به باور اغلب کارشناسان حوزه انرژی در نخستین گام،اصلاح الگوي مصرف، توسعه حمل ونقل عمومي، استانداردسازی توليد خودرو و سوخت و حركت به سمت سوخت های جايگزين می تواند در دستور كار باشد. در بلندمدت، با توجه به سرعت گرفتن روند گذار جهانی انرژی، برای رهایی از وابستگی به سوخت های فسیلی به ویژه بنزین، باید به تدوین یک راهبرد ملی برای پیوستن به این گذار اقدام و زیرساخت های لازم برای آن را ایجاد کرد.
اثربخشی احداث پالایشگاه
افزایش ظرفیت و توسعه پالایشگاهی ازجمله موضوع های مغفول مانده در سال های اخیر است که با روی کار آمدن دولت جدید این مسئله مورد توجه قرار گرفت. دولت سیزدهم دو برنامه ارتقای کمی و کیفی پالایشگاه های کنونی، همچنین ایجاد ظرفیت پالایشی جدید با ساخت پتروپالایشگاه ها را در برنامه دارد، اما اینکه تا چه اندازه می توان نسبت به اثربخشی احداث پالایشگاه و یا پتروپالایشگاه ها به منظور ایجاد تراز تولید و مصرف بنزین در کشور اطمینان خاطر داشت، موضوعی است که با ابهام های جدی روبه رو است.
شاید در کوتاه مدت به دلیل لزوم توجه به امنیت انرژی کشور در شرایط کنونی (برقراری تحریم ها، ناآرامی های منطقه ای و...)، ساخت و راه اندازی پالايشگاه و پتروپالايشگاه جديد بتواند مورد توجه قرار گیرد، اما هر طرحی برای اجرا تا بهره برداری نیازمند زمان است و در این میان احداث پالایشگاه ها که بتواند به نوعی کسری سوخت مورد نیاز کشور را پوشش دهد، نه تنها زمان بر است، بلکه منابع و تامین مالی آن یکی از موضوع های اصلی است که اجرای این دست از طرح ها و پروژه ها را با ریسک بالایی همراه می سازد.
از سوی دیگر بسیاری از کارشناسان بر این باورند که با کاهش مصرف سوخت های فسيلي و افول بازارهای صادراتي تولیدات پالایشگاه ها و پتروپالايشگاه ها ی جديد، در آینده این واحدها محتملا با مازاد توليد، کاهش درآمد و نهایتا خارج شدن از چرخه تولید اقتصادی مواجه خواهند شد و سرمایه گذاری های انجام شده به هدر خواهد رفت.
لزوم اجرای طرح های بهینه سازی
بهینه سازی مصرف انرژی نیز، یکی دیگر از اهرم های اساسی در مدیریت رویارویی تلاقی تولید و مصرف بنزین است. رویکرد پيگيری اجرای معیارهای مصرف بهينه که به طور گسترده در نزد صاحب نظران و سیاست گذاران انرژی پذیرفته شده است، باید در راس و اولویت امور قرار گیرد.هرچند، در اجرای ابزارهای بهینه سازی مصرف سوخت، تنها وزارت نفت ذی نفع نبوده و بسیاری از ارگان ها و سازمان ها در این امر دخیل هستند؛ بنابراین، اجرای آن نیازمند عزمی ملی است.
همچنین برآوردها حاکی از آن است که این میزان افزایش بی رویه مصرف بنزین و به تبع آن پیشی گرفتن از تولید، نشات گرفته از عملکرد نادرست در مسیر اصلاح الگوی مصرف و اجرای طرح های بهینه سازی است که هم اکنون بنزین این فرآورده مهم و راهبردی را با چالش های عدیده ای روبه رو کرده است.
اگرچه طرح هایی که برای بهینه سازی مصرف انرژی ارائه شده، به واقع در صورت اجرا می توانند افزون بر مزیت های اقتصادی و اشتغالزایی، صرفه جویی در مصرف انرژی را هم رقم بزنند، اما باید پذیرفت که تدوین قوانین، دستورالعمل ها و برنامه ریزی صحیح برای بهینه سازی مصرف انرژی، مادامی که با قابلیت اجرا همراه نباشد، نمی تواند یک مزیت تلقی شود.
وزارت نفت تلاش کرده است سازوکارهایی را برای تغییر در مصرف عملیاتی کند؛ به نحوی که در چرخه حمل و نقل سوخت بر شبکه خطوط، تمرکز شده تا جابه جایی جاده ای کاهش یابد و از طرفی هم تبعات زیست محیطی آن به حداقل ممکن برسد؛ البته نباید از این نکته غافل ماند که تمامی راهکارهای موجود در امر بهینه سازی مصرف انرژی در صورت جدیت در اجرا و پیگیری مستمر، می تواند نتیجه بخش باشد و میزان مصرف سوخت را به میزان قابل توجه کاهش دهد.
