سکو های اقتـــدار
مشعل سکوهای نفتی ایران تنها این روزها روایتگر تلاش و ایثار شبانه روزی کارکنان صنعت نفت برای تولید حداکثری نیستند؛ بلکه روایت نشانه های ایثار در میان آنها را می توان ازهمان دوران دفاع مقدس آغاز کرد؛ روایتی به رنگ دفاع، خون و اقتدار. بعد از گذشت چند دهه اگر چه دفاع شکل دیگری گرفته است؛ اما قصه همان است که بود. سکوهای نفتی، زیرمجموعه شرکت نفت فلات قاره ایران هستند. شرکتی که در اواخر شهریور سال 1359 بر اساس مصوبه شورای انقلاب و با لغو قراردادهای مشارکت شرکت های چندملیتی با هدف صیانت از منابع نفتی ایران تاسیس که از قضا آغاز به کار آن با شروع جنگ تحمیلی و حملات موشکی عراق به تأسیسات نفتی ایران در خلیج فارس همزمان شد.
در این حملات موشکی، طی سال های 1359 تا 1364 تأسیسات مناطق بهرگان و خارگ شامل میادین نوروز، بهرگانسر، سروش و ابوذر به دلیل قرار داشتن در نزدیکی محدوده جنگ، بیش از سایر میادین نفتی ایران در مناطق فلات قاره مورد حمله قرار گرفتند و در سال های بعد (1365 تا 1367) با گسترش جنگ تحمیلی به مناطق لاوان و سیری، تأسیسات دریایی و خشکی میادین رشادت، رسالت، سلمان و سیری نیز بارها مورد حملات ارتش بعثی عراق و ناوگان دریایی متجاوز ایالات متحده آمریکا قرار گرفتند.
بازسازی به موازات جنگ
در کنار این حجم خسارت انبوه وارده به تاسیسات نفتی دریایی ایران، نهضتی از بازسازی و تعمیر تاسیسات آسیب دیده برای تداوم روند تولید و صادرات نفت ایران شکل گرفت که در نهایت، خط مقدم نبرد دریایی ایران با دشمنان این مرزوبوم را شکل داد. مجاهدت عظیمی که کارکنان شرکت نفت فلات قاره ایران در جریان حملات مکرر دشمن ایفا کردند، منجر به این شد که حتی برای یک روز هم تولید و صادرات نفت از میادین نفتی ایران در خلیج فارس قطع نشود. به موازات و در سال های پس از جنگ، همت و شوری بی بدیل برای بازسازی خرابی های ناشی از جنگ در صنعت نفت دریایی ایران به وجود آمد که منتهی به نوسازی، به روز سازی سکوهای آسیب دیده و احیای صنعت نفت دریایی ایران شد. در این سال ها ظرفیت تولید نفت دریایی ایران به حداکثر خود رسید و افزون بر آن تولید صیانتی به عنوان شیوه اصولی و بنیادی تولید نفت ایران در دریا محقق شد.آنچه در مجموعه شرکت نفت فلات قاره ایران در سال های جنگ و پس از آن رخ داد، در دو زمینه خسارات وارده و اقدامات انجام شده برای بازسازی به تفکیک مناطق عملیاتی و میادین نفتی ایران در گزارشی که در پی می آید، شرح داده شده است:
منطقه بهرگان
الف) میدان نوروز:
1) سکوی بهره برداری نوروز و سکوهای چاه آن، بیش از 10 بار مورد اصابت موشک های عراق قرار گرفتند و متحمل خسارات فراوانی شدند که بزرگ ترین خسارت وارده در تاریخ 29/11/1361 روی داد و «سکوی بهره برداری نوروز» در این حمله به صورت کامل خسارت دید.
به دلیل گستردگی حملات دشمن، تولید نفت از میدان نوروز تا انجام بازسازی و نوسازی کامل، متوقف ماند.
