روایتی از نقش مناطق نفتخيز جنوب در دوران دفاع مقدس
مـــا هــم درخشید یم
اینجا ایران، سرزمینی دیرینه در جایی مهم تر از سایر جاها و تاریخی مملو از فراز و فرودهای بزرگ. در مهم ترین رویداد تاریخ معاصر، انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) به پیروزی رسید؛ انقلابی همچون نهال که دشمنان تنها شاخ و برگ نورسیده اش را دیده بودند و از ریشه سترگش بی اطلاع. به خیالشان، موعد فتح ایران بود و ابزاری یافتند به نام ارتش بعث. سراپا تجهیزش کردند و به مرزهایمان گسیل داشتند.آن روز، 31 شهریور 59 بود،روزی که به بهانه پوچ اختلافات مرزی، جنگی را آغاز کردند که 8 سال،با بمب و خمپاره و گلوله و حتی ادوات جنگی شیمیایی ازکودک تا پیر کهنسال این سرزمین را مورد هجوم خصمانه قراردادند. برخی مناطق را تصرف کردند،جمعی را بی رحمانه به شهادت رساندند وشماری راهم به اسارت گرفتند.ملت وارد صحنه شد و همه رفتند به میدان و چه میدانی بود؛ بی مثال درتاریخ. ما نفتی ها هم رفتیم.
شهریور59،مقطعی از زمان وتاریخ است که حکایت دد منشی های رژیم بعث عراق درآن مشهود است. همه چیز یکباره رخ داد... صدای آژیر قرمز وجنگنده های دشمن و فرو ریختن انواع بمب برسر مردم بی دفاع. دراین حمله وجشیانه، تاسیسات صنعت نفتی نیز مورد هجمه و هجوم دشمن بعث قرارگرفت وخسارات سنگيني به بارآورد. 12 لشكر، 800 قبضه توپ، 5400 دستگاه تانک و نفربر، 400 قبضه ضدهوايي، 400 فروند بالگرد(هليكوپتر) و 366 فروند هواپيما دراختیارارتش صدام قرارداشت. آبادان وخرمشهر از مهم ترين بنادر وشهرهاي جنوبي بودند كه به محاصره واشغال ارتش بعثي درآمدند و افق غروب كارون به غم نشست و آن جلوهها وچشماندازهاي زيبا،بديع وخاطرهانگيز را ازدست داد ودرغم شهادت جوانمردان دليرش به سوگ نشست.
تاسيسات عملیاتی صنعت نفت اهداف بزرگ اقتصادی
تاسیسات عملياتي شرکت ملي مناطق نفتخيز جنوب به عنوان بخش مهمی از دارایی های وزارت نفت، اهميت راهبردی و نقش بسيار حساس و حياتي در اقتصاد کشور داشت. اين امکانات دستمايه اصلي کسب درآمدهاي ارزي و عامل اساسي تامين سوخت و انرژي براي مصارف بخش هاي مختلف اقتصادي محسوب مي شد. از طرفی، وضعيت خاص کارخانه ها و تاسيسات نفتي به صورت بالقوه و با فرض نبود هيچگونه عامل تهديد و خطر خارجي، از درون آسيب پذير بوده و مواد موجود در آنها مي توانست براي تاسيسات و اماکن اطراف نيز يک عامل تهديدکننده جدي محسوب شود. از نخستين روز آغاز رسمي جنگ ايران و عراق، تاسيسات صنعت نفت ايران به عنوان اهداف بزرگ وقابل دسترس اقتصادي، آماج حملات زميني، هوايي و موشکي دشمن قرارگرفت.