جایگزینی سی ان جی در چرخه حمل و نقل
توسعه صنعت سی ان جی و ورود آن به چرخه سوخت کشور می تواند کارکردی به مثابه مصرف بنزین را به همراه داشته باشد. از مهم ترین راهبردهای کنترل مصرف بنزین افزون بر بهبود کارآیی خودروها، توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی و اصلاح قیمت بنزین، توسعه سوخت های جایگزین از جمله سی ان جی و ال پی جی است. جایگزینی سوخت سی ان جی در چرخه حمل و نقل کشور، سوختی پاک و ارزان را در دسترس عموم مردم قرار خواهد داد و متعاقب آن با کاهش مصرف بنزین می توان بازارهای هدف صادراتی را نیز نشانه گرفت. بر این اساس از ابتدای سال 1400، بیش از 84 هزار خودروی بنزینی به دوگانه سوز تبدیل شده اند. البته نکته حائز اهمیت این است که برخی صاحب نظران معتقدند قیمت های جهانی گاز طبیعی با افزایش چشمگیری روبه روست و تایید این سوخت به عنوان یک سوخت پاک مورد توجه اتحادیه اروپاست.به همین منظور لازم است تا حد ممکن ظرفیت های گاز کشور را به سوی صادرات و استفاده از منافع اقتصادی و سیاسی آن برای کشور سوق داد. می توان با هزینه بسیار کمتر نسبت به توسعه بیشتر صنعت سی ان جی تمرکز سیاست ها، حمایت ها و اقدام ها را به سوی موضوع های بهینه سازی مصرف سوخت (اقدام های فناوری محور، استانداردسازی تولید و مصرف، به کارگیری ظرفیت بازار بهینه سازی و...) متنوع سازی سبد سوخت بخش حمل ونقل (توسعه استفاده از خودروهای هیبریدی، برقی و...) و اصلاح نظام یارانه ای سوخت در کشور سوق داد.
نوسازی ناوگان خودرویی
از رده خارج کردن خودروهای فرسوده، یکی دیگر از اهرم های موثر کنترل مصرف سوخت است که در صورت اجرای قانون نوسازی ناوگان خودرویی می توان نسبت به کاهش 4 تا 5 میلیون لیتر مصرف بنزین امیدوار بود.
به تازگی مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران اعلام کرده که مصرف بنزین خودروهای داخلی 2 برابر استاندارد جهانی است؛ از این رو الزام خودروسازان به تغییر روند تولید باید هرچه سریع تر شتاب گرفته و محقق شود.
جلیل ساری اذعان می کند: در شرایطی که توجهی به بهینه سازی نمی شود و مصرف بنزین خودروهای داخلی به طور میانگین دو برابر استاندارد است، نمی توان تنها با ساخت پتروپالایشگاه و افزایش تولید به تقاضا پاسخ داد.
او عنوان می کند که طبق مصوبه شورای اقتصاد، تبدیل رایگان خودروها به دوگانه سوز ادامه دارد و تاکنون 250 هزار خودرو نیز سی ان جی سوز شده اند. همچنین به موازات آن، مجوز احداث 400 جایگاه سی ان جی نیز دریافت شده است که 40 جایگاه آن در استان سیستان و بلوچستان احداث خواهد شد. مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران ادامه می دهد: در کشور روند تولید خودرو افزایشی است، بدون اینکه توجهی بر موضوع بهینه سازی مصرف سوخت در خودروها شود. ما باید یک تعادلی بین ورودی و خروجی خودرو داشته باشیم؛ یعنی باید خودروهای بی کیفیت را اسقاط کنیم تا این تعادل ایجاد شود. سالاری می افزاید: مادامی که مصرف بنزین خودروهای داخلی به طور میانگین دو برابر متوسط جهانی است، نمی توان با ساخت پتروپالایشگاه و افزایش تولید بنزین به تقاضا پاسخ داد.
بی شک تمامی راهکارهای عنوان شده مادامی می تواند اثربخشی لازم را به همراه داشته باشند که ضمانت اجرایی برای آن وجود داشته باشد. مسلما شیب تند مصرف بنزین یک اتفاق غیرقابل پیش بینی نیست و مسئولان در قالب ارائه دورنمای انرژی کشور هشدار بحران کمبود بنزین را عنوان می کنند. به نظر می رسد، وقت آن فرارسیده است که توجه جدی به اقدام های بهینه سازی، توسعه حمل ونقل عمومی (به ویژه ریلی) و فعال سازی بازار بهینه سازی انرژی در دستورکار باشد. امید می رود موضوع منفی شدن تراز تولید و مصرف بنزین بتواند جرقه اولیه این موضوع را در سطح سیاستگذاری کشور به وجود آورد.