در گفت وگو با رئیس پارک فناوری و نوآوری نفت وگاز مطرح شد:

آغاز خوب و ادامه دار   دانش بنیان ها

مشعل      در دنیای امروز که صنایع بزرگ حرکتی پرشتاب را به سمت فناوری و دانش روزآمد آغاز کرده اند، لازم است صنعت نفت ایران هم سهمی بیشتر از بازارهای جدید و پیشرفته به خود اختصاص دهد. بازارهای جهانی در سال های اخیر، فعالیت هایی نزدیک و بلندمدت را برای همکاری با حوزه های فناوری و دانش بنیان در نظر گرفته اند، زیرا می دانند آینده بازارها متعلق به این حوزه است.

در ایران با توانمندی های فناورانه بی نظیری که شرکت های دانش بنیان ایجاد کرده اند، ارزش افزوده قابل توجهی به دست آمده است که تمایل به این همکاری را بیشتر و بیشتر می کند. با این حال حرکت مجموعه های دانش بنیان در مسیر رشد و برای اثرگذاری و فعالیت بیشتر هنوز به مرحله ای رضایت بخش نرسیده است و موانع زیادی در این مسیر وجود دارد.

محمداسماعیل کفایتی، رئیس پارک فناوری و نوآوری نفت وگاز در گفت وگو با «مشعل» تاکید دارد که آنچه تاکنون در حوزه دانش بنیان ها شکل گرفته، یک شروع خوب است، اما باید ادامه دار باشد. او در عین بررسی صنایع بزرگ نفت وگاز در همکاری با دانش بنیان ها تاکید دارد که لازم است تغییراتی اساسی در زیرساخت های صنعت نفت و روند همکاری با دانش بنیان ها ایجاد کنیم.

 باید به سمت «نوآوری باز» حرکت کنیم

رئیس پارک فناوری و نوآوری نفت وگاز با تاکید بر اینکه عملکردهای انجام شده در حوزه دانش بنیان ها به خصوص پس از پایان سالی که به نام دانش بنیان ها نام گذاری شده بود، با دقت در حال ارزیابی است، گفت: روند فعال شدن و توجه و حضور مجموعه های دانش بنیان در صنعت نفت قابل توجه و امیدوار کننده است، اما هنوز با آنچه مد نظر ماست، فاصله دارد.

او با اعلام اینکه تعداد شرکت های دانش بنیان در صنعت نفت چند برابر شده است، گفت: تعداد شرکت های دانش بنیانی که وارد AVL (نظام رتبه بندی) صنعت نفت شده اند، از یکصد و اندی به بیش از 500 شرکت رسیده و این افزایش حضور و همکاری فرصت خوبی برای صنعت نفت است. در عین حال میزان قراردادها و کیفیت آنها بهتر و متفاوت شده است که امیدواری بیشتری را برای شرکت ها به همراه دارد.

کفایتی عزمی راکه در کشور به خصوص صنعت نفت در سال 1401 رخ داد، ارزشمندبرشمرد و گفت: هرچند در این مسیر مشکلات و ایرادهایی وجود دارد، اما باید این روند را به چشم یک شروع خوب و ادامه دار دید. خوشبختانه تغییر نگاه خوبی در مورد همکاری با مجموعه های فناور و دانش بنیان ایجاد شده و بخش زیادی از صنایع به این نتیجه رسیده اند که روش های قبلی دیگر در بازارهای فعلی جوابگو نیست و حتی ممکن است استفاده از روش های قبلی مشکلاتی را برای صنعت نفت ایجاد کند؛ همان طور که صنعت نفت قبول کرده که رویکرد خام فروشی باید کنار گذاشته و به شکل واقعی و عملیاتی زنجیره ارزش اجرایی شود.

رئیس پارک فناوری و نوآوری نفت وگاز با تاکید بر اینکه این تغییر نگاه و روند اتفاق نمی افتد، مگر اینکه موضوع «نوآوری باز» (Open innovation) در دستور کار قرار گیرد، در توضیح بیشتر گفت: موضوع نوآوری باز از 2003 شروع شده و در دنیا دیگر لازم نیست تعداد پژوهشگاه و مراکز فناوری زیاد کنیم و نیروی انسانی را در آن سرازیر کنیم، در این روش از تعداد کمتر نفرات با بیشترین تمرکز روی قراردادها و زیرساخت ها استفاده می شود. برای این شیوه زیرساخت هایی در صنعت نفت لازم داریم و باید در حوزه مالکیت فکری و قراردادها و حوزه های حقوقی و مالی تغییراتی اساسی ایجاد شود؛ در این فضا بدون شک شرکت های فناور و دانش بنیان اثرگذاری بیشتری خواهند داشت.

کفایتی با بیان اینکه از یک سو ظرفیت مهندسی و تعداد فارغ التحصیل کشورمان قابل توجه و از سوی دیگر «بیکاری» یکی از تهدیدهای مهم صنعت و اقتصاد کشور است، گفت: بدون شک ظرفیت های دولتی و خصوصی به تنهایی جوابگوی این تعداد فارغ التحصیل و بیکاری آنها نیست و باید از ظرفیت استارت آپ و کارآفرینی برای اشتغال استفاده کنیم.