ازهمان دقايق آغازين روز 31شهريور، گلوله باران پالايشگاه بزرگ آبادان که درخط مقدم جبهه بود،آغازشد و جزیره خارک نيزبه عنوان بزرگ ترين بندر صادراتي نفت ايران هدف حملات پي در پي هوايي دشمن قرارگرفت. اين در حالي بود که ماه ها قبل از شروع جنگ، عمليات خرابکارانه درخطوط لوله نفتي ايران که عموما با تحريک همسايه غربي و کشورهاي معاند صورت مي گرفت،به دفعات انجام گرفته و عمليات حفاري شرکت ملي نفت ايران درمناطق مرزي غرب کشور ابتدا با حملات ايذايي مختل و به دنبال آن با حمله مستقيم بعثي ها متوقف و تعدادي از تجهيزات و دکل هاي نفت به عراق منتقل شده بود. در اوايل جنگ حملات دشمن بر نفتكشها و ديگر كشتيهاي تجاري چندان گسترده نبود چرا که دشمن عملاً به گسترش جنگ درحوزه خليجفارس نيازي نداشت.بااين وصف، بسيج تدريجي نيروهاي مردمي، تقويت جبهههاي جنگ ازسوي ايران و درفشار قراردادن متجاوز،موجب شد كه دشمن با اهدافي چون قطع صدور نفت ايران، ایجاد اخلال در روند واردات و صادرات، قطع راههاي آبي وبالاخره بُعد بينالمللي دادن به جنگ با هدف درگيركردن ديگر كشورهاي منطقه،اقدامات تحريكآميز خود را درخليجفارس شدت بخشد و در دي ماه 1360 با حمله به دو كشتي خارجي امنيت خليج فارس رامختل كرد. بدين ترتیب آبراههاي جنوب ايران ناامن و عراق براي تحقق بخشيدن به اهداف راهبردی خود، پیش تاخت.در آن هنگام، دولت جمهوری اسلامی ايران با درك موقعيت، فعاليتهاي گستردهاي را درجهت بازسازي مناطق و تأسيسات نفتي آغاز كرد.افزايش توليد نفت كه به دنبال اين اقدامات و درپي همين سياست صورت ميگرفت، توانمندي ايران را در اداره امور جنگ به وضوح نشان داد.عراق با موشكهاي اگزوسه، آرما و هواپيماهاي سوپراتانداردي كه از فرانسه دريافت كرده بود، مرتب به پايانههاي نفتي و نفتكشهاي ما ضربه ميزد. در طول ساليان جنگ، تاسيسات و کارخانه های شرکت ملي مناطق نفتخيز جنوب خسارات ناشي از 2500 حمله هوايي و موشکي راتحمل کرد. با اين حال به عنوان سکاندار کشتي اقتصاد کشور تا واپسين روزجنگ برنامه حفظ توان واستمرارتوليد به ميزان متوسط 3ميليون بشکه در روز را به سرانجام رساند
پدافند غير عامل و رسیدن به پایداری تولید
با توجه به اهميت و نقش اساسي نفت در اقتصاد کشور و ضرورت محافظت از تاسيسات نفتي، موضوع نگهداري و بالا بردن ضريب اطمينان در مصون سازي تاسيسات در دوران دفاع مقدس مورد توجه قرار گرفت. به اين منظور پس از مطالعات گسترده و بحث و بررسي در خصوص راه هاي انجام اين مهم، راه حل هايي درچارچوب پدافند غير عامل درون سيستمي و برون سيستمي تعريف و به مجريان ذيربط در سازمان هاي مختلف ابلاغ شد.
الف) پدافند غير عامل درون سيستمي
روش هاي دفاع غيرعامل درون سيستمي به شيوه هاي پدافندي خاصي اطلاق مي شود که با تمهيد و ابداع فعاليت ها و اقدام هاي خاص آسيب پذيري دروني تاسيسات و دستگاه هاي فعال در زمينه توليد و بهره برداري از منابع نفتي را تا حد امکان کاهش دهد.ايزوله سازي سيستم و جداسازي بخش هاي مختلف آن از يکديگر اساس اين تمهيدات است؛ به نحوي که آسيب احتمالي وارده به بريک جزء سيستم، حتي الامکان به اجزاي ديگر آن انتقال نيابد.