2) چاه شماره (3) میدان نوروز نیز در تاریخ 29/11/1361 مورد اصابت موشک دشمن قرار گرفت و این چاه با تمامی متعلقات آن به درون دریا سقوط کرد و غرق شد، به گونه ای که اثری از آن به جز نشت از شیر ایمنی آن در محل چاه به چشم نمی آمد. این چاه در تاریخ 27/6/1362 مهار شد.
3) چاه های شماره (9) و( 10) میدان نفتی نوروز که دارای یک سکوی مشترک هستند، در تاریخ 11/12/1361 مورد حمله موشکی دشمن قرار گرفتند و دچار حریق شدند. تمامی مشتقات فوقانی چاه در بالای سطح آب از بین رفته و باقیمانده آنها در بالای سطح آب در حال سوختن بود. نفت از لوله مغزی بالای سطح آب فوران می کرد و در همانجا عمدتاً آتش می گرفت.
با تلاش کارکنان شرکت نفت فلات قاره ایران پس از مهار آتش، عملیات مهار چاه طراحی و در تاریخ 14/1/1363 انجام شد و چاه های یاد شده ایمن سازی شدند.
4) چاه های شماره (5)، (6)، (7) و( 8) که دارای یک سکوی مشترک بودند، در تاریخ 11/12/1361 و به دنبال حملات موشکی رژیم بعث عراق دچار حریق شدند و تمامی بخش های فوقانی چاه های شماره (5) و (6) که در روی سکو تقریباً به فاصله دو متر از یکدیگر قرار داشتند، کاملاً منهدم شدند و باقیمانده آنها در بالای سطح آب در حال سوختن بود، از درون چاه شماره (5)، نفت به بالای سطح آب فوران می کرد و به شعله های آتش دامن می زد. از درون چاه شماره (6) نیز نفت از داخل لوله مغزی به بالای سطح آب فوران می کرد و در همانجا در کنار چاه شماره (5) می سوخت. میزان نفت خروجی از هر کدام از این دو چاه، حدوداً 6 هزار بشکه در روز بود که عمدتاً در بالای سطح آب می سوختند، بنابراین شدت و حرارت آتش در روی این سکو به حدی بود که امکان نزدیک شدن کامل از بالای سطح آب به سکو تحت هیچ شرایطی وجود نداشت.
با تلاش کارکنان جان برکف شرکت نفت فلات قاره ایران، چاه شماره (5) با اجرای یک عملیات سخت و پیچیده در تاریخ 14/2/1364 مهار شد.
عملیات مهار چاه شماره (6) نیز همانند مهار چاه شماره (5) با فداکاری کارکنان و غواصان شرکت نفت فلات قاره ایران با روش های کاملاً بدیع و ابتکاری صورت گرفت و در نهایت در روز 21 شهریور سال 1364 به نتیجه رسید.
طراحی عملیات مهار چاه های شماره (5) و (6) کاملاً ابتکاری و در نوع خود بی نظیر بود، به گونه ای که بخش قابل توجهی از عملیات غواصی در تاریکی شب و در عمق آب های خلیج فارس انجام شد. پس از مهار چاه های (5) و (6) عملیات مقابله با آلودگی نفتی در دریا صورت گرفت.
5) سکوی چاه شماره (4) نوروز بر اثر حمله موشکی دشمن در تاریخ 29/11/1361مورد اصابت موشک قرار گرفت و دو پایه از چهار پایه سکوی اصلی چاه تخریب، در نتیجه سکوی فوقانی چاه منهدم شد و به دریا سقوط کرد.
6) چاه های شماره (14) و (15) نوروز که دارای یک سکوی مشترک است، چند مرتبه مورد حمله قرار گرفتند که بجز بخشی از این سکو، آسیب چندانی به چاه های مزبور وارد نشد.
بر اثر حملات مکرر دشمن به منطقه نفتی نوروز، حدود 9 میلیون بشکه نفت خام به دلیل آتش سوزی چاه ها از بین رفت و با توجه به شدت انفجارهای به وجود آمده، تنها در سکوهای شماره (5) و (9) حدود 6 تا 10 هزار بشکه نفت در روز در حال اشتعال بود. گروه مهار با بهره گیری از گروه ویژه غواصان در زیر آب و با استفاده از سیستم HOT-TAP و همچنین دستیابی به لوله های تولیدی، موفق به مهار این چاه ها شدند و در حین این عملیات، تعدادی از کارکنان شرکت نفت فلات قاره ایران به دلیل تشدید حملات دشمن به شهادت رسیدند.