کفایتی با اشاره به بررسی و ارزیابی موردی بسیاری از مشکلات استارت آپ ها و مجموعه های دانش بنیان در پارک فناوری گفت: هنوز بسیاری از مناقصه ها و قراردادهایی که بین این مجموعه ها با بخش های دولتی و خصوصی منعقد می شود، محدودیت دارند. درعین حال شرکت های دانش بنیان و فناور هم ممکن است ادعا یا توافقی کرده باشند که نتوانسته اند آن را محقق کنند و سبب حافظه منفی و بی اعتمادی به آنها شده باشد.

او افزود: یکی از اقدام های پارک فناوری این است که نیازها و موضوع های چالش برانگیز در میان دانش بنیان ها را ارزیابی و بررسی کند و در این مسیر از مشورت مجموعه های دانش بنیان کمک می گیرد؛ به همین دلیل بسیاری از شرکت های دانش بنیان متوجه شده اند که اگر موضوع هایشان را از طریق پارک دنبال کنند، نتیجه بهتری دریافت می کنند.

 لزوم حرکت به سوی «تعمیر و نگهداری»

کفایتی با اشاره به تجربیات خوبی که در جریان همکاری با دانش بنیان ها در پروژه احیای چاه های کم بازده صنعت نفت به دست آمده است، گفت: در این پروژه به همگرایی خوبی در میان ارکان مختلف رسیده ایم و این همگرایی اثرگذار بوده است.

وی با تاکید بر این که هنوز وقتی از مسئله دانش بنیان شدن صنعت نفت حرف می زنیم، تصویر درستی از آن در زیرمجموعه های اجرایی وجود ندارد، گفت: آنچه در ایران و صنعت نفت رخ داده است، در مقایسه با مجموعه های بزرگ دنیا همچون آرامکو قابل مقایسه نیست و هنوز راه زیادی داریم. به نظر می رسد لازم است شرکت های بزرگ صنعت نفت مانند شرکت ملی گاز یا شرکت پتروشیمی خودشان پیشتاز و متقاضی فناوری شوند و در نهایت آن فناوری را به نام خود ثبت کنند. در کشورهای پیشرفته، صنایع بزرگشان هم چنین روندی را در پیش گرفته اند و شرکت های بزرگ با حمایت از فناوری در نهایت آن فناوری را به نام همان شرکت ثبت می کند.

رئیس پارک فناوری و نوآوری نفت وگاز با تاکید بر اینکه بزرگ ترین تهدید صنعت نفت و به خصوص بخش های تولیدی، تامین تجهیزات و مواد است، گفت: متاسفانه در همه این سال ها سیستم تعویضی در صنعت نفت حاکم بوده و لازم است به سمت سیستم تعمیر و نگهداری پیش برویم. در این شرایط می توان مجموعه هایی را ایجاد کرد که قطعات و نیازهای آن بخش را شناسایی کنند و موقعیت مناسب و ماندگاری برای فعالیت شرکت های فناوری و دانش بنیان فراهم شود. البته تاکنون بخش قابل توجهی از شرکت های دانش بنیان در بخش IT و نرم افزارها فعال بوده اند و ورود به حوزه های سخت افزاری و تامین و تولید تجهیزات برای این شرکت ها و کارفرمایان ریسک بالایی دارد و لازم است زیرساخت ها و قوانین به نفع دانش بنیان ها تغییر کند.

کفایتی اظهارکرد: با توجه به سابقه فعالیت های مجموعه های دانش بنیان می توان گفت لازم است همکاری با دانش بنیان ها و مجموعه های فناور فارغ از سلیقه و تغییرات کلی در کشور شکل بگیرد و حاشیه امنی برای قراردادها و سرمایه گذاری و مالکیت فکری آنها فراهم کنیم و من فکر می کنم که اگر این موارد رعایت شود، عملکرد دانش بنیان ها مستقل از مسائل مدیریتی و سیاسی با اعتماد سازی دوجانبه پیش می رود.

 

شناسایی مشکلات و نگرانی دانش بنیان ها ادامه دارد

مجموعه های دانش بنیان سال گذشته در فضاهای عمومی و نمایشگاهی، نمایشگاه ها و همایش ها با نشست های تخصصی بارها در مورد موانع و محدودیت های فعالیت های خود صحبت کرده اند. در این میان برخی موانع و مشکلات و حساسیت ها در مورد این شرکت ها وجود دارد که از جمله آنها می توان به وجود موانع حقوقی و قراردادی داخلی صنعت نفت به ویژه برای شرکت های نوپا و روند کند و سخت اخذ مجوزها از مراجع متعدد اشاره کرد.

همچنین مواردی مثل دسترسی نداشتن به داده های تخصصی به دلیل محدودیت های داخلی صنعت نفت، رقابت های مخرب بین شرکت های دانش بنیان برای حضور در قراردادهای مختلف و توجه نکردن به کیفیت خروجی ها، ارائه پروژه به دانش بنیان ها بر اساس مناقصه و حذف شدن این شرکت ها در رقابت با پیمانکاران دیگر و یا سوء استفاده برخی شرکت ها از مزایاوتسهیلات و دسترسی هایی که برای دانش بنیان ها ایجاد شده، در این حوزه شناسایی شده است.البته بخش های مختلفی در صنعت نفت و شرکت های زیرمجموعه از جمله معاونت امورمهندسی، پژوهش وفناوری وزارت نفت به شکل مجزا به دنبال تعیین قوانین جدید و اصلاح برخی روندهای قبلی برای تسهیل فعالیت دانش بنیان هاست و در این مسیر اهتمام جدی وجود دارد.