تداوم ساخت داخل در صنعت نفت با اتکا به شرکت های دانش بنیان

شکست سد قوانین در ساخت بار اول

مشعل    تلاش برای حمایت از ساخت داخل و یک گام جلوتر از آن یعنی حمایت از «ساخت بار اول» از رخدادهای مهمی به شمار می رود که صنعت نفت پیمایش دراین مسیر را با هدف بومی سازی تجهیزات ودانش فنی آغاز کرده و درجهت دستیابی به این هدف نیز گام های بلندی برداشته است. در صورت اجرای شیوه نامه و قوانینی که در این مسیر قرار دارد، این امید وجود دارد که با یکپارچه شدن دیدگاه های فنی شرکت های متقاضی و تغییر ملاک های ارزیابی سازندگان واقعی، شرایط برای آزمون و به کارگیری اقلام مورد نیاز برای «اولین بار» فراهم شود. در این مسیر که مدت زیادی از شروع آن نمی گذرد، سازندگان داخلی و مجموعه های دانش بنیان و فناور می توانند در ارتباط با مجموعه های صنعت نفت و با حمایت معاونت فناوری ریاست جمهوری، از قید و بند بسیاری از محدودیت ها و روند های اداری و بورکراسی آن رها شوند و در عین حال تضمین خوبی برای خرید محصولشان وجود داشته باشد تا بتوانند خیلی زود وارد مرحله تجاری سازی کالای خود شوند.

چندی پیش، معاونت پژوهش و فناوری وزارت نفت با توجه به چالش های موجود درمسیر داخلی سازی اقلام مورد نیاز صنعت نفت، با نگاهی حمایتی برای رفع برخی محدودیت ها وقوانین دست و پاگیر دراین مسیر،درسالی که به نام دانش بنیان ها مزین شده است،نخستین کنفرانس و نمایشگاه مدیریت فناوری محصولات دانش بنیان در صنعت نفت را باحضور فعالان این عرصه و مشارکت مدیران صنعت نفت برگزار کرد.  رویکرد این کنفرانس بررسی چالش ها و فرصت ها بود و در آن چندین پنل تخصصی هم باحضور کارشناسان و مسئولان اجرایی و فعالان عرصه ساخت و تولید برگزار شد. در یکی از این پنل ها با عنوان رویکردهای حمایتی از ساخت داخل در صنعت نفت،گاز و پتروشیمی که باحضور احسان ثقفی، رئیس هیئت مدیره انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت، محمد اسماعیل کفایتی، رئیس پارک فناوری نفت و گاز، غلامرضا خوانساری، مدیرکل نظام تجاری سازی فناوری وزارت نفت، برزو قنبری، میر پشتیبانی ساخت و تامین کالای شرکت ملی نفت ایران و سید حمزه حسنی، دبیر کارگروه تولید و بار اول معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برگزار شد، شرکت کنندگان بخش هایی از آخرین اقدامات و چالش هایی موجود در عرصه ساخت تجهیزات داختی و ساخت بار اول را مطرح کردند.

 ضرورت توجه به ساخت داخل در برگزاری مناقصات

نماینده ویژه معاون علمی و فناوری رئیس جمهوری در بومی سازی اقلام راهبردی در این نشست با اشاره به موانعی که در گذشته در مسیر ساخت و تولید تجهیزات صنعتی و بومی سازی وجود داشته است، گفت: شرکت های دانش بنیان عموما در مسیر تولید کالا و خدمات فناورانه حرکت می کنند که مشتریان آن عموما مجموعه های دولتی و یا شرکت های نیمه دولتی هستند. مجموعه های دولتی نیز برای تدارکات و خرید کالاهای مورد نیاز خود تابع قانون برگزاری قانون مناقصات هستند.  سید حمزه حسنی با تاکید بر اینکه بومی سازی و ساخت داخل تجهیزات مستلزم اختیارات قانونی، همچنین دانشی فراتر از دانش مورد نیاز برای خریدهای معمولی و تکراری در دستگاه های اجرایی است، افزود: در روند بومی سازی، در بسیاری از موارد ممکن است آن مجموعه دولتی دانش فنی لازم را برای طراحی فرایند بومی سازی و نظارت بر آن نداشته باشد. وی گفت: به علاوه قوانین ممکن است اجازه اقدام موثر را ندهد و یا این عقد قرارداد بومی سازی به دلیل ابهام های آن بسیار زمانبر و مستلزم اخذ مجوز از نهادهای دیگر باشد. به عنوان نمونه در ساخت بار اول ممکن است قیمت تمام شده اولین محصول بالاتر از نمونه های وارداتی و خارجی باشد و آن مجموعه دولتی امکان خرید آن را نداشته باشد و یا ساخت بار اول ممکن است مستلزم عقد قرارداد تضمین خرید باشد که در این موارد قانون دست مدیر مربوطه را باز نگذاشته است.

