درخشش موزه هاي نفت ايران درخاورميانه
تا 10 سال آينده
طرح موزه هاي صنعت نفت که برنامه ريزي آن از 29 دي سال 1392 پس از دستور وزير نفت، بيژن زنگنه آغاز شد، به منظور شناختن و شناساندن علمي جايگاه تاريخي و واقعي صنعت نفت ايران و بر اساس اهداف فرهنگي شکل گرفت. از ديدي همه جانبه و بلندمدت، موزه هاي صنعت نفت ايران، نهادي است براي معرفي جايگاه تاريخي اين صنعت به عنوان كليدي ترين و اصلي ترين صنعت كشور و اثرگذار بر تاريخ معاصر سياسي، اقتصادي، اجتماعي و علمي كشور و روابط بين الملل. با اين نگاه پيش بيني مي شود که موزه هاي نفت تا 10 سال آينده به جذاب ترين موزه هاي نفتي در منطقه خاورميانه تبديل شود که بازديدکنندگان زيادي خواهد داشت. از ديدگاه علوم ارتباطات نيز، موزه صنعت نفت به عنوان پل اتصال دهنده گذشته به آينده، رسانه اي است علمي، تاريخي، سياسي، اجتماعي، هنري و فرهنگي با كاركردهاي «ارشادي»، «اطلاع رساني»، «آموزشي»، «سرگرمي» و «علمي». اين مجموعه به گردآوري، نگهداري، معرفي و بازنمايي پژوهش و آموزش نسبت به آثار، اشيا، اسناد و محتواهاي مربوط به صنعت مي پردازد تا آگاهي جامعه را نسبت به ويژگي ها، كاركردها و تاثيرهاي اين صنعت بر وجوه مختلف علمي، عملي و نظري ارتقا دهد. در حال حاضر و در پي اقدام هاي انجام شده، مقدمات ايجاد و راه اندازي موزه هاي صنعت نفت در برخي نقاط کشور فراهم شده و نقاط ديگر نيز در دست بررسي است. در ادامه به معرفي آنها مي پردازيم:
موزه فناوري صنعت نفت تهران
موزه فناوري صنعت نفت که در تهران ايجاد خواهد شد، به معرفي چيستي و اهميت نفت، گاز و پتروشيمي در عرصه هاي گوناگون زندگي بشر از ديرباز تا کنون و فناوري هاي به کار گرفته شده در آن مي پردازد. اين موزه با ايجاد فضايي آموزشي و تفريحي در بستر مجازي با به كارگيري تمامي بسترهاي آموزشي اعم از ماكت و فناوري هاي نوين، به آموزه هاي علمي در حوزه شكل گيري نفت و گاز در لايه هاي زمين، روش هاي استخراج، انتقال، پالايش، تبديل، مصرف و كاربرد در بستر تاريخ اين صنعت از گذشته تا حال خواهد پرداخت. محلي که براي اين موزه پيش بيني شده است، پژوهشگاه جديد صنعت نفت خواهد بود.
موزه پمپ بنزين دروازه دولت
پس از راه اندازي دفتر موزه هاي صنعت نفت در سال 1392 و به دنبال آن، شروع عمليات شناسايي اماكن و ابنيه هاي قديمي نفتي، اين بناي با ارزش، مورد توجه مسئولان موزه ها قرار گرفت. اين در شرايطي بود كه از اين محل، براي نگهداري سطل هاي زباله و ساخت متروي دروازه دولت استفاده مي شد. با تلاش و پيگيري مسئولان موزه ها و شركت ملي پخش فرآورده هاي نفتي و طي رايزني هاي متعدد با مسئولان شهرداري منطقه 12 و نيز شركت بهره برداري راه آهن شهري تهران، مالكيت اين بنا در اختيار شركت ملي نفت ايران قرار گرفت و مقدمات كار براي بازسازي و تبديل آن به موزه فراهم شد.گفتني است، پمپ بنزين دروازه دولت از جمله جايگاه هاي قديمي در شهر تهران است كه از سوي شركت نفت انگليس و ايران در دوران پهلوي اول ساخته شد و بناي آن از معماري ويژه اي برخوردار است. اين جايگاه شركتي در ابتداي خيابان سعدي و پايين تر از دروازه دولت واقع شده است.