ب)پدافند غير عامل برون سيستمي
اساس اين روش بر مبناي اغفال دشمن از طريق استتار و ايجاد امكانات جلوگيري از صدمات ناشي از آتش سوزي، اصابت تركش، موج انفجار و غيره استوار است. ايجاد هر گونه پوشش ايمني يا استتاري روي كارخانه ها تأسيسات ، سيستم ها يا اماكن اداري و مسكوني در جهت ايمن سازي بيشتر افراد و دستگاه ها در چارچوب پدافند غيرعامل برون سيستمي تعريف مي شود. تمهيدات دفاعي و اقدامات انجام شده در كارخانه هاي گاز و گاز مايع، تقويت فشار، تزريق گاز و ساير تاسيسات گازي به قرار زير بود:
كارخانه هاي گاز و گازمايع، پالايشگاه گازمايع ماهشهر و مخازن شانه اي به علت وجود گازهاي مختلف و مخصوصا گاز پروپان، وضعيت استثنايي داشتند. در اطراف اين تاسيسات و مخازن آن ديوارهاي بتوني ايجاد و يا لوله هايي با قطر 30 اينچ تعبيه شد. ارتفاع اين حفاظ ها 50 سانتيمتر از ارتفاع مخازن بيشتر و اغلب آنها با لوله، يا ورق آهن و سقف و سپس با گوني هاي ماسه اي پوشانده شده بود.
توربين ها و كمپرسورها نيز با ديوار بتوني از هم جدا شده بودند.
عمليات دفاعي كارخانه هاي بهره برداري و تلمبه خانه ها در اتاق هاي كنترل نيز معمول شده بود.
در اطراف محوطه هاي تفكيك مخازن و برج هاي گاز، ديوارهاي بتوني (به ضخامت 80 سانتيمتر) ايجاد و سقف آنها با تور استتار پوشانده شده بود.
مخازن شانه اي مايل 40 ماهشهر با ديوارهاي لوله اي (به قطر 30 و با ارتفاع 50 سانتيمتر بالاتر از سقف مخازن) حفاظ بندي شده بود.
مجموعه اقدام ها در مجتمع هاي اداري و اماكن عمومي:
اطراف تمام ادارات، بيمارستان ها، سالن هاي ورزشي و ... تا ارتفاع 2 متر گوني چيني و يا با بشكه پر از ماسه محصور شد.
در كليه مجتمع هاي اداري آژير اعلام خطر نصب شد.
براي پناه گرفتن كاركنان هنگام بروز خطر در كنار مجتمع هاي اداري جان پناه بتوني در اندازه هاي كافي احداث شد.در محوطه هاي مسكوني نيز براي پناه گرفتن كاركنان و خانواده هاي آنان جان پناه هاي بتوني در اندازه لازم احداث شد.در مجاورت مدارس نيز براي پناه گرفتن دانش آموزان جان پناه هاي بتوني احداث شد.
گوي هاي شناور
با تحويل سلاح هاي پيشرفته و مدرن فرانسوي، روسي و آمريكايي و تقويت توان عراق در مورد اصابت قراردادن تأسيسات حياتي و اقتصادي ايران، اين حركات ايذايي شدت گرفت. حتي كشورهاي حاشيه خليج فارس نيز، با در اختيار نهادن امكانات و فراهم آوردن، امكان سوختگيري هواپيماهاي عراق، دستيابي دشمن را به اهداف دورتر بيشتر فراهم آورده بودند و ضرورت توسل به طرح هاي ابتكاري در جهت تداوم صدور نفت بيشتر احساس مي شد. نصب گوي هاي شناور يكي از همين طرح ها بوده است. بمباران نقطه به نقطة بندر صادراتي خارك و تخريب تقريباً صد در صد اين بندر صادراتي و اصولاً وحشت كشتي ها از نزديك شدن به اسكله هاي بارگيري آن و دقت بالاي هواپيماهاي بمب افكن در هدف قراردادن نقاط ثابت و غيرمتحرك، اهميت ابتكار و استفاده از گوي هاي شناور را بيش از پيش روشن ساخت. اين گوي ها در فاصله 20 كيلومتري ساحل خارك و در آب هاي خليج فارس مستقر شد. دو خط لوله از ساحل بندر گناوه با استفاده از بستر دريا به محل استقرار گوي ها كشيده و به آنها متصل شد. اين گوي ها به وسيله لنگر در محل استقرار خود به صورت شناور درآمدند.