه اوپک، رشد تولید ناخالص داخلی جهان در سال ۲۰۲۲ برابر ۲.۸ درصد برآورد شده است. در کشورهای آمریکایی و اروپایی عضو سازمان اوئی سی دی، تقاضای سوخت حمل ونقل کمتر از حد انتظار بود و به رشد سالانه تقاضای جهانی نفت خام ۱.۴ میلیون بشکه در روز برای کشورهای عضو اوئی سی دی منجر شد. هم زمان با تأثیر سیاست های پولی بانک های مرکزی بر اقتصاد جهانی و تقاضای نفت خام، قرنطینه مجدد در چین به شدت بر تقاضای نفت تأثیر گذاشت و این کشور در سال ۲۰۲۲ تقاضای نفت را کاهش داد، به طوری که رشد سالانه تقاضای نفت خام در کشورهای غیراوئی سی دی، به ۱.۲ میلیون بشکه در روز رسید.  بر این اساس رشد تقاضای جهانی نفت خام نیز در سال ۲۰۲۲ سالانه ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه در روز بوده است. از سوی دیگر در سمت عرضه نفت، رشد عرضه نفت غیراوپک تداوم یافت. شرکت های تولیدکننده نفت شیل ایالات متحده به تمرکز بر ارائه سود به سهامداران ادامه داده و با توجه به هزینه های تولید بالاتر در بحبوحه کمبود زنجیره تأمین و تورم بالا، رشد تولید را محدود کرده اند.

 

محرک های اصلی رشد تولید نفت غیراوپک

محرک های اصلی رشد تولید غیراوپک در سال ۲۰۲۲ کشورهای آمریکا، کانادا، گویان، روسیه، چین و برزیل بوده اند. رشد عرضه غیراوپک در سال ۲۰۲۲ معادل ۱.۹ میلیون بشکه در روز برآورد شده است، همچنین با توجه به افزایش ذخیره سازی تجاری نفت در سال ۲۰۲۲ نسبت به سال گذشته، سطح ذخیره سازی نفت کشورهای عضو اوئی سی دی در پایان سال ۲۰۲۲، معادل ۱۱۴ میلیون بشکه کمتر از متوسط 5 ساله ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ خواهد شد. سرمایه گذاری در بخش بالادستی غیراوپک در سال ۲۰۲۲ حدود ۴۲۴ میلیارد دلار برآورد شده که نسبت به سال گذشته ۱۹ درصد افزایش یافته است.

در زیر با توجه به روند تغییرات قیمت نفت، اهم تحولات بازار در ماه های مختلف سال را به صورت خلاصه مرور می کنیم.

 

چشم انداز ۲۰۲۳ بازار نفت

نیروهای متضاد موجود در بازار نفت نشان می دهد پیش بینی کوتاه مدت وضع این بازار با درجه بالایی از نااطمینانی همراه است. در ابعاد کلان انتظار کاهش رشد اقتصادی و حتی رکود در آمریکا و اروپا در سه ماه چهارم سال ۲۰۲۲ و سه ماه نخست سال ۲۰۲۳ از کلیدی ترین عوامل تضعیف کننده قیمت به شمار می آید، اما به طور هم زمان پیش بینی کاهش محدودیت های جابه جایی در چین به دلیل سیاست کرونا- صفر امکان دارد اقتصاد این کشور را دوباره فعال و تحریک کند و تقاضای نفت را همراه با تقویت حجم فعالیت های اقتصادی افزایش دهد. در ابعاد خرد، کاهش عرضه نفت روسیه به دلیل توقف کامل واردات نفت خام از روسیه از سوی اروپا مهم ترین عامل اعلام شده است، اگرچه اعمال سقف قیمتی برای خرید نفت خام صادراتی روسیه نیز بر ابعاد این موضوع خواهد افزود و حداقل در کوتاه مدت بر قیمت های نفت فشار افزایشی وارد خواهد کرد.

با توجه به این نیروهای متفاوت و ناهمسو اثرگذار بر بازار نفت، تصویر آینده بازار نفت در آینده چندان روشن نیست. در ادامه این گزارش به صورت مختصر به مهم ترین عوامل تأثیرگذار بر عرضه و تقاضای نفت پرداخته شده و پس از پیش بینی وضعیت تراز عرضه و تقاضای نفت قیمت نفت در سال آینده میلادی، قیمت نفت تا پایان سال ۲۰۲۳ برآورد شده است.

1-- چشم انداز تقاضای نفت

مطابق گزارش دبیرخانه اوپک، رشد تولید ناخالص داخلی جهان برای سال 2023 میلادی ۲.۵ درصد پیش بینی شده و انتظار می رود تقاضای جهانی نفت ۲.۲ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۳ نسبت به سال قبل افزایش یابد. این در حالی است که منابع دیگر نظیر آکسفورد انرژی پیش بینی کرده، تقاضای نفت در سال ۲۰۲۲ برابر ۱.۸ میلیون بشکه در روز باشد و سپس در سال ۲۰۲۳ با ۳۰۰ هزار بشکه در روز کاهش به ۱.۵ میلیون بشکه در روز برسد.