پس از مهار چاه ها اقداماتی برای بازسازی موقت میدان نوروز صورت گرفت و در نهایت در سال های پس از جنگ، این میدان نفتی مهم دریایی ایران به شرایط طبیعی تولید بازگشت.
ب ) میدان بهرگانسر:
1) سکوی بهره برداری بهرگانسر در 4 نوبت مورد حمله هواپیماهای دشمن قرار گرفت که بر اثر این حملات، خسارات زیادی به سکوی بهره برداری، سکوی حفاری و سکوی مسکونی وارد آمد. تأسیسات مسکونی و بهره برداری بهرگانسر بر اثر این حملات 100 درصد خسارت دید. بازسازی تأسیسات فراورش سکوی بهره برداری و آغاز تولید محدود از میدان بهرگانسر از 22/11/1370 با میانگین تولید 3019 بشکه در روز آغاز شد.
همچنین در بهمن سال 1388 مجتمع جدید بهره برداری و نمک زدایی نفت بهرگانسر با ظرفیت تولید و فراورش روزانه 60 هزار بشکه نفت خام شامل دو بخش خشکی و دریایی، طی مراسمی افتتاح شد.
2) سکوی چاه های (1)، (2) و (3) در تاریخ 16/4/1362 مورد حمله قرار گرفت و100 درصد آسیب دید که پس از ایمن سازی چاه ها و انجام تعمیرات لازم مربوط به سکو، این سکو در اسفند سال 1370 در مدار تولید قرار گرفت.
3) چاه شماره (7) بهرگانسر در تاریخ 16/4/1362 مورد حمله قرار گرفت. با اتمام جنگ، این چاه دوباره احیا شد و پس از انجام تعمیرات این سکو در اسفند سال 1370 در مدار تولید قرار گرفت.
4) سکوی چاه شماره (5) بهرگانسر در تاریخ 16/4/1362 مورد اصابت موشک رژیم بعث عراق قرار گرفت و تاج سر چاهی (Christmas tree) چاه جدا شد و به دریا سقوط کرد. همچنین سکوی فوقانی چاه آسیب دید و تخریب شد. این چاه در اسفند سال 1370 در مدار تولید قرار گرفت.
5) سکوی چاه شماره (6) بهرگانسر در تاریخ 1/8/1364 مورد اصابت موشک دشمن بعثی قرار گرفت و با مجموعه اقدامات شرکت نفت فلات قاره ایران در بهمن سال 1370 این چاه نیز در مدار تولید قرار گرفت.
ج ) ميدان هنديجان:
سازه هاي فوقاني 5 سكوي دريايي هنديجان، بارها طي سال هاي 1361 تا 1366 مورد تهاجم قرار گرفت که بر اثر این حملات در مجموع 20 درصد خسارت به سكوهاي دريايي هنديجان وارد آمد.
تأسيسات خشكي درياي هنديجان پس از يك توقف طولاني در سال 1368 راه اندازي شد و در سال 1369 اين ميدان كاملاً در مدار توليد قرار گرفت.
تأسيسات خشكي منطقه بهرگان نیز طي سه مرحله مورد اصابت موشك هاي رها شده از هواپيماهاي دشمن قرار گرفت که تنها در تهاجم 15 فروردین سال 1365 نيروگاه و قسمتي از تأسيسات بهره برداري منطقه بهرگان دچار خسارت شد.
منطقه خارگ
الف( ميدان سروش:
1) تاسیسات این میدان در طول سال 1361 بارها مورد حمله موشكي قرار گرفت كه با تلاش پيگير كاركنان منطقه ، از بروز هرگونه نشت نفت از چاه ها يا آتش سوزي جلوگيري به عمل آمد و قسمت های صدمه دیده تا حدي ترميم و مرمت شدند.