موزه هاي نفت آبادان
در حال حاضر پنج نقطه براي تاسيس موزه در شهر آبادان درنظر گرفته شده است. نخستين جايگاه سوخت کشور، آموزشگاه فني و حرفه اي، به عنوان اولين هنركده آموزش كاركنان صنعت نفت در ايران، ساختمان نيروگاه شماره يک، مخازن پرچي و واحدهاي قديمي پالايش و کارگاه ريخته گري پالايشگاه آبادان، اسكله هاي شماره يک تا 11، محل نگهداري جرثقيل هاي اکوان و گوگرد و خانه هاي تشريفاتي شامل سه ساختمان در منطقه بريم. از اين موزه ها، «موزه بنزين خانه آبادان» 28 دي 1395 در محل نخستين جايگاه سوخت کشور افتتاح و به روي عموم گشوده شد و «موزه كارآموزان» در محل آموزشگاه فني و حرفه اي، آخرين مراحل مرمت و بازسازي را پشت سر مي گذارد و امسال به طور رسمي گشايش خواهد يافت.
موزه بنزين خانه آبادان
جايگاه قديمي سوخت آبادان به استناد برخى سوابق به عنوان نخستين جايگاه سوخت در ايران در سال 1306 شمسي (1927 ميلادي) در مرکز شهر آبادان احداث شد. اين مکان، ابتدا براي توزيع و فروش نفت سفيد مورد استفاده قرار مي گرفت و حلب هاي پرشده از مواد نفتي در آن به فروش مي رسيد. با گذشت زمان و با ورود اتومبيل، اين جايگاه به پمپ بنزين بدل شد. هنگام سوخت گيري در اين پمپ بنزين، ابتدا فرآورده هاي نفتي که در مخازن پرچي نگهداري مي شد، با استفاده از تلمبه هاي دستي به ظروف پيمانه اي انتقال مي يافت و بر اساس نياز هر مصرف کننده، سوخت به آنها تحويل داده مي شد.
اين موزه روز سه شنبه 28 دي ماه1395 به بهره برداري رسيد. اين موزه از ابتداي افتتاح تا کنون، بيش از 3 هزار بازديدکننده داشته است. در اين موزه بيش از 300 قلم شي و سند مربوط به نحوه توزيع فرآورده هاي نفتي و تجهيزات مربوطه مانند انواع تلمبه، نازل، كيل ها، پيمانه ها، مخازن پرچي و... به نمايش گذاشته شده است.
موزه تلمبه خانه دارخوين
تلمبه خانه دارخوين از جمله تلمبه خانه هايي بود كه نفت مسجد سليمان را به پالايشگاه آبادان منتقل مي کرد. با افزايش توليد نفت از ميدان اهواز در اوايل 1350 خورشيدي و كشيدن خط لوله جديد اهواز به آبادان، كل نياز پالايشگاه به نفت خام از طريق اين خط لوله تامين شد و از آن پس، نفت مسجد سليمان از طريق يك خط لوله صادراتي به جزيره خارگ انتقال يافت. در زمان جنگ تحميلي، بويژه در زمان حصر آبادان، دارخوين به خط مقدم جبهه تبديل شد و پس از شكست حصر آبادان نيز مقر تداركات عمليات بود و براساس طرح جديد مطالعاتي، قرار است اين تلمبه خانه به موزه نفت تبديل شود.
موزه نفت مشهد
انبار شماره يک مشهد در سال 1320 در محل چهار راه مقدم طبرسي با عنوان شركت نفت انگليس و ايران ساخته شد و پس از ملي شدن صنعت نفت، با عنوان شركت نفت ايران (ناحيه خراسان) شروع به فعاليت کرد. اين انبار با مساحت 59 هزار متر مربع در نزديک ترين محل به حرم مطهر، داراي مخازن قديمي پرچي است که زماني از طريق راه آهن، نفت كوره مورد نياز استان را تأمين مي کرد. طي بازديد کارشناسان موزه از فضا، محوطه، انبارها و تاسيسات آن، اين انبار براي اختصاص به موزه نفت مناسب تشخيص داده شد. شهر مشهد، به عنوان يکي از محورهاي مواصلاتي منطقه شرق کشور از سابقه فراواني در زمينه توزيع و پخش فرآورده هاي نفتي برخوردار است و چون قطب زيارتي کشور محسوب مي شود و همچنين به دليل حضور خيل کثير زائران، موقعيت مناسبي براي ايجاد موزه دارد.
موزه هاي نفت مسجدسليمان
از آنجا كه شهر مسجد سليمان، جايگاه ويژه اي در تاريخ صنعت نفت ايران و خاورميانه و حتي جهان دارد و بسياري از حوادث نخست مربوط به اين صنعت، در شهر مسجد سليمان روي داده است، به طوري كه در موضوع هاي مختلف در صنعت نفت، كارشناسان و اهالي شهر، مسجد سليمان را شهر اولين ها مي نامند، از ميان تاسيسات، بناها و مناطق متعدد نفتي و تاريخي 7 نقطه براي موزه شدن در فاز اول انتخاب شدند: چاه شماره يك، چشمه هاي نفتي سي برنج، نيروگاه تمبي، پالايشگاه و كارخانه تقطير بي بيان، كارخانه بهره برداري نمره 9 و بيمارستان قديمي. مقوله نفت، پيدايش، اکتشاف، استخراج، انتقال و همچنين موضوع بهداشت و درمان در اين صنعت، از مهم ترين رويکردهاي موزه هاي نفت مسجدسليمان به شمار مي روند. عناصر و اماکن مرتبط با چرخه صنعت نفت مسجد سليمان بسيار پراکنده و متعدد هستند و احداث موزه براي يکايک آنها امري غير ممکن خواهد بود.