اکنون انتظار بر این است که تقاضای نفت در سه ماه چهارم ۲۰۲۲ و سه ماه اول ۲۰۲۳ به ترتیب ۹۱۰ و ۵۹۰ هزار بشکه در روز کاهش یابد که مهم ترین عامل آن تضعیف رشد اقتصادی به ویژه در اقتصاد کشورهای پیشرفته است.

رشد تقاضای نفت در کشورهای عضو اوئی سی دی در آمریکا بر اساس گزارش های ماهانه اوپک، برای سال ۲۰۲۳ حدود ۳۰۰ هزار بشکه در روز تخمین زده شده و این رقم برای کشورهای اروپایی این سازمان ناچیز و در حدود ۴۰ هزار بشکه در روز است.

اما در عین حال عوامل تقویت کننده ای نیز برای رشد مصرف نفت در سال ۲۰۲۳ وجود دارد. در کشورهای غیر اوئی سی دی، پیش بینی می شود تقاضای نفت ۱.۹ میلیون بشکه در روز افزایش یابد که چین و هند بیشترین رشد را خواهند داشت.  انتظار لغو بخشی از محدودیت های مرتبط با کرونا - صفر در چین در سال آینده میلادی از مهم ترین محرک های رشد مصرف نفت در سال ۲۰۲۳ است و برآورد می شود تقاضای نفت چین در سال ۲۰۲۳ حدود ۵۵۰ هزار بشکه در روز افزایش داشته باشد.

در بیستمین کنگره ملی چین محدودیت های کرونایی برای مسافران بین المللی به چین لغو شده که این موضوع تقاضا برای مسافرت به چین را افزایش داده است. افزون بر این، تداوم افزایش روزانه ۶۸۰ هزار بشکه ای تقاضا برای سوخت جت در سال ۲۰۲۳ میلادی از عوامل اصلی مصرف نفت خواهند بود که می تواند اثر منفی رکود اقتصادی را تا حدودی جبران کند.

۲- چشم انداز عرضه نفت

چشم انداز تولید نفت روسیه یکی از تعیین کننده ترین عوامل در وضع عرضه نفت در کوتاه مدت است. در ماه نوامبر ۲۰۲۲ بدون لحاظ کردن صادرات نفت از طریق خط لوله، صادرات نفت خام روسیه به اروپا ۹۷۰ هزار بشکه در روز در مقایسه با پیش از تنش (روسیه - اوکراین( میانگین متوسط ماه ژانویه و فوریه ۲۰۲۲ کاهش داشته است، اما به طور هم زمان ۱.۱۴ میلیون بشکه در روز از نفت خام روسیه به فروشندگان آسیایی (به ویژه چین و هند) فروخته شده است، بنابراین صادرات نفت خام روسیه در فاصله ماه های مارس- نوامبر ۲۰۲۲ (پس از تنش روسیه - اوکراین) در مقایسه با ماه های ژانویه و فوریه ۲۰۲۲ (قبل از تنش ژئوپولیتیک) ۲۸۴ هزار بشکه در روز افزایش نشان می دهد. این موضوع درباره فرآورده های نفتی روسیه نیز صادق است و در مجموع می توان گفت صادرات نفت (مجموع نفت خام و فرآورده های نفتی) روسیه در دوره بعد از تنش ژئوپولیتیکی در مقایسه با دوره پیش از آن با رشد میانگین ۳۲۹ هزار بشکه در روز روبه رو شده است. حال با توجه به برنامه های توقف واردات نفت خام و فرآورده های نفتی از روسیه به اروپا و سیاست سقف قیمتی، انتظار بر این است که تا انتهای سال ۲۰۲۳ به طور میانگین ۲ میلیون بشکه در روز از صادرات نفت روسیه از این محل کاهش یابد که یک میلیون و ۱۰۰ هزار بشکه در روز از آن به کشورهای ثالث به ویژه هند فروخته خواهد شد، بنابراین پیش بینی می شود در افق پایان سال ۲۰۲۳ تولید نفت روسیه حدود ۹۰۰ هزار بشکه در روز در مقایسه با سال قبل کاهش داشته باشد. با در نظر گرفتن تحولات تولید نفت روسیه، پیش بینی می شود در سال ۲۰۲۳، عرضه غیراوپک یک میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه در روز نسبت به سال پیش افزایش یابد. انتظار می رود تولید نفت محدود ایالات متحده و آغاز به تولید میدان های فراساحلی در آمریکای لاتین و دریای شمال سبب رشد عرضه شوند. پیش بینی می شود ایالات متحده با سهمی حدود ۷۵ درصد از رشد کل، پیشتاز باشد و پس از آن نروژ، برزیل، کانادا، قزاقستان و گویان قرار دارند، البته کاهش عرضه روسیه به دلیل تحریم های اتحادیه اروپا، عامل اصلی مؤثر در کاهش رشد عرضه نفت غیراوپک در سال ۲۰۲۳ نسبت به سال پیش از آن است.