دبیر کارگروه تولید و بار اول معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری افزود: بسیاری از مجموعه های متقاضی تجهیزات فناورانه برای دریافت مجوز بومی سازی زمان زیادی را صرف کنند و ممکن است در مسیر بوروکراسی اداری بمانند . در حالی که هزینه فرصت از دست رفته و خسارت ناشی از نداشتن یک محصول فناورانه معمولا بسیار بیشتر از هزینه بومی سازی آن محصول است. به علاوه قیمت محصولات پس از بومی سازی به شکل قابل توجهی کمتر از نمونه های خارجی خواهد بود. به عبارتی می توان گفت که هزینه– فرصت بومی سازی و ساخت داخل در قانون برگزاری مناقصات دیده نشده و این در حالی است که با ساخت به موقع آن تجهیزات می توان در مدت کوتاهی هزینه خرید کالا فناورانه را جبران کرد و تا سالیان سال برای کشور ارزش افزوده ایجاد می شود.  وی با اشاره به اجرای برنامه تولید بار اول در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، گفت: با مجوزهایی که در سال 1398 به معاونت علمی ریاست جمهوری اعطا شده است، می توانیم از مدیران شجاعی که می خواهند بومی سازی کنند اما بوروکراسی اداری دست آنها را بسته است، حمایت کنیم.

 ترغیب بومی سازی با اجرای درست مقررات

غلام رضا خوانساری، مدیرکل نظام تجاری سازی فناوری وزارت نفت هم در این پنل تخصصی با تاکید بر اینکه در مسیر ساخت داخل بحث فرهنگ سازی اهمیت زیادی دارد، گفت: قوانین بسیار زیاد است و بالغ بر هزار صفحه مقررات و دستورالعمل و رویه مرتبط با ساخت داخل وجود دارد که درست اجرا نمی شود و اگر 10 تا 20 درصد این قوانین هم اجرا می شد،کشور گلستان بود. او با تاکید بر اینکه مشکل از قوانین نیست و مصوبه های صادر شده برای بومی سازی و ساخت بار اول زیاد است، گفت: فرهنگی لازم داریم که در کل مجموعه صنعت نفت جا بیفتد.  او همچنین از شروع بازدید و جلسات مشترکی از اواخر بهمن ماه امسال خبر داد و گفت: در این جلسات با حضور در شرکت های تابعه نفت، مسائل مرتبط با بومی سازی و ساخت بار اول تبیین و مدیران به سمت ساخت داخل ترغیب می شوند.

  درس آموخته های پروژه ده گانه ساخت داخل

برزو قنبری، مدیر پشتیبانی ساخت و تامین کالای شرکت ملی نفت هم در این نشست، با بیان اینکه روند ساخت داخل و حمایت از سازندگان داخلی از دهه 80 شروع شده است، گفت: در این سال ها از روند مهندسی معکوس و ارتقای دانش فنی شروع کردیم و من معتقدیم امروز در حال نزدیک شدن به بلوغ فناوری هستیم و به عنوان یک کارفرما معتقدیم که هنوز تا رسیدن به نقطه مورد نظر راه داریم.

او با بیان اینکه وزارت نفت و شرکت های زیرمجموعه تمرکز خاصی روی موضوع بومی سازی تجهیزات و ساخت بار اول دارند، افزود: با حمایت سایر سازمان ها و معاونت ریاست جمهوری و انجمن های مرتبط، نقشه راه مشخصی به وجود آمده و به ویژه در دولت سیزدهم تفکر این است که قطعا باید به سمت سازندگان داخلی برویم.  قنبری با اذعان به وجود مشکلات در این مسیر گفت: در این سال ها بسیاری از مشکلات قانونی حل شده و دستورالعمل ساخت بار اول راه را برای همه سازندگان باز کرده و دیگر محدودیتی نیست. از جهت تقاضامندی هم تضمین خرید و خدماتی که ایجاد شده مهلت خوبی را به شرکت ها می دهد که با فراغ بال کارشان را ادامه دهند.  مدیر پشتیبانی ساخت و تامین کالای شرکت ملی نفت یکی از تکالیف مهم را حمایت از ساخت داخل عنوان کرد و گفت: در پروژه 10 گانه ساخت تجهیزات نتایج قابل قبولمان را نگرفتیم، اما درس آموخته هایی برای ما داشت تا با شرایط مطلوب تری کار را ادامه دهیم. در حال حاضر هم 14 مگاپروژه ساخت داخل دیگر تعریف شده که به زودی وزیر نفت آنها را با جزئیات معرفی می کنند و قطعا حرکتی رو به جلو خواهد بود.