موزه صنعت نفت كرمان
عمارتي که قرار است به موزه نفت تبديل شود، از جمله بناهاي قديمي شهر کرمان است که از سوي والي اين شهر در دوران زنديه ساخته شد و به عمارت «باغ آقا» معروف بود. از آنجا که انگلستان در نظر داشت باتوجه به موقعيت سوق الجيشي کرمان، يک کنسول گري منطقه اي در اين شهر داشته باشد، اين عمارت را كه از موقعيت جغرافيايي و آب و هوايي خوبي برخوردار بود، از والي كرمان خريداري كرد. پس از رفتن انگليسي ها، اين ساختمان به شرکت نفت انگليس و ايران واگذار شد و تا زمان ملي شدن صنعت نفت در اختيار آنها باقي ماند. بعد از ملي شدن، شرکت ملي نفت و سپس شرکت پخش منطقه اين عمارت را در اختيار گرفتند و پس از راه اندازي دفتر موزه هاي صنعت نفت، در دستور کار موزه شدن قرار گرفت. در حال حاضر مرمت و بازسازي اين بنا به پايان رسيده و مرحله چيدمان آن آغاز شده است.
موزه نفت سبزوار
موزه نفت سبزوار، از نخستين موزه هاي صنعت نفت در ايران است که در سال هاي مياني دهه 80 در اين شهرستان و با همت کارکنان شرکت پخش فرآورده هاي نفتي اين منطقه راه اندازي شد. اين موزه که جايگاه پخش بنزين و فرآورده هاي نفتي بود، ابتدا با عنوان ساختمان شرکت ملي نفت انگليس و ايران شناخته مي شد که پس از ملي شدن صنعت نفت در سال 1329 به ساختمان شرکت ملي نفت ايران تغيير نام داد. در موزه نفت سبزوار، بيش از 200 قلم شي شناسايي، ثبت و کدگذاري شده که از جمله آنها مي توان به لوازم ابزار دقيق، لوازم آزمايشگاهي، آتش نشاني، پالايشگاهي، پمپ هاي روغن و بنزين، ولو، موتورهاي ديزلي و انواع پيمانه اشاره کرد.
موزه نفت غرب کشور
موزه نفت غرب کشور در شهر کرمانشاه و در محل کارخانه حلب سازي و حلب پرکني پالايشگاه کرمانشاه تاسيس شد. اين موزه با توجه به قدمت يکصد ساله کارخانه حلب سازي و نقش آن در توزيع فرآورده هاي نفتي در سراسر کشور طي دهه هاي گذشته، به نمايش گوشه اي از تاريخ صنعت نفت، با اولويت تاريخ اين صنعت در غرب کشور و دستاوردها و توانمندي هاي کارکنان، اختصاص خواهد يافت. اگر چه با گذشت زمان و ظهور فناوري هاي نوين نفتي، از اهميت اين کارخانه کاسته شده، اما به سبب جايگاه و اهميت تاريخي آن، تاسيس موزه در اين مکان و در شهر تاريخي کرمانشاه در دستور کار قرار گرفته است. كارخانه حلب سازي در سال 1340، 71 كارگر دائم داشت و روزانه 8 هزار حلب در آن توليد مي شد.
موزه دريايي بهرگانسر
مجموعه نفتي بهرگانسر ،يکي از قديمي ترين سکوي هاي نفتي منطقه خليج فارس است. اولين چاه اکتشافي اين ميدان در سال 1338 حفر و ميدان نفتي بهرگانسر در سال 1340 به عنوان اولين ميدان نفتي دريايي خليج فارس با مشارکت شرکت آجيپ ايتاليا کشف و بهره برداري از آن از سال 1341 آغاز شد. باتوجه به اهميت حفظ و نگهداري اين سکو به عنوان اولين سکوي دريايي ايران، مديريت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت ضمن پيگيري براي ثبت آن در فهرست آثار ملي ايران، نسبت به مرمت و بازسازي آن به عنوان يک اثر ارزشمند تاريخي صنعت نفت اقدام کرده است. در تعطيلات نوروزي سال جاري بيش از 700 نفر شامل خانواده هاي کارکنان نفت فلات قاره از اين سکو بازديد کردند.