کاهش عرضه نفت کشورهای غیراوپک پلاس به دلیل تعطیلی برنامه ریزی نشده و محدودیت ظرفیت تولید ناشی از کاهش یا توقف سرمایه گذاری، چالش های عملیاتی و زیست محیطی مهم ترین محرک اصلی ضعف در رشد عرضه نفت در کوتاه مدت است، البته پیش بینی لغو نشدن تحریم های صادرات نفت ایران در کوتاه مدت بر ضعف چشم انداز تولید نفت در کوتاه مدت افزوده است.

این در شرایطی است که بسیاری از کشورهای عضو اوپک پلاس نیز در شرایط فعلی توان تولید منطبق با سهمیه های خود را ندارند و شکاف بین تولید واقعی این کشورها و سهمیه های اعلامی آنها به تدریج در حال زیاد شدن است. این موضوع از عواملی است که مقدار کاهش واقعی تولید نفت اوپک پلاس در بازار نفت کمتر از مقدار اعلامی این سازمان، یعنی ۲ میلیون بشکه در روز محقق شده است، بنابراین تأثیر محدودی را بر تقویت قیمت نفت داشته است. بر اساس برآورد آکسفورد انرژی میزان واقعی کاهش تولید نفت خام در ماه نوامبر ۲۰۲۲ تنها ۷۲۰ هزار بشکه در روز بوده که با ۲ میلیون بشکه در روز فاصله زیادی دارد.

3- تراز عرضه و تقاضای نفت

بر اساس برآوردهای دبیرخانه اوپک، مقدار عرضه نفت در سال ۲۰۲۲ به میزان ۴۱۰ هزار بشکه در روز بیشتر از تقاضای آن تخمین زده شده است. انتظار می رود مازاد عرضه در سال ۲۰۲۳ با شدت کمتری تداوم یابد و در سه ماه پایانی سال معکوس شود و تقاضای نفت به میزان ۳۰۰ هزار بشکه در روز بیشتر از عرضه نفت باشد.

این برای نخستین بار از سه ماه نخست ۲۰۱۶ است که بازار نفت با ۶ فصل پیاپی مازاد عرضه نفت یعنی از سه ماه دوم سال ۲۰۲۲ تا سه ماه سوم سال ۲۰۲۳ روبه رو خواهد بود، به طوری که مقدار عرضه نفت در سال ۲۰۲۳، ۵۸۰ هزار بشکه در روز بیشتر از تقاضای آن برآورد شده است، با توجه به مازاد تراز عرضه و تقاضا، انتظار می رود سطح ذخیره سازی نفت کشورهای عضو اوئی سی دی در سال ۲۰۲۳، معادل ۵۸ میلیون بشکه کمتر از میانگین 5 ساله ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ شود، البته همراه با احیای دوباره اقتصاد چین در نیمه دوم سال ۲۰۲۳، انتظار تغییر نیافتن برنامه عرضه کشورهای اوپک پلاس و حفظ تحریم های صادرات نفت ایران، منابع دیگر نظیر آکسفورد انرژی پیش بینی کرده اند که کمبود عرضه نسبت به تقاضا در بازار نفت از سه ماه دوم سال ۲۰۲۳ اتفاق افتد، به طوری که تقاضای نفت به مقدار ۴۳۰ هزار بشکه در روز بیشتر از عرضه نفت در سال ۲۰۲۳ باشد.

4-پیش بینی قیمت نفت

بر اساس پیش بینی آکسفورد انرژی، قیمت نفت خام برنت در سال ۲۰۲۲ به طور میانگین در سطح ۱۰۱.۲ دلار برای هر بشکه تثبیت خواهد شد و این رقم در سال ۲۰۲۳ باوجود قطعیت نداشتن بازار نفت به ۹۴.۲ دلار هر بشکه تنزل خواهد کرد. پیش بینی کاهش رشد اقتصادی و تقاضای نفت در سه ماه نخست ۲۰۲۳ باعث می شود قیمت نفت برنت در این بازه زمانی روندی تضعیف شونده را طی کند و میانگین قیمت نفت برنت در سه ماه نخست ۲۰۲۳ به کمتر از ۹۰ دلار برای هر بشکه برسد.

این در شرایطی است که انتظار می رود به تدریج در نیمه دوم سال ۲۰۲۳ همراه با تقویت رشد اقتصادی به ویژه به دلیل لغو محدودیت های کرونا - صفر در چین قیمت های نفت برنت دوباره روند افزایشی بیابد و از ۱۰۰ دلار در هر بشکه عبور کنند.

5- روند سرمایه گذاری

هرچند سرمایه گذاری سالانه بالادستی صنعت نفت حتی با احتساب تورم در سال های اخیر کمتر از میزان سرمایه گذاری سالانه پیش از کروناست، اما پیش بینی می شود در سال ۲۰۲۳ سرمایه گذاری در بخش بالادستی غیراوپک به ۴۵۹ میلیارد دلار برسد که نسبت به پارسال درصد افزایش داشته باشد.