 افزایش ارزش افزوده در پارک فناوری

محمد اسماعیل کفایتی، رئیس پارک فناوری صنعت نفت نیز با تاکید بر اینکه باید تصویرسازی از مجموعه های دانش بنیان و رسیدن به فناوری اصلاح شود، گفت: یکی از چالش های مهم این است که محوریت با «تولید» نیست و بسیاری از قوانین علیه «تولید بار اول» و «ساخت داخل» و بیشتر به نفع «خدمات» هستند. در بسیاری از موارد سرمایه گذاران فکر می کنند اگر در بیزنس وارد شوند و یا سرمایه را در بانک بگذارند، منفعت بیشتری نسبت به تولید دارد.  او تاکید دارد که تعریف تولید از ابتدا اشتباه و معاول استخراج قرار گرفته و به همین دلیل است که خام فروشی تا امروز ادامه یافته است. کفایتی افزود: فضای نفت و دغدغه های موجود در آن در دهه های گذشته منتهی به همین بحث استخراجی بوده که نامش را «تولید» گذاشته اند و امروز باید این مسئله زیرساختی اصلاح شود.

کفایتی پروژه احیای چاه ها کم بازده را الگوی موفقی برشمرد و گفت: این پروژه نه تنها توانست تمام اجزای مرتبط را بدون تقابل همگرا کند، بلکه تعامل خوبی با همه بخش های مرتبط ایجاد کرد. رئیس پارک فناوری صنعت نفت تاکید دارد که اگر قرار باشد اتفاق مهمی رد صنعت نفت رخ دهد و خدمتی انجام شود، باید روی تکمیل زنجیره ارزش و خلق دانش جدید حرکت کنیم تا صنعت نفت به واقع دانش بنیان شود. او افزود: در حال حاضر به ازای هر بشکه 320 دلار ارزش افزوده ایجاد می کنیم؛ در حالی که این رقم در دنیا 3400 دلار است و یکی از ماموریت های مهم پارک این است که با الگوهای خوب و با استفاده از ظرفیت های موجود این ارزش افزوده را بالا ببرد.

 ساخت 70 درصدی تجهیزات مورد نیازنفت

احسان ثقفی، رئیس هیئت مدیره انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت با ارائه برآوردی از فرسودگی در تاسیسات صنعت نفت، گفت: 75 درصد تاسیسات در مناطق عملیاتی جنوب کشور، قدیمی است و از این رقم، 50 درصد فرسوده و حدود 30 درصد نیز نیازمند نوسازی است.

او با تاکید بر اینکه این اعداد و آمار را من اعلام می کنم و متولیان امر می توانند آن را تایید یا رد کنند، افزود: 25 درصد دیگر هم که مدت زیادی از ساختشان نمی گذرد، به زودی نیازمند نوسازی خواهند بود . این شرایط از یک سو از نظر ایمنی اهمیت دارد و هر لحظه می تواند حادثه و زیان مالی و جانی داشته باشد و از سوی دیگر به بهره وری و راندامان پایین کار منتهی می شود، اما دلیل مطرح کردن این موضوع در این جلسه این است که بگویم این عرصه از حضور شرکت های دانش بنیان خالی است و به شدت مورد نیاز است.  او با بیان اینکه هیچ تجهیزی در صنعت نفت و گاز و پتروشیمی وجود ندارد که پایه دانشی نداشته باشد، افزود: مسئله نوسازی و بهسازی و نگهداری حوزه بسیار مهم و اساسی در صنعت نفت است، اما آیا معاونت فناوری ریاست جهموری مجموعه هایی را که خدمات مناسب دانش بنیان و فناورانه برای نگهداری و بهینه سازی و بازسازی ارائه می دهند نیز فناور و دانش بنیان می شناسد؟ جواب قاطعی برای این مسئله مهم وجود ندارد.

ثقفی با بیان اینکه عزم و باور به توان داخل در این سال ها بیشتر شده است، گفت: تا قبل از سال 67 میزان ساخت تجهیزات در داخل کشور زیر 5 درصد بوده، اما امروز به جایی رسیده ایم که قاطعانه بالغ بر 70 درصد تجهیزات مورد نیازمان را خودمان می سازیم و تا 90 درصد هم توانایی ساخت را متصور هستیم.

رئیس هیئت مدیره انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت با بیان اینکه از برخی قوانین حمایتی بومی سازی و ساخت بار اول سوء استفاده می شود، افزود: به عنوان نمونه من با معافیت مالیاتی برای شرکت های دانش بنیان مخالف هستم و معتقدم از این امکان، سوء استفاده می شود، چون رقابت را ناعادلانه می کند. اگر از معاونت فناوری رسیاست جمهوری آماری گرفته شود، می بینند که تعداد زیادی تحت عنوان دانش بنیان از شرکت های خصولتی از معافیت ها استفاده کرده اند. به نظر می رسد این روند نیازمند پایش بیشتر است و باید جلوی سوء استفاده های قانونی گرفته شود تا بخش خصوصی و دانش بنیان واقعی رشد کند.